گرانی سفره یلدا بیداد می‌کند
جشن مصرف یا عزای مصرف‌کنندگان؟
مهدی الیاسی، روزنامه نگار
در سنت آمریکایی، «بلک فرایدی» جشن شکوهمند مصرف نامیده می‌شود. بلک فرایدی یا همان جمعه سیاه به جمعه پس از روز شکرگزاری و در واقع آخرین جمعه ماه نوامبر گفته می‌شود. این روز یک روز خاص در آمریکا است که فروشگاه‌ها محصولات خود را با تخفیف‌های استثنایی به فروش می‌رسانند. بلک‌فرایدی ۲۰۱۸ رکورد خرید آن‌لاین در آمریکا را ۲ میلیارد دلار افزایش داد؛ در این روز مردم آمریکا فقط ۶ میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلار، خرید آن‌لاین داشته‌اند. رقم فروش کلی بلک فرایدی امسال در آمریکا، بیش از ۶۰ میلیارد دلار ارزیابی شده و حدود ۱۷۴ میلیون نفر که بیش‌تر از نیمی از جمعیت آمریکاست، در حراجی‌های این رویداد شرکت داشته‌اند. برای فهم بزرگی این عدد کافی است بدانید پولی که آمریکایی‌ها در چند ساعت به حساب فروشنده‌ها ریخته‌اند، نزدیک به دو برابر درآمد نفتی کنونی ایران در یک سال است.
جشن مصرف تنها به بلک فرایدی محدود نمیشود. در تمام دنیا از این قبیل جشن‌های مصرف به مناسب‌های گوناگون ملی و مذهبی برگزار می‌شود. مراسم‌هایی که اگر چه ماهیت شادی یا عزا دارد اما پیامد آن رشد مصرف در بخش‌هایی خاص از اقتصاد است. امری موجب تحریک تقاضا و در نتیجه رونق کسب و کار مردم در یک حوزه خاص می‌شود. جشن کریسمس، جشن سال نوی یهودیان، جشن هالووین، جشن سال نوی چینی‌ها و جشن نوروز در ایران و حتی مراسم عزداری محرم همگی بهانه‌ها و مناسبت‌هایی هستند که برگزاری آن، میزان تقاضا در بخش‌های گوناگون صنایع غذایی و مصرفی را تحریک می‌کند و به صورت مقطعی، رونقی خاص برای آن بخش‌ها به ارمغان می‌آورد.
آن چه از تجربه یلدای ایرانی و موارد مشابه از جمله نوروز، به چشم می‌آید این نکته است که این قبیل جشن‌ها، برخلاف سایر سنت‌های این چنینی در دنیا، نه تنها به یک فستیوال و جشن مصرف تبدیل نمیشود و از تخفیف‌های آنچنانی خبری نیست، که برای عرضه کنندگان و فروشندگان به فرصتی برای خالی کردن جیب خریداران تبدیل می‌شود
اقتصادها با کاهش تقاضا و کاهش مصرف، وارد رکود شده و با افزایش تقاضا و مصرف، به هر دلیل و بهانه‌ای که باشد، وارد دوره‌ای از رونق می‌شوند، ولو این که آن رونق به صورت مقطعی و موقت باشد. مثلا در ایران در آستانه جشن نوروز و سال نو، کسب و کارهایی مانند پوشاک و البسه، آجیل و خشکبار و تنقلات و میوه فروشی‌ها رونق می‌گیرند. بازگشایی مدارس در مهر ماه موجب می‌شود کسب و کار تولید کنندگان و فروشندگان لوازم التحریر و روپوش مدارس با افزایش شدید تقاضا مواجه شود. همچنین عزاداری ماه محرم باعث رونق در فروش ملزومات عزاداری از جمله سنج و طبل و علم، پیراهن مشکی می‌شود. مصرف مواد اولیه برای غذاهای نذری مرسوم در این ماه، از جمله لپه و نخود و گوشت و مرغ نیز با رشد تقاضا مواجه می‌شود.
تمامی این جشن‌ها و مناسبت‌ها جدای از ارزش‌های ملی و مذهبی و یا نقشی که در شادی خانواده‌ها و نزدیکی یک ملت به یکدیگر دارند از اهمیت اقتصادی نیز برخوردارند. همان گونه که گفته شد، اهمیت اقتصادی این قبیل جشن‌ها و مراسم‌ها در تحریک تقاضا، رشد مصرف و رونق مقطعی برخی صنوف و کالاهاست.
جشن یلدا که اینک در آستانه آن قرار داریم نیز یکی از همین مراسم به شمار می‌آید. شب نشینی اعضا خانواده و فامیل، همراه با خوردن تنقلات، خشکبار، آجیل و انواع میوه به خصوص هندوانه، سنت رایج در این شب است. ترکیب مواد غذایی مورد استفاده در این شب خود گویای رشد مصرف در این بخش است. میلیون‌ها ایرانی یلدا را در کنار خانواده جشن می‌گیرند. به همین دلیل در روزهای منتهی به یلدا، تقاضا برای میوه (هندوانه، انار سیب و پرتغال) و آجیل و خشکبار به یکباره سیر صعودی به خود می‌گیرد.
جشن کریسمس، جشن سال نوی یهودیان، جشن هالووین، جشن سال نوی چینی‌ها، جشن یلدا، جشن نوروز و حتی مراسم عزاداری محرم، همگی بهانه‌ها و مناسبت‌هایی هستند که برگزاری آن، میزان تقاضا در بخش‌های گوناگون صنایع غذایی و مصرفی را تحریک می‌کند و به صورت مقطعی، رونقی خاص را برای آن بخش‌ها به ارمغان می‌آورد
رشد این چنینی تقاضا در همه جای دنیا و از جمله به هنگام بلک فرایدی و کریسمس، با کاهش شدید قیمت‌ها و تخفیف‌های عجیب و استثنایی همراه است. این تخفیف‌ها از یک منطق روشن اقتصادی پیروی می‌کند. جهش در میزان فروش این امکان را به فروشندگان می‌دهد تا با کاستن از میزان سودی که در روزهای عادی کسب می‌کردند، نه تنها کاهش سود را از طریق افزایش مقدار فروش جبران کنند بلکه چندین برابر روزهای عادی سال نیز کسب سود کنند.
این قاعده جهان شمول اما وقتی پای به اقتصاد معیوب و بیمار ایران می‌گذارد صورتی معکوس به خود می‌گیرد. یعنی فروشندگان و عرضه کنندگان هم می‌خواهند از جهش چند برابری میزان فروش متنفع شوند هم از حاشیه سود نکاهند. نمونه عینی این ادعا را در روزهای اخیر و در آستانه یلدا شاهد هستیم به نحوی که قیمت میوه، آجیل و خشکبار در این روزها نه تنها کاهش نیافته که روند صعود نیز به خود گرفته است. در روزهای اخیر روسای اتحادیه‌های فروشندگان آجیل و خشکبار و میوه بارها مصاحبه کرده‌اند و از تلاش‌های خود برای کنترل قیمت‌ها و نظارت برای جلوگیری از افزایش قیمت خبر داده‌اند. این در حالی است که بنا بر سنت‌های جهانی که منطق و پشتوانه دقیق اقتصادی نیز دارد، قیمت‌ها در این قبیل مواقع نه تنها نباید افزایش یابد که باید روند کاهشی به خود گرفته و جشنواره ای از تخفیف‌های وسوسه برانگیز، جذاب و استثنایی را شاهد باشیم. امری که در تمام دنیا رایج و متداول است. اما در ایران وضعیت مصداق این شعر مولاناست که از قضا سرکنگبین صفرا فزود. در ایران شب نشینی یلدا تنها جشن مصرف نیست که به عزای مصرف کنندگان و سرپرستان خانوار تبدیل می‌شود. عموم ایرانیانی که از پشت در میوه فروشی‌ها و مغازه‌های خشکبارفروشی، متعجب و مستاصل به قیمت هندوانه و پسته و بادام و تخمه و... می‌نگرند و ناتوان از خرید هستند. گزارش‌های میدانی حاکی از آن است علی‌رغم ادعای مقام‌های مسئول، اقلام مصرفی مورد نیاز شب یلدا در روزهای اخیر از رشد 15 الی 100 درصدی همراه بوده و بیشترین میزان رشد مربوط به قیمت پسته است. در برخی مناطق تهران پسته حتی مبلغ 300 هزار تومان قیمت گذاری شده است. امری که عملا نوجب حذف شدن این محصول خشکبار از سفره یلدای بسیاری از ایرانی‌ها شده است. در برخی مناطق جنوبی تهران نیز اگرچه آجیل در هم به قیمت کیلویی 40 تا 60 هزار تومان عرضه می‌شود اما به گفته رییس صنف فروشندگان خشکبار، این قبیل آجیل‌ها از کیفیتی بسیار نازل برخوردارند، بعضا افت زده بوده و از نظر بهداشتی مصرف آن توصیه نمیشود.
قیمت انار، هندوانه و شیرینی نیز نه تنها با کاهش همراه نبوده که در برخی موارد با رشد قیمت همراه بوده‌اند. در مجموع آن چه از تجربه یلدای ایرانی و موارد مشابه از جمله نوروز، به چشم می‌آید این نکته است که این قبیل جشن‌ها، برخلاف سایر سنت‌های این چنینی در دنیا، نه تنها به یک فستیوال و جشن مصرف تبدیل نمیشود و از تخفیف‌های آنچنانی خبری نیست، که برای عرضه کنندگان و فروشندگان به فرصتی برای خالی کردن جیب خریداران تبدیل می‌شود و ضروری است این نکته منفی را به فهرست معایب و بیماری‌های اقتصاد ایران افزود. یلدای ایرانی برخلاف بلک فرایدی و کریسمس، نه تنها جشن مصرف نیست که عزای مصرف‌کنندگان است!
دیدگاه تان را بنویسید