با مجموع ۱۴ عنوان شهر و روستا؛
ایران، پیشتاز در عرصه ثبت جهانی صنایع دستی
پگاه دهدار ، راهنمای گردشگری
۱۰ ژوئن به عنوان روز جهانی صنایع دستی ثبت شده است. تاکنون ۴۸ شهر و روستا در دنیا به عنوان شهر یا روستای جهانی صنایع‌دستی به ثبت رسیده‌اند که ۴۰ شهر در منطقه آسیا و اقیانوسیه، ۶ شهر در آمریکای لاتین و ۲ شهر در اروپا بوده‌اند و ایران با ثبت ۱۱ شهر و ۳ روستای جهانی، با مجموع ۱۴ عنوان شهر و روستای جهانی صنایع‌دستی، مقام نخست را در میان کشور‌های جهان دارد. چین با ثبت ۷ شهر و روستای جهانی صنایع‌دستی مقام دوم را به خود اختصاص داده است.
به مناسبت این روز سری به چند شهر از این ۱۴ شهر و روستا خواهیم زد و با اصنایع دستی آن‌ها بیشتر و بهتر آشنا خواهیم شد.
بافت فرش تبریز
شورای جهانی صنایع دستی، شهر تبریز را به عنوان “شهر جهانی بافت فرش” معرفی نموده است. هنر فرش بافی این شهر به دوران صفویه باز می‌گردد. تبریز یکی از قطب‌های بافندگی به حساب می‌آید. فرش تبریز موجود در موزه‌های معتبر جهان یا در مجموعه کلکسیونرهای مشتاق ، شاهد این ادعاست؛ به علاوه، سبب رونق بازار تجاری ایران است.
آمار نشان می‌دهد که در سال ۱۳۶۴ ه.ش ۳۲۱۵۰ بافنده بر روی ۱۶۰۰۰ دار قالی کار کرده‌اند. در سال‌های اخیر، بافنده‌های ماهر و توانای تبریزی به تولید فرشهای گل ابریشم بسیار ظریف با رج شمار ۵۰ و ۶۰ در مقیاس وسیع پرداخته‌اند. بافت این گونه فرش‌ها بعضا با چله‌های ابریشمی با طرح‌های لچک و ترنج و با رنگ‌های غالبا بژ روشن و نخودی است که در رنگ‌آمیزی گل‌ها و نگاره‌های آن‌ها از رنگ‌های سرخابی، عنابی و زیتونی به وفور استفاده میشود.
تبریز یکی از قطب‌های قالی بافی ایران و جهان است که نقش مهمی در زمینه توسعه و گسترش سنت‌ها، هنرهای تزئینی و کاربردی ایفا می‌کند. اوج هنر فرش تبریز به سده‌های دوازدهم تا شانزدهم میلادی بر می‌گردد.
“مکتب کلاسیک تبریز” با شکل گیری ۲۰۰ شاهکار هنری قالی تبریز ایجاد شد و با ادغام هماهنگ هنرهای بافندگی و نگارگری ایرانی طی ۱۴ سده ، سطح بالایی از هنر بافندگان قالی این شهر را به نمایش گذاشت. تبریز، همگام با هرات در زمان جانشینان هلاکو ، مرکز مهم دادوستد قالی بوده است.
کلاش بافی کردستان
پاافزاری با قدمت 2 هزار ساله که تهیه شده از مواد طبیعی موجود در محیط مانند نخ و چرم که با توجه به خنکی و سبکی آن بسیار مورد توجه بوده و در فصول گرم سال مورد استفاده بوده که و وجود هنرمندان متعدد تولید کلاش در مریوان در نهایت مسبب ثبت جهانی شدن آن شد. یکی از ویژگی‌های منحصر به فرد کلاش این است که این پای افزار چپ و راست ندارد و فرد می‌تواند هر لنگه از کلاش‌ها را در هر یک پاهایی که دوست دارد، بپوشد. این ویژگی ممتاز پیش از این در تمامی انواع گیوه‌ها دیده می‌شد اما مرور زمان واستفاده از زیره‌های ماشینی عاملی شد تا اکنون این امر به ویژگی منحصر به فرد کلاش تبدیل گردد.
یکی دیگر از ویژگی‌های این پاافزار خنک بودن آن است که موجب میشود پا همیشه خنک باشد و از بوی بد و عرق پاها جلوگیری کند. دیگر ویژگی قابل توجه کلاش عدم رنگ پذیری آن است.
این نوع گیوه بر خلاف سایر انواع آن دارای تنوع رنگ نبوده و تنها به رنگ سفید دیده میشود. همچنین قبل از پوشیدن این کفش باید کف آن را بر روی سبزی کشید یا در اصطلاح محلی سبزه خور کرد تا معدود منافذ باقی مانده هم پرشده وآب نتواند به کفش وارد شود. با اینکه بخش اعظم کار بافت و تولید کلاش با زنان است، کفشی مردانه محسوب میشود که نسخه‌ای زنانه ندارد.
حوله‌بافی خراسان جنوبی
توبافی یا حوله بافی صنایع دستی شاخص در روستای خُراشاد، از توابع بیرجند، در استان خراسان جنوبی است.
مواد اولیه‌ی مورد استفاده در این بافت نخ پنبهای است که به عنوان پود لابه لای چله تنیده میشود، این پود سپس توسط دفتین زده میشود و فرآیند بافت طی سه مرحله به انجام می‌رسد. علاوه بر نخ پنبهای، نخ ابریشمی، نخ پشمی، نخ مصنوعی-آکرولیک و نخ کاموا نیز در جریان بافت این دست‌بافته‌ی زیبا و ارزشمند روستای خراشاد به کار می‌رود. توبافی روی دستگاه بافندگی چهاروردی تولید میشود و مهم‌ترین و برجستهترین ویژگی این صنایع دستی بومی ایران انجام تمام مراحل آن با دست و پاست.
چادرشب‌بافی قاسم آباد
قاسم آباد رودسر دهکده‌ای است واقع در شرق گیلان که قدمتش با کوبش تار و پود زنان و دختران در چله کشی و برآوردن چادرشب‌های رنگ رنگ عجین گشته و اصالت همین رنگ و قدمت، پای گردشگران خارجی را نیز به این دهکده که - پیش تر لباس محلی آن آوازه جهانی داشت - باز کرده است. چادرشب پارچه‌ای است زیبا و رنگارنگ که در قاسم آباد و رودسر و براساس فرهنگ آداب و رسوم دیرینه مردم آن دیار بافته میشود. چادرشب در نوع اصیلش با ابریشم مرغوب یا کجین و در نمونه‌ای متاخر با نخ‌های دستریس پنبهای محلی با استفاده از دستگاه‌های بافندگی دو وردی بافته میشود. چادرشب‌های قاسم آباد به دو نوع چهارخانه و یکرنگ تقسیم می‌گردند. نوع یکرنگ این بافته‌ها توسط دختران جوان‌تر محلی و با حرکت پود اضافه با نقشهای برگرفته از طبیعت محیط اطراف و زندگی روستایی بافته میشود. چادرشب‌های چهارخانه نیز با نقوشی هندسی چهارخانه و ساده برای مصارفی همچون دستمال، بقچه، روتختی یا پتویی استفاده میشود. شناخته‌ترین کاربرد چادرشب‌ها به عنوان کمرپیچ زنان محلی در هنگام کار است.
مبلمان منبت همدان
منبت‌کاری چوب یکی از شاخه‌های منبت کاری است ولی منبت کاری بیشتر به صورت کنده کاری روی چوب اجرا میشود. ملایر از دیرباز مهد منبت ایران به شمار می‌رفته و در دوران حکومت زندیه و حتی ماقبل آن و قبل از رواج هر نوع مبلمان به شیوه ی نوین اجداد و نیاکان ملایری‌ها روی درب و پنجره‌های چوبی منازل و مساجد از منبت استفاده می‌کردند و طرح‌های زیبایی را با ابزار کاملاً ابتدایی آن دوران بر روی چوب پیاده می‌کردند و رفته رفته هنر خود را از درب و پنجره به مبلمان منازل و سایر صنایع دستی منتقل نمودند. این شهر با بیش از 5000 کارگاه و 20000 نفر اشتغال مستقیم تولید 70% منبت ایران را برعهده داشته و تنها صادرکننده منبت به آسیا به ویژه عراق و حاشیه خلیج فارس است و به همین جهت یکه تازعرصه منبت ایران زمین و جهان است.
گوهرسنگ‌های مشهد
28 مرداد ماه 95 بود که مشهد از سوی شورای جهانی صنایع دستی به عنوان شهر جهانی «گوهر سنگ‌ها» انتخاب و این رویداد در نشریه بین‌المللی «ایکوم» نیز ثبت شد و حالا این شهر الگویی برای دیگر شهرها محسوب میشود. در بین سنگ‌های قیمتی «فیروزه» که به عنوان با ارزش‌ترین سنگ با قدمتی 5 هزار ساله شناخته میشود علاوه بر زیبایی بصری به گفته برخی کارشناسان خواص درمانی زیادی نیز دارد که تقویت و درمان بیماری‌های چشمی از جمله آن است. همچنین به همراه داشتن این سنگ به عنوان انگشتر در دین مبین اسلام نیز تاکید شده است. مهد این سنگ با ارزش در ایران نیشابور است و فیروزه تراشی علاوه بر جایگاه هنری بالایی که دارد از لحاظ اقتصادی بار مالی زیادی را برای فیروزه تراشان و به طبع کشور به همراه می‌آورد اما دلیل این نام‌گذاری و ثبت گوهر سنگ‌ها فقط به دلیل ارزش بالای فیروزه نیست، بلکه از نظر زمین شناسی خراسان از لحاظ سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی دارای ظرفیت بالایی است و حدود 15 گوهر سنگ از جمله آماتیست در بجستان، اوپال تربت جام، آراگونیت فریمان و... این استان را در حوزه صنعت سنگ سازی متمایز کرده است.
ملیله‌‌کاری زنجان
ملیله کاری همواره بعنوان یکی از اصیل‌ترین صنایع دستی استان زنجان مطرح است. ملیله به مفهوم ظریف کاری نقره است که با استفاده از مفتول‌ها و نوارهای ظریف نقره و بکارگیری طرح‌های اسلیمی و منظم ساخته میشود. مصنوعات ساخته شده شامل: سرویس چایخوری، شکلات خوری، گلدان، شمعدان، قاب عکس و انواع زیورآلات... هستند. درباره تاریخچه ملیله زنجان اطلاعات جامعی در دست نیست. سابقه ملیله کاری در زنجان از قرن دهم هجری، به بعد روشن و مشخص است فردریک ریچارد، مستشرق اروپایی، در سفر نامه خود می‌نویسد : «شهر زنجان که شهر کوچکی است نقره، و ملیله کاری این شهر پر زرق و برق است.» ملیله کاری تا قبل از دوره پهلوی، به عنوان هنر دستی بومی زنجان فقط در این شهر معمول بوده، منتهی در زمان حکومت رضاخان با مهاجرت تعدادی از هنرمندان این شهر به تهران و اصفهان در سایر نقاط کشور نیز رواج یافت. سرویس‌های چایخوری و شربت خوری، جعبه جواهرات و دسته چاقو، عمده‌ترین محصولات تولیدی تا این دوران بوده‌اند. هنرمندان زنجانی در سال‌های بعد، به تدریج بر انواع این دست ساخته‌های زیبا افزودند. شاید بتوان رونق این هنر صنعت را در زنجان، دوران سلجوقی دانست وهمچنین بر اساس آثارباقی مانده از دوره صفوی، این دوره را اوج شکوفایی این هنر است.
سفالگری کلپورگان
موزه زنده سفال کلپورگان تنها موزه زنده سفال در جهان است که قدمت آن به هفت هزار سال پیش بر می‌گردد . سفال کلپورگان به صورت کاملاً دستی، بدون چرخ سفالگری و توسط زنان بلوچ ساخته میشود.
تنها مشخصه‌ای که کلپورگان را از بقیه مناطق متمایز کرده سفالگری آن است که شیوه ساخت آن با قدمتی حدود 4 تا 6 هزار سال قبل هنوز دست نخورده باقی مانده و تنها کارگاهی که هنوز به شیوه بدوی فعال و پا برجا کارش را ادامه می‌دهد کارگاه سفال کلپورگان است.
در طول تاریخ هنر سفالگری متعلق به زنان بوده است زیرا مردان به شکار و یا کشاورزی می‌پرداختند و بنابر شواهد تاریخی زنان ابداع کنندگان هنر سفالگری بوده‌اند. آنچه سفالگری کلپورگان را از سایر نقاط متمایز نموده ویژگی‌های منحصر بفرد آن است که شامل موارد زیر است:
1ـ تمام امور ظریف توسط زنان انجام می‌گیرد و مردان فقط کارهایی مثل آماده کردن گل پختن سفال و... را انجام می‌دهند.
2 ـ برای تهیه سفال از چرخ سفالگری انجام نمی‌شود و تمام سفالینه‌ها با روشهای سنتی و بدیع و به کمک دست انجام میشود.
3 ـ در سفالینه‌ها لعاب به کار نمی‌رود.
4 ـ طرح‌ها و نقشهای آن کاملا هندسی است و تداعی نقشهای باستانی را می‌نماید.
5 ـ طرح‌ها و نقشهای آن معمولا شامل یک دایره توخالی یک دایره توپر و یک خط است که با هم ترکیب یافته‌اند.
6 ـ ماده تزیین‌کننده آن رنگی است از سنگ تیتوک که در آب حل میشود.
دیدگاه تان را بنویسید