فیلم‌تئاترها، چراغ روشن دنیای نمایش

احسان زیورعالم

این روزها که چراغ سالن‌های تئاتر به‌واسطه هجوم کرونا خاموش است، گویی گرد میت بر سر دنیای نمایش کشور ریخته باشند. دو هفته تعطیلی هیچ‌گاه چنین تئاتر ایران را تسخیر نکرده بود، تئاتری که در این سال‌ها، نوروزش هم رونق یافته بود، حالا در برهوتی آخرالزمانی خودش را یافته است؛ اما از قدیم گفته‌اند در نومید بسی امید است. برای تئاتردوستان این روزها به لطف فناوری، دیدن تئاتر کماکان ممکن است. با رجوع به سامانه‌های VOD هنوز می‌توان از تئاتر بهره‌ای برد. فیلم‌تئاترها رسانه‌ای هستند که در چنین ایامی می‌توانند فاصله ما و تئاتر را کم کنند. در این مجال قصد دارم چند فیلم‌تئاتر مناسب با روز و حال پرآشوبمان معرفی کنم تا شاید التیامی باشد بر دل پرهراسمان.

1. مضحکه شبیه به قتل

شاید این نمایش را نتوانیم از بهترین آثار حسین کیانی بدانیم؛ اما داستان این نمایش دیدنی است. نمایش درباره آغاز استبداد صغیر و تسلط محمدعلی‌شاه قاجار بر نظام مشروطه‌خواهی ایران است. به حکم شاه یک مشروطه‌خواه و یک استبدادطلب به دست میرغضب سپرده شده‌اند تا در استخر باغشاه اعدام شوند؛ اما میرغضب نمی‌آید و سیاست وجه سیاه‌تر خود را در قالب کمدی عیان می‌کند. نمایش حسین کیانی در ساحت مضحکه (پارودی) ایرانی متجلی می‌شود و با سیاه‌بازی درآمیخته می‌شود تا لحظاتی مفرح اما تلخ برای مخاطب رقم زند.

2. ستوان اینیشمور

از معدود آثار حسن معجونی با بازیگران شاخص، نمایشی است درباره وضعیت عجیب و غریب پدری که به اشتباه گربه فرزند بدخلقش، یک ستوان امینتی کشته می‌شود و حالا در بحبوحه فعالیت‌های یک گروه تروریستی ایرلندی، باید با فرزند خشمگینش روبه‌رو شود. ترکیب رضا بهبودی، نوید محمدزاده، سعید چنگیزیان و هوتن شکیبا یک کمدی پرهراس پدید می‌آورد. متن نمایش متعلق به مارتین مک‌دونا، نویسنده و کارگردان شناخته‌شده بریتانیایی است و این نمایشنامه یکی از سه اثر سه‌گانه جزایر آران این نویسنده است.

3. اسم

آخرین ساخته لیلی رشیدی در مقام کارگردان، اثری است جذاب و کمیک و البته تکان‌دهنده از واقعیت انسانی ما و وجوه منفی ما. لیلی رشیدی، حسن معجونی، آناهیتا درگاهی و داریوش موفق در نقش اعضای یک خانواده، در یک مهمانی روابطشان آشکار می‌شود و درمی‌یابند با وجود آنچه نزدیکی میان یکدیگر می‌پندارند، به چه میزان از یکدیگر دور هستند. شاید نمایش تصویری نزدیک به حال و روز ما باشد، با طعم لبخند و شعف.

4. بالاخره این زندگی مال کیه

کِن هَریسن، مجسمه‌ساز و استاد دانشگاه، در پی سانحه‌ رانندگی برای همیشه فلج می‌شود. وضعیت جسمانیِ درمان‌ناپذیرش چنان است که او تصمیم می‌گیرد از بیمارستان مرخص شود. مبارزه او برای به دست آوردنِ این امتیاز، مسائل بسیار مهمی را در زمینه اراده آزاد، حرمت انسانی و اخلاق اجتماعی مطرح می‌کُند. یکی از ساخته‌های اشکان خیل‌نژاد، کارگردان جوان و خوش‌آتیه کشور با بازی نوید محمدزاده در نقش کن هریسن می‌تواند تصویری انسانی از خواسته‌ها و تصمیمات ما باشد. نمایشنامه مشهور برایان کلارک، اثری است اگزیستانسیالیستی که به زبان ساده از اهمیت خودشناسی و رابطه من با خود می‌گوید.

5. ایوانف

یکی از بهترین آثار امیررضا کوهستانی بی‌شک اقتباس او از نمایشنامه مشهور آنتوان چخوف است. ایوانف مردی است نیک‌سرشت و خوش‌قلب که در معرض کج‌فهمی‌ها و افترا‌زنی‌های اطرافیان قرار دارد و سرخورده از زندگی و همسر بیمار خویش از محیط خانواده می‌گریزد. دختری به نام ساشا که شیفته او شده و شاید با انگیزه دلسوزی و ترحم، می‌خواهد او را از ورطه زندگی ملال‌آورش رهایی بخشد؛ اما ایوانف که دچار نومیدی مرگ‌آوری است و پس از مرگ همسرش طاقت ورود به ماجرا و زندگی جدیدی را ندارد، درست در زمان فرا‌رسیدن جشن ازدواج با ساشا خود را با تیر می‌زند. حسن معجونی، سعید چنگیزیان و رضا بهبودی در کنار نگار جواهریان دنیای بی‌تحرک ایوانف را می‌آفرینند. کوهستانی به ما تذکر می‌دهد نتیجه چنین زندگی چه خواهد بود، همان چیزی که بیشترمان پیشه کرده‌ایم.

6. هملت شازده کوچولوی دانمارک

از آخرین ساخته رضا بابک سال‌هاست می‌گذرد؛ اما هنوز نام و یاد این نمایش میان مخاطبان جاری و ساری است. بهرام شاه محمدلو، جمشید جهان‌زاده و پرستو گلستانی همراهان رضا بابک برای خلق اثری اقتباسی از نمایشنامه مشهور ویلیام شکسپیر هستند. 

7. خدای کشتار

متن یاسمینا رضا، نویسنده فرانسوی ایرانی‌تبار برای تئاتر ایران خوش‌یمن بوده است. نمایش همواره با اجراهای موفقی روبه‌رو بوده و مورد توجه بسیاری از مخاطبان قرار گرفته است. زبان ساده، کمیک و البته نقد طبقه بورژوا در متن رضا، موجب تأثیرگذاری شدید شده و آن را بدل به اثری به یادماندنی کرده است. شاید این روزها نسخه علیرضا کوشک‌جلالی از این متن با بازی اشکان خطیبی، رضا مولایی،‌ لادن مستوفی و سیما تیرانداز تئاتربین‌ها را اقناع کند.

8. ننه دلاور و فرزندان او

اگر به دنبال اثری متفاوت‌ هستید، پیشنهاد من این اثر به‌یادماندنی زهرا صبری با حضور فاطمه معتمد آریاست. اثر صبری در میان منتقدان به عنوان یکی از بهترین اقتباس‌ها از نمایشنامه مشهور برتولت برشت شناخته می‌شود. ننه دلاور و فرزندان او، درباره زنی است که در دوران جنگ آلمان با یک گاری دستی، فروشندگی می‌کند. او سه فرزندش را به دلایلی از دست می‌دهد؛ دلایلی که برای امروز ما بسیار آشنا و قابل‌تأمل است.