تبریز، شهر اولین‌ها و غنی از فرهنگ و تمدن است
از ارگ علیشاه تا موزه اختصاصی محرم
پگاه دهدار ، راهنمای گردشگری
تبریز، کلان‌شهری غنی از فرهنگ و تمدن، امروزه یکی از محبوب‌ترین جاذبه‌های گردشگری کشور است که علاوه بر طبیعتی سرسبز و چشمنواز، آثار تاریخی ارزشمند و متعددی را در خاک خود جای داده است.
تبریز، یکی از بهترین و زیباترین شهرهای ایران برای افرادی است که قصد انجام مسافرت در داخل کشور را دارند. این شهر که در شمال غربی ایران واقع شده است با عنوان پایتخت گردشگری جهان اسلام از جاذبه‌های تاریخی، فرهنگی و طبیعی زیادی برخوردار است و بنا بر شواهد تاریخی درباره مراکز دیدنی تبریز، این شهر یکی از کهن‌ترین شهرهای جهان محسوب می‌شود. شاید تا به حال معروف‌ترین لقب تبریز را با عنوان شهر اولین‌ها شنیده باشید، دلیل نامگذاری تبریز با این لقب این است که بسیاری از اولین‌ها در تاریخ ایران مانند اولین چاپخانه، اولین دانشگاه و شهرک دانشگاهی نه تنها در ایران بلکه در جهان، اولین دادگاه استیناف، اولین چاپ اسکناس، اولین شهرداری، اولین شهربانی، اولین سینمای عمومی، اولین کودکستان و اولین مدرسه کر و لال‌های ایران و اولین خیابانی که در ایران دارای برق شد همگی در تبریز قرار دارند.
از نظر من شهریور بهترین زمان برای سفر به تبریز است چرا که مسیر مملو از زمین‌های کشت شده آفتاب‌گردان است و زیبایی چشمنواز و خیره‌کننده‌ای به جاده بخشیده‌اند. علاوه بر این تبریز دارای موزه‌ای خاص و منحصر به فرد تحت عنوان موزه محرم است که می‌تواند بهانه بسیار خوبی برای سفر به این شهر زیبا و تجربه‌ای خاص باشد.
ارگ تبریز (ارگ علیشاه)
ارگ تبریز، عمارتی کهن و متعلق به قرن ۸ هجری قمری است که بنای اولیه‌ی آن طی ۱۸ سال و به منظور ایجاد آرامگاهی بزرگ در صحن مسجد علیشاه احداث شد. این بنای تاریخی، حوادث تاریخی متعددی را نظاره‌گر بوده و امروزه نیز یکی از جاذبه‌های گردشگری و جاهای دیدنی تبریز محسوب می‌شود.
مسجد جامع تبریز
مسجد جامع تبریز، بنایی باقیمانده از عصر حکومت سلجوقیان است که به مسجد جمعه و جامع کبیری نیز شهرت دارد. این عمارت از جمله کهن‌ترین ساختمان‌های تاریخی این شهر است که معماری و تزئینات صورت گرفته در آن همانند دیگر بناهای تاریخی این شهر، ستودنی است.
موزه قاجار
(خانه امیر نظام گروسی)
خانه‌ی امیرنظام گروسی، بنایی بازمانده از دوران سلطنت قاجاریان است که اکنون به همت سازمان میرات فرهنگی تبریز، تغییر کاربری داده و به عنوان موزه مورد استفاده قرار می‌گیرد. این عمارت به دلیل بهره‌مندی از معماری زیبای قجری، بسیار تماشایی بوده و یکی از مکان‌های گردشگری شهر تبریز است.
کاخ و موزه شهرداری
قطعا می‌توان کاخ شهرداری تبریز را یکی از زیباترین عمارات کهن این شهر نامید. ساختمانی متعلق به دوران پهلوی اول است، که پروسه‌ی ساخت آن از سال ۱۳۱۴ تا ۱۳۱۸ به طور انجامید. ساعتی بر این عمارت تعبیه شده است و مردم محلی به آن میدان ساعت می‌گویند. این بنای تاریخی نزدیک به یک دهه است که به موزه‌ی شهرداری تبریز تبدیل شده است که در نوع خود اولین نمونه در سراسر کشور است. اولین موزه شهرداری ایران در ساختمان عمارت شهرداری تبریز ، در 800 متر مربع فضا و با هزینه 110 میلیون تومان در تبریز راه اندازی شد. در این موزه وسایلی مانند چراغ روشنایی قدیمی خیابانی و اداره‌ای، دستگاه آتش‌نشانی دستی، دستگاه‌های تایپ، ققنوس و زنگ قدیمی برج شهرداری تبریز، کلیدهای افتخاری اعطا شده شهردارهای مختلف، عکسهای قدیمی تبریز، هدایای مقام‌ها و شخصیت‌های خارجی به شهرداران، کتب خطی و آثار هنری استاد هریسی خوشنویس، اسناد اداری و مالی، کاپ‌های قهرمانی باشگاه شهرداری تبریز، چینی آلات، سفرنامه‌های نوشته شده درباره تبریز، تجهیزات، امکانات و اسناد مربوط به «شهر نخستین‌ها» در معرض دید قرار گرفته است.
مقبره الشعرا
یکی از گورستان‌های تاریخی شهر تبریز به مقبرهالشعرا شهرت یافته است که در گذشته به نام‌های مختلفی از جمله حظیره‌الشعرا و قبرستان سرخاب نیز شناخته می‌شد. وجه تسمیه این منطقه به مقبرهالشعرا، به دلیل حضور بیش از ۴۰۰ پیکر شاعر، عارف و مردان سرشناس داخلی و خارجی است که در آن دفن شده‌اند و باعث اهمیت یافتن این مکان شده است. اکنون این محل یکی از مکان‌های گردشگری تبریز است که میزبان مسافران داخلی و توریست‌های بسیاری است. یکی از معروف‌ترین قبور در مقبره الشعرا، مزار مربوط به محمد حسین بهجت تبریزی ملقب به شهریار، شاعر نامی و پرآوازه‌ی معاصر است.
ائل گلی (شاه گلی)
در شهر تبریز، استخری بزرگ و وسیع به نام ائل‌گلی قرار دارد که احتمالا در دوران آق‌قویونلوها ایجاد و در زمان صفویان گسترش یافته است. از نکات قابل توجه این مکان حضور عمارت کلاه‌فرنگی با معماری زیبا و چشمنواز در مرکز آن است که زیبایی آن محوطه را دو چندان کرده است. البته به نظر میرسد که شهرداری در سال ۱۳۴۶، این ساختمان زیبا را بر بنایی قدیمی و خشتی احداث کرده است. میراثی که امروزه به عنوان تفرجگاهی دوست‌داشتنی و زیبا مورد استفاده قرار می‌گیرد.
بازار قدیمی تبریز
بزرگ‌ترین بازار سرپوشیده‌ی جهان، در شهر تبریز وجود دارد که از آن به بازار قدیم یاد می‌شود. این مکان که در فهرست میراث جهانی یونسکو نیز به ثبت رسیده است، در حدود ۳۰۰ سال پیش بازسازی شده است. البته مدارک قابل توجهی که بتوان به استناد آن‌ها، تاریخ دقیق احداث این بازار را مشخص کرد، وجود ندارد. ولی طبق برخی مدارک تاریخی به نظر میرسد که از قرن ۴ هجری این مکان دایر بوده است.
کوه عون بن علی
در رشته‌کوه سرخاب، کوهی به نام عون بن علی قرار دارد که از آن به عینالی نیز یاد می‌شود. طبق اسناد تاریخی، این کوه، مدفن دو تن از فرزندان حضرت علی (ع) به نام‌های «عون بن علی» و «زین بن علی» است. محل قرارگیری این کوه در شمال تبریز است و آرامگاهی به قدمت دوران ایلخانان در آن احداث شده است. به نظر میرسد که این مقبره پیش از اسلام آتشکده و کلیسا بوده است که پس از اسلام، آن را به مسجد تبدیل کرده‌اند.
مسجد کبود (مسجد جهانشاه)
مسجد کبود تبریز، مسجدی است بازمانده از قرن نهم هجری قمری و دوران قراقویونلوها که به مسجد جهانشاه نیز شهرت دارد. معماری انجام شده در این بنا، به ویژه کاشی‌کاری بی‌نظیر آبی‌رنگ و معرق، سبب شده است که این عمارت تاریخی را فیروزه‌‌ی جهان اسلام لقب دهند. از دیگر نکات قابل توجه در این مسجد، کشف دو مقبره خالی است که احتمالا متعلق به جهانشاه و همسر وی است.
خانه مشروطه تبریز
مشهورترین و پرافتخارترین عمارت تاریخی در تبریز، خانه‌ی مشروطه است که در اوج انقلاب مشروطه، مکانی برای اخذ تصمیم‌گیری‌های مهم و ارزشمند توسط بزرگان مشروطه بوده است. بنایی قدیمی و متعلق به سال ۱۲۴۷ هجری که توسط حاج ولی معمار از معماران مشهور تبریزی ساخته شده است. این ساختمان کهن به دلیل معماری زیبا و چشمنواز و نیز وجود عکس‌ها، مجسمه‌ها و وسایل بزرگان تاریخ از جمله ستارخان، دارای اهمیت بسیار است و به عنوان یکی دیگر از جاذبه‌های گردشگری تبریز، شناخته می‌شود.
موزه محرم تبریز
موزه محرم یکی از موزه‌های مردم‌شناسی شهر تبریز است که در آن به مطالعه ابعاد عاشورا پرداخته شده است.
موزه محرم تبریز، نخستین موزه مردم‌شناسی محرم در ایران است. هدف از تشکیل این موزه، نمایش همیشگی جاذبه‌های مارسی و نمادین محرم است. نمادهایی که تنها هنگام عزاداری ماه محرم به کار گرفته شده و باقی روزهای سال در علم خانه‌ها و انبارهای تکایا و مساجد نگهداری می‌شوند.
این موزه در یکی از خانه‌های تاریخی تبریز موسوم به «خانه صحتی» واقع در محله راسته کوچه تبریز قرار گرفته است. این خانه که در زمان حیات مرحوم دکتر «ابوالقاسم صحتی» بعنوان حسینیه محل برگزاری مراسم عزاداری ماه محرم بوده و اکنون آثاری در ارتباط با مراسم و آئین‌های عاشورا و محرم را در خود جای داده است. در این موزه بخشی از نمادهای مراسم و آئین‌های ماه محرم به نمایش گذاشته شده است. نمادهایی که هر کدام نشانه‌ای برای یادآوری مظلومیت سرور و سالار شهیدان کربلا بوده و به نوعی حادثه کربلا را تداعی می‌کند. هر کدام از این نمادها و نشانه‌ها گویای بخشی از تاریخ و فرهنگ مناطق مختلف آذربایجان شرقی در ایام محرم به‌خصوص تاسوعا و عاشورای حسینی است.
بی‌تردید در هریک از این مراسم، نمادها و نشانه‌هایی استفاده می‌شود که مفهوم و پیشینه تاریخی آن‌ها می‌تواند برای افراد از مناطق مختلف کشور و جهان بی‌نظیر باشد و به جرات می‌توان گفت این نمادها با زبان بی‌زبانی، روایات تاریخی و مذهبی مردم را با رنگ و بوی فرهنگی به نسل‌های بعدی منتقل می‌کنند.
محل موزه که یکی از خانه‌های تاریخی و فرهنگی شهر تبریز است که متعلق به آقای «ابوالقاسم صحتی» بوده و پس از فوت ایشان، بنا به وصیت آن مرحوم در اختیار اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری آذربایجان شرقی قرار گرفته است.
این خانه ۴۰۹ متر مربع مساحت دارد و معماری آن را به اواخر دوره قاجار نسبت می‌دهند.
تبریز دارای موزه‌ای خاص و منحصر به فرد تحت عنوان موزه محرم است که می‌تواند بهانه بسیار خوبی برای سفر در شهریورماه به این شهر زیبا و تجربه‌ای خاص باشد
خانه صحتی در اوایل دوره پهلوی بهعنوان حسینیه مورد استفاده قرار گرفته بود و هم‌اکنون نیز ۱۲ روز اول ماه محرم به رسم گذشته پذیرای عزاداران حسینی است. طبقه‌ی زیرین موزه محرم توسط سازمان میراث فرهنگی طی چند سال اخیر برای مراسم‌های ماه محرم مانند مراسم تلاوت قرآن، سخنرانی، عزاداری و روضه‌خوانی مورد استفاده قرار گرفته است.
این بنا در سال ۱۳۷۸ شمسی تحت شماره ۲۳۳۶ در فهرست آثار ملی به ثبت رسید. پس از مرمت و استحکام بخشی توسط کارشناسان مجرب مرمت کار سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان شرقی در سال ۱۳۸۷ بهعنوان موزه مردم‌شناسی محرم مورد استفاده و بهره‌برداری قرار گرفته است.
در ورودی حیاط موزه، مجسمه ذوالجناح، اسب امام حسین (ع) قرار گرفته و در داخل موزه، طبقه اول، انواع طوق، پرچم، گهواره‌های کوچک نذری، چراغ و شمع و در طبقه دوم، ابزار و نوشته‌های مربوط به سوگواری و تعزیه خوانی و نقاشی‌های قدیمی مورد استفاده در آئین سنتی پرده خوانی به نمایش درآمده است.
از جمله آثار موزه می‌توان به کاسه مسی با قلمزنی نام چهارده معصوم (ع)، تبر زین و کشکول مورد استفاده در مراسم پرده‌خوانی، بیرق با شمائل حضرت علی (ع) و...اشاره کرد.
در این موزه انواع طوق‌های مراسم عزاداری نیز به نمایش گذاشته شده‌اند. «طوق» واژه‌ای ترکی و به معنای بیرق است که از یک تیغه به نام سرتوغ و زبانه فولادی بلندی تشکیل شده که روی صندوقچه فلزی کوچک ضریح مانندی بر پایه چوب یا فلز به شکل چلیپا استوار می‌شود.
ده طوق و علم از روستاهای مختلف استان در موزه محرم نگهداری می‌شود که نوع و مراسم مربوط به آن‌ها، نشانگر گوناگونی و تنوع آئین عزاداری در آذربایجان شرقی است. قدمت هیچ یک از علم‌های موجود در موزه محرم کمتر از ۵۰ سال نیست و قدیمی‌ترین علم موجود در این موزه که از محله بازار اهر به اینجا منتقل شده مربوط به سال ۱۲۴۳ هجری قمری است.
علاوه بر شهرستان‌ها، ۱۳ محله قدیمی تبریز علم‌های معروفی دارند که هیئت‌های مذهبی و علم‌ها به نام همان محله نامگذاری شده‌اند که یکی از معروف‌ترین علم‌های استان، علم محله امیرخیزی تبریز است.
از آئین‌های عاشورایی آذربایجان شرقی ۹ مورد آن در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده است که می‌توان به آئین‌های عزاداری تیمچه مظفریه تبریز، مشعل گردانی روستای شیشوان عجب شیر، تخته زنی روستای فیروز سالار آذرشهر، شاخسی-واخسی (شاه حسین- وای حسین) تبریز، علم گردانی روستای سیه سران جلفا، شبیه خوانی شهر بخشایش، علم بندی و الله الله حسینا و اینا شهرستان مراغه و شمع‌گذاری (شمع پایلاما) از جمله آئین‌های عاشورایی هستند که در فهرست آثار ملی کشور اشاره کرد.
زمان آذین‌بندی علم‌ها در نقاط مختلف آذربایجان شرقی متفاوت است، اما معمولا این مراسم از پنجم ماه محرم یا شب تاسوعا انجام می‌شود و علم واچینی نیز بعد از ۲۸ ماه صفر انجام می‌شود.
شهریور بهترین زمان برای سفر به تبریز است، چراکه مسیر مملو از زمین‌های کشت شده آفتاب گردان است و زیبایی چشم‌گیر و خیره‌کننده‌ای به جاده بخشیده‌اند
موزه محرم تبریز از ابتدای تاسیس تاکنون رایگان بوده و در ایام محرم نیز بدون تغییر روال کاری از ساعت ۸ الی ۳ بعدازظهر پذیرای بازدیدکنندگان و عزاداران امام حسین (ع) است.
این موزه در انتهای خیابان (راسته کوچه) شهید مطهری، نبش ایستگاه آتش‌نشانی، داخل کوچه شهید احمد گوگانی و پلاک ۲۲ قرار دارد.
دیدگاه تان را بنویسید