راهکار رئیس هیأت‌مدیره سازمان همبستگی کشاورزی برای رفع خشک‌سالی عملیاتی می‌شود؟
بارورسازی ابرها؛ ایده‌ای فانتزی یا راهکار عملی؟
ریحانه جولایی
ایران در کمربند خشک و نیمه‌خشک جهان قرارگرفته و از منابع رطوبتی بسیار دور است. ازاین‌رو سامانه‌های باران‌آور زمانی به ایران می‌رسند که بخش بزرگی از رطوبت خود را ازدست‌داده و توان کافی برای ایجاد بارش در بخش‌های مرکزی و شرقی ایران ندارند. علاوه بر این، رشته‌کوه‌های زاگرس و البرز اگرچه موجب تقویت سامانه‌های باران‌زای واردشده به کشور می‌شوند، ولی با قرار گرفتن در مسیر جریان‌های هوایی باعث فرسایش توده‌های هوایی باران‌زا پیش از رسیدن به منطقه مرکزی و شرقی کشور می‌شوند. بی‌نظمی و نوسان شدید بارش از سالی به سال دیگر سبب شده است که وقوع بارش در ایران به‌ویژه در نیمه مرکزی و شرقی کشور کاملاً تصادفی و بی‌نظم باشد.
ایران از سال ۱۳۷۴ وارد یک دوره طولانی خشک‌سالی شده است و در اغلب سال‌ها بارش سالانه، پایین‌تر از میانگین بلندمدت بوده است. بااین‌وجود افزایش بارش‌ها در سال ۱۳۹۸ مقام‌های سازمان هواشناسی و گروهی از اساتید اقلیم‌شناسی را به این نتیجه رساند که گویا دوره خشک‌سالی در ایران رو به پایان است. امسال هم برخلاف آنچه گفته می‌شد ایران همچنان با خشک‌سالی و کم‌بارشی مواجه است.
ابرها همچنان عقیم‌اند
در میان راهکارهایی که در سال‌های گذشته برای مقابله با خشک‌سالی مطرح شد «باروری ابرها» برای عموم موضوع جالبی بود. بااین‌حال بیشتر ما تنها اسم این شیوه را شنیده‌ایم و نمی‌دانیم چه سازوکاری دارد یا چگونه انجام می‌شود.
باروری ابرها به‌عنوان یک روش تعدیل آب‌وهوا، افزودن مواد به داخل یک ابر (با استفاده از ژنراتورهای زمینی، موشک و یا هواپیما) با هدف تقویت تشکیل و رشد بلورهای یخ و درنتیجه افزایش بارش (برف و یا باران) است. به‌عبارت‌دیگر باروری ابرها روشی جدید برای تأثیرگذاری بر ابرهای طبیعی است که در آن با استفاده از مواد شیمیایی آب بیشتری از ابر به شکل باران یا برف گرفته می‌شود.
بارور کردن ابرها برای کشور ما که درگیر خشک‌سالی بود ایده‌ای جالب به نظر می‌رسید و کارشناسان این حوزه آن را اجرا کردند. بااین‌حال 20 سال از آغاز فرآیند بارورسازی ابرها در ایران می‌گذرد اما برخی آن را غیرعملی و افسانه می‌خوانند و بعضی دیگر خود را مدافع سرسخت آن می‌دانند و این رویکردهای دوگانه ابرهای ایران را در دو دهه گذشته عقیم گذاشته است.
مخالفان بارور کردن ابرها چه می‌گویند؟
البته بحث بی‌پایان خوب یا بد بودن روش بارورسازی ابرها باعث شده که این روش به‌طورجدی و واقعی در سالیان گذشته در دستور کار مسئولان امر قرار نگیرد و هرساله با مشکل تکراری تأمین اعتبار مواجه شود. روش‌های مختلفی برای مقابله با خشک‌سالی 10 ساله اخیر پیشنهاد شده که یکی از آنها بارورسازی ابرهاست که افزون بر بحث‌های موافقان و مخالفان، مقوله کمبود اعتبار نیز بر عقیم شدن ابرها سایه افکنده است.
در مورد کارآیی این روش اختلاف‌نظرهای زیادی وجود دارد. بسیاری اما بر این باورند که بارور ساختن ابرها تأثیری در گذر از خشک‌سالی ندارد. برخی از کارشناسان این حوزه می‌گویند در کنار بی‌اثر بودن این روش احتمال اینکه باعث کمتر شدن بارش شویم هم زیاد است. آنها بر این باورند که طی سالیانی که از عمر بارورسازی ابرها در جهان می‌گذرد، کشورهای بسیار زیادی به این حوزه ورود کرده‌اند و سعی داشتند به روش‌های مختلف، مقدار بارش را در مناطق خود بالا ببرند و نتایج همه این تلاش‌ها منجر به انتشار مقالات متعدد در مجلات علمی جهان شد و جالب اینکه در میان این مقالات متعدد، حتی یک مقاله یافت نمی‌شود که ادعا کند از طریق بارورسازی ابرها، مشکل کم‌آبی حتی در یک منطقه کوچک و در یک بازه زمانی کوتاه حل‌شده و در بسیاری از این مقالات به‌ویژه مقالاتی که اخیراً منتشرشده به این نتیجه رسیده‌اند که باروری ابرها راه‌حل رفع مشکل خشک‌سالی و کم‌آبی نیست بنابراین کشورهایی که در دنیا صاحب تکنولوژی بارورسازی ابرها هستند نظیر آمریکا این شیوه را رها کرده‌اند و سراغ مدیریت منابع آب رفته‌اند.
عده‌ای دیگر که مخالف این کار هستند می‌گویند اگر بخواهیم از روش یدید نقره برای باروری استفاده کنیم، در بلندمدت می‌تواند خطراتی برای آب‌وخاک داشته باشد، چون این ماده سمی است و از طریق آب‌وخاک وارد دریا و دریاچه‌ها می‌شود و درنهایت حتی به موجودات دریایی آسیب می‌رساند. از سوی دیگر این روش بسیار پرهزینه است و برای اجرا کردن آن نیاز است تا بودجه‌های زیادی به سازمان‌های ذی‌ربط اختصاص داده شود.
موافقان باروری ابرها، مخالفان را بی‌اطلاع می‌دانند
همچون سایر روش‌ها، بارور کردن ابرها موافقانی هم دارد. این گروه نسبت به فعالیت‌های انجام‌شده در این روش خوش‌بین هستند و معتقدند کشورهای زیادی تحقیقات موفقیت‌آمیزی داشته‌اند و آن‌هایی که مخالفت می‌کنند صرفاً افرادی هستند که بدون تخصص کافی اظهارنظر می‌کنند. موافقان می‌گویند بر اساس اطلاعات منتشرشده WMO (سازمان جهانی هواشناسی) 60 کشور دنیا در سال 2018 میلادی بارورسازی ابرها را انجام داده‌اند. به گفته آنها چند سال پیش 56 کشور جهان ابرها را بارور می‌کردند که اکنون این تعداد به بیش از 60 کشور در دنیا افزایش پیداکرده اما در ایران هنوز بعضی افراد بیانیه‌های رسمی مراجع جهانی را کتمان می‌کنند به‌گونه‌ای‌که اطلاعات رسمی سازمان جهانی هواشناسی را هواشناسی ایران قبول ندارد و این مسئله‌ای بسیار ناامیدکننده است.در روزهای گذشته علیرضا الوندی، رئیس هیئت‌مدیره سازمان همبستگی کشاورزی با هشدار اینکه خشک‌سالی بزرگ در راه است گفته بود که یکی از راه‌های مقابله با خشک‌سالی در کشور بارورسازی ابرها است که بودجه زیادی هم نمی‌خواهد. او همچنین ادعا کرده است که ۴۹ درصد ابرهای کشور قابلیت بارورسازی دارند و کشور دارای یک فروند هواپیما برای بارورسازی بوده درحالی‌که حداقل هواپیمای موردنیاز برای بارورسازی ۴ فروند است. او همچنین ادعا کرده که اگر این کار انجام شود 80 میلیارد مترمکعب به بارندگی کشور اضافه می‌شود.
در روزهای گذشته علیرضا الوندی، رئیس هیئت‌مدیره سازمان همبستگی کشاورزی با هشدار اینکه خشک‌سالی بزرگ در راه است گفته بود که یکی از راه‌های مقابله با خشک‌سالی در کشور بارورسازی ابرها است که بودجه زیادی هم نمی‌خواهد
بارور کردن ابرها 15 درصد روی بارش تأثیر دارد
از نظرات موافقان و مخالفان این طرح آگاه شدیم اما سؤالی که پیش می‌آید این است که بالاخره باید به نظرات کدام گروه توجه کرد؟ گروهی که این کار را صرفاً کاری بی‌فایده با هزینه بالا می‌دانند یا گروهی که معتقدند بارور ساختن ابرها می‌تواند در گذر کردن از خشک‌سالی مؤثر باشد؟در این میان بررسی‌ها و ارزیابی‌ها نشان می‌دهد که باروری ابرها اثر مثبت داشته و می‌تواند مقیاس‌های بزرگ را هم تحت تأثیر قرار دهد، به این دلیل که سامانه‌های ابری هم در مقیاس‌های بزرگ شکل می‌گیرند و وقتی ابرها بارور می‌شوند، کل آن سامانه تحت تأثیر قرار می‌گیرد.
به گفته افرادی که در این زمینه مطالعات قابل‌توجهی داشته‌اند، آن چیزی که مهم است و باید موردتوجه قرار گیرد، این است که باروری ابرها می‌تواند به‌طور متوسط ۱۰ تا ۱۵ درصد روی بارش تأثیر بگذارد ولی درعین‌حال نباید در این زمینه نیز اغراق‌آمیز برخورد کرد و این تصور را داشت که می‌توان با این تکنولوژی، خشک‌سالی را پشت سر گذاشت چراکه ابرها نیز تحت تأثیر خشک‌سالی قرار می‌گیرند و باروری کمتری دارند. مراجع جهانی توصیه می‌کنند در سال‌های ترسالی به‌منظور ذخیره‌سازی آب از انجام عملیات باروری ابرها غافل نشوید زیرا این تکنولوژی در دوره‌های ترسالی مؤثرتر است.
برخی کارشناسان معتقدند باروری ابرها می‌تواند به‌طور متوسط ۱۰ تا ۱۵ درصد روی بارش تأثیر بگذارد ولی درعین‌حال نباید این تصور را داشت که می‌توان با این تکنولوژی، خشک‌سالی را پشت سر گذاشت چراکه ابرها نیز تحت‌تأثیر خشک‌سالی قرار می‌گیرند
حرکت به جلو با شناخت و تحقیقات کافی
نباید فراموش کرد که اجرای پروژه‌های این‌چنینی کار راحتی نیست. شناخت حرکت صحیح اتمسفر در کشور برای عملیات بارورسازی بسیار مهم و ضروری است و باید پیش از باروری در مقیاس روزانه، ماهانه و فصلی تحقیقات کاملی دراین‌باره انجام شود تا شناخت درستی از رطوبت و اتمسفر کشور و حرکت آن حاصل شود و در مرحله بعد با دانایی ایجادشده نسبت به بارورسازی ابر اقدام کرد که اگر حرکتی در تغییرات جوی رخ داد درباره آن آگاه باشیم که حرکت جوی به زیان کشور تمام نشود.
البته ذکر این نکته که بودجه بارورسازی کشور کم است نیز در این میان اهمیت دارد. بارورسازی در کشور ما به دلیل کم بودن بودجه، نبود همکاری بین دستگاهی و عدم پشتیبانی کافی دولت همراه با تحقیقات موردنیاز انجام نمی‌شود. هرچند بسیاری معتقدند میزان بارش از این طریق چندان قابل‌توجه نیست اما باید این را هم در نظر گرفت که با توجه به شرایط کنونی کشور و بارش‌های بسیار کم آن‌هم در فصولی که چشم امیدمان به بارش برف و باران است حتی 10 درصد هم می‌تواند امیدوارکننده باشد. با این شرط که کار به کاردان سپرده شود و شایسته‌سالاری صورت بگیرد. برای ساماندهی و اجرای بهتر بارورسازی ابرها در بعضی کشورها این کار به بخش خصوصی واگذارشده به‌گونه‌ای که دولت به کشاورزان منطقه‌ای و مدیران سدها کمک کرده که آنها با شرکت‌های خصوصی بارورسازی ابرها قرارداد ببندند و دولت تنها برای مطالعات و تحقیقات کمک و پشتیبانی می‌کند. در این روش چون کار بین دو بخش خصوصی انجام می‌گیرد قطعاً برمدار علمی بیشتری پیش خواهد رفت و در کشور ما اینکه دولت با کمک نیروهای نظامی بخواهد کار را انجام دهد این موضوع به سامان نخواهد رسید.در حال حاضر کار در دست دولت است و به همین دلیل بودجه موردنیاز اغلب تأمین نمی‌شود و هرساله نیز بارورسازی ابرها موردنقد برخی قرار می‌گیرد و به همین دلیل کار درست به‌پیش نخواهد رفت ولی اگر این کار به بخش خصوصی واگذار شود کار به‌صورت درست و اصولی پیش می‌رود.
حال بعد از گذشت 80 سال از ایجاد فناوری بارورسازی و 20 سال از ورود آن به ایران این توقع در سطح جامعه وجود دارد که فکری در این زمینه بشود و نتایج ملموس آن در زندگی مردم مشخص شود تا مردم نگویند آسمان بر زمین بخیل شده است.
دیدگاه تان را بنویسید