آسیب شناسی تمایل روزافزون نوجوانان و جوانان به خودکشی؛
«رضا»هایی که فقر و بی‌آرزویی را برنمی‌تابند
ریحانه جولایی
این روزها همه‌جا حرف از «رضا» است؛ کودکی که هیچ آرزویی نداشت!
وقتی احسان علیخانی از کودک کاری که به برنامه‌اش دعوت کرده بود پرسید آرزویت چیست؟ رضا که از سرکار آمده بود، در چشمان علیخانی زل زد و گفت: هیچ آرزویی ندارم، چون تا شب سرکار بودم وقت نداشتم بهش فکر کنم. بسیاری از مردم که آن شب در کنار سفره افطار نشسته بودند و آرزوهای خود را از خدا تمنا می‌کردند، شوکه شدند. بسیاری امیدوار بودند حرف‌هایی که از دهان رضا فیوجی، از تریبون رسمی صداوسیما و برنامه ماه‌عسل بیرون می‌آید، گشایشی در کلاف سردرگم او و هزاران کودک کار دیگر باشد، یا لااقل مسئولان برای او و رفیقش کاری انجام دهند، اما چنین نشد و بعد از پنج سال، بار دیگر نامش بر سر زبان‌ها افتاد، اما این‌بار به بهانه خودکشی در 18 سالگی!
خودکشی پنجمین عامل مرگ نوجوانان و جوانان
دوشنبه‌شب رضا به زندگی‌اش پایان داد و روز سه‌شنبه یک صفحه اینستاگرامی (حامی کودکان کار) با انتشار تصویری از رضا، نوشت: در کمال ناباوری، درگذشت یکی از جوانان «خانه ایرانی لب‌خط» را تسلیت می‌گوییم.
در گزارش‌ها به دلایل و انگیزه خودکشی رضا اشاره‌ای نشده، ولی بسیاری از افراد با توجه به وضعیت معیشتی رضا دلیل آن را مشکلات اقتصادی می‌دانند. اما خبر خودکشی این جوان 18 ساله، موجب شد بار دیگر اذهان به سمت این معضل اجتماعی که ریشه در فقر دارد، برود. بر اساس ماده 79 قانون کار، به‌کار گماردن افراد کمتر از 15 سال ممنوع است، اما همچنان در حوزه‌های مختلف از نیروی کار کودکان استفاده می‌شود. در خردادماه امسال شهرآرانیوز در گزارشی نوشت: «در کشور بین سه تا هفت میلیون کودک کار وجود دارد، اما اغلب آن‌ها هیچ‌گونه ثبت هویتی ندارند و نمی‌توان آمار دقیقی درباره آن‌ها ارائه کرد. طبق آمارهای غیررسمی، بیش از هفت درصد آمار اعلام‌شده خودکشی‌های سالانه از سوی سازمان نظام پزشکی قانونی مربوط به نوجوانان است. سازمان ثبت‌احوال نیز اشاره کرده خودکشی پنجمین دلیل مرگ‌ومیر نوجوانان و جوانان در کشور به‌حساب می‌آید و در ماه‌های اخیر بیش از 16 دانش‌آموز و نوجوان خودکشی کرده‌اند. دراین‌بین صحبت‌های وزیر آموزش‌وپرورش قابل‌تأمل است، محسن حاجی میرزایی با بیان اینکه «بیش از سه میلیون دانش‌آموز تبلت و گوشی ندارند،» گفت: این به معنای دور ماندن آنان از آموزش‌ها نیست، بلکه آن‌ها فاقد تجهیزات نوین آموزشی ازجمله تبلت و گوشی تلفن همراه هستند.
دراین‌بین یک جامعه‌شناس نسبت به کاهش سن خودکشی که در ماه‌های گذشته و هم‌زمان با افزایش مشکلات اقتصادی و گسترش فقر، روبه فزونی گذاشته است، هشدار داد. رایحه مظفریان که فعال حقوق کودکان نیز هست، در این راستا می‌گوید: طی چند وقت اخیر خبرهایی مبنی بر خودکشی دختران و پسران دانش‌آموز دبیرستانی در رسانه‌های کشور مطرح شده است، خبرهایی که حکایت از کاهش سن خودکشی و رواج آن در میان دانش‌آموزان و نوجوانان دارد که بسیار جای نگرانی است. باید پذیرفت این موضوع به صدا درآمدن زنگ هشداری است برای مسئولان کشوری و همچنین متولیانی که در امر سلامت جامعه فعالیت دارند. این جامعه‌شناس در پاسخ به این سؤال که آیا تابه‌حال در خصوص علت کاهش سن خودکشی و گرایش جوانان به این سمت پژوهش و یا تحقیقی صورت گرفته یا خیر؟ گفت: متأسفانه مطالعه‌ای در این رابطه انجام‌نشده تا علل اصلی و عوامل خودکشی نوجوانان و دانش‌آموزان موردبحث و بررسی قرار گیرد، درواقع حتی نمی‌توان دلایل فرضی مانند فقر، بیکاری، عدم امید به آینده و روابط احساسی که در میان نوجوانان اعم از دختران و یا پسران باب است را در این خصوص مطرح کرد.
وزیر سابق آموزش و پرورش: در سال‌های گذشته در بولتن‌های محرمانه اخباری از خودکشی ده‌ها نفر از داوطلبان کنکور داشتیم که به علت شکست، سرکوب و تحقیر در خانواده این کار را انجام داده بودند
خودکشی در سنین پایین حساسیت بیشتری ایجاد می‌کند
دوباره به رضا برگردیم. او را برای اولین بار در برنامه «ماه‌عسل» دیدیم و شناختیم. برنامه‌هایی مثل ماه‌عسل بر اساس خودافشایی مهمان‌ها رونق گرفت. آدم‌ها قصه پرغصه زندگی‌شان را به‌طور خودخواسته روایت می‌کردند و حالا بعضی از کاربران، سازندگان ماه‌عسل را سرزنش می‌کنند و اتهام بی‌توجهی به سرنوشت رضا را به احسان علیخانی می‌چسبانند و سعی می‌کنند علت خودکشی را از همین اطلاعات کم حدس بزنند. البته که خود علیخانی مفصل ماجرا را شرح داده است اما عده‌ای همچنان فکر می‌کنند فقط فقر آدم‌ها را به سمت خودکشی می‌کشاند. کافی است هشتگ خودکشی را در اینستاگرام جستجو کنید. صدها پست از ویدئوی رضا بازنشر شده است. کسانی که تلویزیون را مقصر می‌دانند حالا خودشان بی‌وقفه آن ویدئو را در صفحه‌شان می‌گذارند.
در همین رابطه سیدحسن موسوی‌چلک، رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران می‌گوید واکنش‌ها به خودکشی رضا چیزی عجیب و غیرطبیعی نبوده است. به گفته او یکی از موضوعاتی که در جامعه نسبت به آن‌ها حساسیت ایجاد می‌شود، موضوع آسیب‌های اجتماعی است که هرچه افزایش بیشتری پیدا می‌کند، نگرانی نسبت به آن‌ها بیشتر می‌شود. وقتی موضوع خودکشی مطرح می‌شود، با توجه به شرایط فرهنگی کشورمان این حساسیت به‌مراتب از درجه بالاتری برخوردار است. همچنین طبیعتاً اگر افرادی که اقدام به خودکشی می‌کنند در سنین پایین یا کودکی باشند حساسیت‌ها چندین برابر می‌شود و در همین راستا، واکنش‌هایی که نسبت به خودکشی اخیر صورت گرفت، امری غیرطبیعی نبود.
او در ادامه گفته است که گرچه به‌شخصه معتقدم نباید خودکشی‌هایی ازاین‌دست را خیلی بزرگ کرد، چون چه‌بسا بزرگ کردن و زیاد پرداختن به این موضوع خودش تلنگری باشد برای کسانی که در شرایط شبیه این فرد هستند. ضمن اینکه خودکشی در بین کودکان و نوجوانان امری غیرطبیعی و فقط منحصر به کشور ما نیست و در همه‌جا دیده می‌شود. ولی وقتی فردی در این سن اقدام به خودکشی می‌کند، بدون شک مجموعه‌ای از عوامل تأثیرگذار بوده‌اند، چون خودکشی پدیده‌ای تک‌عاملی نیست. از طرفی به دلیل وضعیت خاص این فرد که احتمالاً چتر حمایت خانواده هم بر سرش گسترده نبوده، می‌توان گفت شناسایی نشانه‌هایی که ممکن است چنین رفتار‌هایی از آن‌ها سر بزند، به‌واقع صورت نگرفته که معمولاً نشانگان خاص خودشان را دارند. درحقیقت بی‌توجهی مراقبان باعث می‌شود که این افراد به‌موقع برای دریافت خدمات و مداخلات تخصصی ارجاع نشوند و درنتیجه با رفتاری که بروز می‌دهند، مرگ را برای خود انتخاب می‌کنند.
خبرهایی مبنی بر خودکشی دختران و پسران نوجوان در رسانه‌های کشور مطرح شده است، خبرهایی که حکایت از کاهش سن خودکشی و رواج آن در میان دانش‌آموزان دارد که بسیار جای نگرانی است
اخبار محرمانه از خودکشی ده‌ها داوطلب کنکور
با این تفاسیر مدتی است که شاهد خودکشی نوجوانان و کودکان هستیم. از خودکشی چند نوجوان برای شرکت در چالش‌های مختلف تا این اواخر خودکشی کودکان برای نداشتن تبلت و ابزار آموزشی که هنوز از یادمان نرفته است. چند روز پیش هم دختر 15 ساله گچسارانی به فهرست نوجوانانی که تصمیم گرفتند به زندگی‌شان پایان دهند اضافه‌شده است. 12 دی‌ماه بود که رئیس مرکز مدیریت حوادث و فوریت‌های پزشکی استان کهگیلویه و بویراحمد از سقوط دختر ۱۵ ساله در زیرگذر گچساران خبر داد. براساس گفته‌های محسن جلیل مصدوم به علت شدت صدمات و آسیب‌های متعدد وضعیت وخیمی داشت که پس از اقدامات درمانی انجام و احیا شد و با سطح هوشیاری ۵ از ۱۵ تحویل بیمارستان شهید رجایی گچساران شد.
اما یکی از خبرهایی که در روزهای اخیر جنجال به پا کرده بود صحبت‌هایی وزیر سابق آموزش‌وپرورش در مورد اطلاعات محرمانه خودکشی ده‌ها داوطلب کنکور بود.
سیدمحمد بطحایی در این مورد گفته بود: در سال‌های گذشته در بولتن‌های محرمانه اخباری از خودکشی ده‌ها نفر از داوطلبان کنکور داشتیم که به علت شکست، سرکوب و تحقیر در خانواده این کار را انجام داده بودند. برخی داوطلبان واقعاً آینده دردناکی را از حیث ویژگی‌های روان‌شناختی باید به خاطر شکستی که در کنکور خورده‌اند متحمل شوند.
در سال‌های اخیر تب‌وتاب رقابت در کنکور زیاد شده است. هرچند ظرفیت‌های دانشگاه‌ها افزایش داشته؛ اما رشته‌ها و دانشگاه‌های خوب همچنان با ظرفیت‌های کم پذیرای رتبه‌های بالا هستند. همین موضوع باعث شده تا مؤسسات کنکور با تبلیغات زیاد دانش‌آموزان را مجبور به خرید کتاب‌ها و شرکت در کلاس‌های گوناگون کنند و از طرفی خانواده‌هایی با وسع پایین از نان شب خود می‌زنند تا بتوانند هزینه کلاس و کتاب‌ها را برای فرزندانشان فراهم کنند. این مسائل باعث می‌شود که اضطراب در کنکوری‌ها بیشتر شود و زمانی که رتبه‌های خوبی کسب نکنند دست به خودکشی می‌زنند.
لزوم توجه خانواده‌ها به نوجوانان
برای تشخیص آسیب‌های اجتماعی همچون خودکشی کودکان و نوجوانان مهم است که اطلاعات کاملی در خصوص زندگی، مشکلات و توانایی‌هایشان جمع‌آوری شود، این اطلاعات را می‌توان در مقوله‌هایی چون بیماری و سابقه پزشکی، ویژگی‌های شخصیتی، خانوادگی و اجتماعی موضوعات تحصیلی و بررسی وضعیت روانی خلاصه کرد.
افسردگی و اضطراب بالا و سایر اختلالات روانی در می‌تواند علت تهدید به خودکشی در نوجوانان و جوانان باشد و تحقیقات بسیاری نشان می‌دهند که اغلب خودکشی‌ها با یک اختلال روان‌پزشکی در دوران کودکی و نوجوانی رابطه دارند، به‌عنوان‌مثال حتی ممکن است اختلال روان‌پزشکی واضحی ازجمله بیماری‌های افسردگی و سوءمصرف مواد مخدر هم یافت نشوند، اما فرد ازنظر زیستی و درونی مستعد از بین بردن خود است. این مسائل اهمیت توجه خانواده‌ها به نوجوانان را مشخص می‌کند. نوجوانی یکی از حساس‌ترین برهه‌های زندگی است که نیاز به رسیدگی و توجه زیادی دارد و بی‌توجهی به آن می‌تواند آسیب‌های جبران‌ناپذیری به فرد، خانواده و جامعه بزند.
دیدگاه تان را بنویسید