سالانه چهار و نیم میلیارد تهسیگار در طبیعت رها می‌شود؛
قاتل کوچک محیط‌زیست
ریحانه جولایی
همه‌جا دیده می‌شوند؛ گوشه و کنار خیابان، در جوی‌ها و راه‌آب‌های گرفته‌شده در سطح شهر، کنار ساحل دریا، در جنگل، در کوه و خلاصه هرجایی که گذر انسان به آنجا افتاده باشد زباله‌های ریز نارنجی و زرد و سفید پای ثابت زباله‌ها هستند.
تهسیگار، شیء ظاهراً کوچکی است که به‌راحتی در هر جایی رهایش می‌کنیم یا به زیر پا انداخته و فکر می‌کنیم که کار تمام‌شده است؛ درحالی‌که ماجرا تازه شروع می‌شود.
زباله‌های رها و فراموش‌شده
گفته می‌شود سالانه چهار و نیم میلیارد تهسیگار در طبیعت رها می‌شود که به‌تنهایی رقم قابل‌توجهی به‌حساب میآید علاوه بر آن آسیب رساندن به طبیعت یکی از مهم‌ترین پیامدهای دور انداختن ته‌سیگارها در زمین است. تاکنون همواره زباله‌های پلاستیکی دشمن شماره یک طبیعت و محیط‌زیست شمرده می‌شدند. اما در اصل آنچه در میان زباله‌ها کمتر به چشم میآید تهسیگار است که همانند زباله‌های پلاستیکی اغلب در سواحل دریا در حجم انبوه رها شده‌اند.
سیگاری‌ها یا کسانی که زمانی سیگاری بوده‌اند خوب می‌دانند که پرتاب کردن ته‌مانده سیگار روی زمین بخشی از لذت سیگار کشیدن است. تا زمانی که ته‌سیگاری که کشیده شده سالم روی زمین بماند مسئله‌ای نیست اما مشکل زمانی شروع می‌شود که فیلتر تهسیگار بازشده و سم داخل آن به داخل زمین، آبراه‌ها ورودها و نیز در دریا وارد شود.
معمولاً فیلتر سیگار یا تهسیگار که از استات سلولز تشکیل‌شده بیشترین حجم زباله روی کره زمین است. این ته‌سیگارها اغلب در سواحل دریاها و در پاک‌سازی کناره آبراه‌ها جمع‌آوری می‌شوند.
سازمان بهداشت جهانی در سال ۲۰۱۵ تخمین زد که کارخانه‌های سیگارسازی در ۲۰ سال گذشته ۴۵ میلیون تن زباله جامد، شش میلیون تن زباله نیکوتین و ۴۰۰ هزار تن زباله شیمیایی تولید کرده‌اند. علاوه بر این مواد سمی مثل آمونیوم، تولوئن، متیل اتیل کتون یا جوهر نمک نیز از تولیدات جانبی کارخانه‌های سیگار هستند.
همچنین در زمان کاشت تنباکو حجم زیادی مواد شیمیایی مثل آفت‌کش‌ها، کود شیمیایی یا تنظیم‌کننده‌های رشد استفاده می‌شوند که بخشی از آن‌ها در تنباکو می‌مانند و در حقیقت سیگاری‌ها آن‌ها را هم به بدن خود وارد می‌کنند.
سیگار کشیدن هم برای سلامتی فردی و هم برای محیط‌زیست زیان‌آور و خطرناک است. بر اساس تحقیقی که سال ۲۰۱۸، انجام‌شده در اثر استعمال دخانیات دو میلیون و ۶۰۰ هزار تن گاز مونواکسید کربن و پنج میلیون و ۲۰۰ هزار تن گاز متان تولیدشده که به این آسیب‌ها باید قطع درختان جنگل‌ها به‌منظور کاشت تنباکو را نیز اضافه کرد.
اگر یک چوب‌کبریت برای روشن کردن دو نخ سیگار استفاده شود درمجموع با توجه به میزان سیگارهای مصرف‌شده باید ۹ میلیون اصله درخت قطع شوند. همچنین برای تولید و دفع زباله فندک‌‌ها (پلاستیک، فلز و گاز) طبیعت به‌شدت تخریب می‌شود.
استات سلولز یا همان فیلتر سیگار نه‌تنها حاوی مواد سمی مانند آرسن، سرب، نیکوتین و... است و قابل کاشت ارگانیک هم نیست، بلکه مانند پلاستیک بسیار جان‌سخت است و به‌کندی تجزیه می‌شود. به همین دلیل ذرات استات سلولز درست مانند ذرات میکرو پلاستیک همه‌جا در سراسر کره زمین یافت می‌شوند، حتی در میان یخ‌های اقیانوس منجمد شمالی.
وزن یک فیلتر سیگار حدود ۱۷۰ میلی‌گرم محاسبه‌شده است. بر این اساس تنها با دور انداختن ته‌سیگارها سالانه ۱۷۵ هزار تن زباله غیر ارگانیک تولید می‌شود. فیلترهای عادی هفت سال در میان کودهای طبیعی و ۱۴ سال بر روی زمین و فیلترهای سلولزی ۱۳ سال باقی‌مانده و بعد تجزیه می‌شوند.
اگر به‌طور تخمینی چهار تا پنج میلیارد تهسیگار سالانه دور انداخته شوند می‌توان گفت بخش‌هایی از این فیلترها وارد بدن ۷۰ درصد پرندگان دریایی و ۳۰ درصد لاک‌پشت‌ها می‌شوند.
مرگ ماهی‌ها خطری برای چرخه محیط‌زیست
در سال‌های اخیر اطلاع‌رسانی‌ها در این رابطه از طریق رسانه‌ها و تلویزیون زیاد به چشم می‌خورد. هرازگاهی خبری مبنی بر مرگ حیوانات به دلیل سهل‌انگاری ما نسبت به دور انداختن زباله‌هایمان منتشر می‌شود. یک روز جانداران روی خشکی با خوردن قطعه‌های رهاشده پلاستیک جان می‌دهند و روز دیگر ماهیان و آبزیان سوژه خبر می‌شوند؛ اما عدم مدیریت جمع‌آوری زباله انسان تنها روی زمین آلودگی ایجاد نمی‌کند و دریاها و جانداران دریایی هم قربانی می‌شوند.
سالانه بیش از ۵ هزار میلیارد نخ سیگار، در جهان دود می‌شود. تخمین زده می‌شود که حدود چهارپنجم این سیگار‌ها، نیمه یا تمام دود شده، روی زمین یا درون آب انداخته می‌شوند. فیلتر تهسیگار حاوی صدها ماده شیمیایی بسیار مضر است تا جایی که یک فیلتر تهسیگار در هر یک لیتر آب، برای کشتن ماهی‌های درون آب کافی است.
پژوهشگران همواره هشدار می‌دهند که انداختن تهسیگار درون آب و به خطر انداختن سلامت ماهی‌ها خطر بزرگی برای سلامت تمامی چرخه حیات به شمار میآید. ماهی‌ها از حساس‌ترین جانداران چرخه حیات هستند. در دانش اکولوژی، سلامت ماهی‌ها شاخصی برای سلامت زیستی چرخه حیات محسوب می‌شود. به عبارت ساد‌ه‌تر می‌توان گفت: اگر سلامت ماهی‌ها به خطر افتد سلامت تمامی جانداران کره زمین درخطر خواهد بود.
به گفته محققان یک فیلتر تهسیگار دود شده در هر یک لیتر آب، در مدت چهار روز نیمی از ماهی‌های درون آن آب را می‌کشد. اگر این فیلتر بدون باقی‌مانده تنباکو باشد اثر آن اندکی کم می‌شود. در اینصورت به‌طور متوسط ۸ / ۱ فیلتر در هر لیتر آب، اثری مشابه فیلتر سیگار دود شده همراه باقی‌مانده تنباکو دارد.
نکته دیگر اینجاست که حتی فیلتر سیگار دود نشده هم موجب مرگ ماهی‌ها می‌شود. از قرار معلوم مواد شیمیایی‌ای که از آن‌ها برای تهیه فیلتر استفاده‌شده است به‌اندازه کافی مضر هستند. البته پژوهشگران اکولوژی از مدت‌ها پیش می‌دانستند که دود و ته‌مانده سیگار به حیات میکروارگانیسم‌های آب آسیب می‌زند تا جایی که حتی در برخی موارد، گونه‌هایی از این میکروارگانیسم‌ها که از حلقه‌های نخست چرخه حیات به شمار می‌آیند نابود می‌شوند. اما اکنون، پژوهشگران برای نخستین بار اطلاعات روشن و مشخصی در مورد اثرات سمی فیلتر ته سیگار ارائه کردند.
از هر تکه آشغالی که در سواحل دنیا جمع‌آوری می‌شود یکی، تهسیگار است و کیسه‌های پلاستیکی در رتبه بعد قرار دارد. پارک‌های جنگلی و مسیرهای کوهستانی هم گاه تفاوتی با سطل آشغال برای سیگاری ندارند. ته‌سیگارهایی که در این مکان‌ها روی زمین انداخته می‌شوند بی‌شمارند. مواد سمی و نیکوتین این فیلترها با هر باران شسته می‌شود و وارد آب‌های زیرزمینی، چاه‌ها و قنات‌ها می‌شود.
بد نیست بدانید فیلتر ته سیگار حدود ۵۰ درصد مواد سمی دود سیگار را جذب می‌کند. درون این فیلتر، مواد سمی و سرطان‌زا با غلظت بالا جمع می‌شوند. در فیلتر سیگار علاوه بر نیکوتین، آرسنیک و فلزات سمی دیگر مانند سرب، مس و کروم وجود دارد. ته‌سیگارهایی که سالانه روی زمین یا درون آب انداخته می‌شوند، ۹۰ تن نیکوتین و بیش از یک‌تن آرسنیک وارد محیط‌زیست می‌کند.
تهسیگار عامل مهم آتش‌سوزی جنگل‌ها
تا اینجای کار از پیامدهایی که تهسیگار برای محیط‌زیست به وجود می‌آورد گفتیم اما نکته‌ای که باید به آن توجه کرد این است که دور انداختن تهسیگار در جنگل موجب خطرات بیشتری هم می‌شود. کارشناسان محیط‌زیست می‌گویند: پرت کردن تهسیگار روشن در جاده‌ها یا جنگل یکی از عوامل آتش‌سوزی‌هاست. بعد از یکسری مطالعات روی آتش‌سوزی جنگل‌های مدیترانه‌ای به‌خصوص در فصل تابستان، مشخص‌شده است که یکی از متهمان اصلی این آتش سوزی ها ته‌سیگارهایی هستند که از داخل خودروهای عبوری به بیرون پرتاب می‌شوند.
برای بررسی دقیق این مطالعات و همخوانی آن با واقعیت، دو دانشگاه اروپایی میزان ته‌سیگارها در فاصله 130 کیلومتری یک جاده پر رفت‌وآمد را اندازه‌گیری کردند و درنهایت معلوم شد که فرضیه کاملاً درست بوده و یکی از عوامل جنگل سوزی در تابستان، وجود همین ته‌سیگارهای پرتابی است.
کلاغ‌ها هم‌دست به کار شدند
امروز در بسیاری از کشورها برای جمع‌آوری فیلترهای سیگار از سطح شهر یا محیط‌زیست گروه‌هایی به‌صورت مردم‌نهاد یا با حمایت دولت‌ها تشکیل‌شده‌اند و برخی از این گروه‌ها خلاقیت و ایده‌هایی جالبی برای جمع آور ته‌سیگارها به خرج داده‌اند و ایران هم از یکی از کشورهایی است که سعی می‌کند با این معضل جهانی مقابله کند.
آموزش و فرهنگ‌سازی در جامعه از طریق رسانه‌ها و تبلیغات می‌تواند یکی از عوامل جلوگیری از رها کردن زباله‌ها مانند تهسیگار به کف خیابان‌ها و محیط‌زیست باشد و حالا در این میان برای نجات زمین، سمن‌ها و تشکل‌های مردمی شکل گرفتند.
احتمالاً اگر هنگام پیاده‌روی به جزئیات اطرافتان دقت کنید بطری‌هایی که به درختان نصب‌شده‌اند را دیده‌اید. نصب کردن بطری‌های پلاستیکی بدون آسیب رساندن به تنه درخت یکی از راهکارهای ساده است. نصب بطری‌های پلاستیکی بر روی درختان در معابر عمومی در راستای فرهنگ‌سازی برای جمع‌آوری تهسیگار از سوی این تشکل‌ها صورت گرفته تا تلنگری باشد برای زنده نگه‌داشتن بخش کوچکی از زمین.
یکی دیگر از راهکارهای جالب برای جمع‌آوری فیلترهای سیگار کمک گرفتن از پرندگان است. دو مرد در آمستردام برای این کار از کلاغ‌ها استفاده می‌کنند. آن‌ها برای حل این مشکل شروع به ایده پردازی کردند و اولین چیزی که به ذهنشان رسید استفاده از ربات‌ها بود اما مسلماً ربات‌ها کار دشواری برای جمع‌آوری این فیلترهای سیگار از میان چرخ‌های ماشین‌ها و دوچرخه‌ها داشتند، پس آن‌ها به فکر پرندگان افتادند.
آن‌ها ابتدا به کبوترها فکر کردند چراکه تعداد زیادی از آن‌ها در شهر زندگی می‌کنند، اما بعد با یک جستجوی ساده متوجه شدند که این پرندگان باهوش نیستند و آموزش آن‌ها سخت است همین باعث شد تا به سراغ کلاغ‌ها بروند؛ آن‌هم به این دلیل که کلاغ‌ها پرندگان هوشمندی هستند و به‌سرعت آموزش می‌بینند.
به گفته یکی از طراحان جعبه کلاغ، این‌یک پروژه متن‌باز است که اساساً برای آموزش کلاغ طراحی‌شده است. این دستگاه به‌طور خودکار به کلاغ‌ها آموزش می‌دهد که می‌توانند درازای برداشتن شی خاصی از روی زمین و تحویل آن به دستگاه، بادام‌زمینی دریافت کنند.
دیدگاه تان را بنویسید