نبرد ارتش و واکنش سریع؛ چرا بحران در سودان پیچیده‌تر شد؟
از دارفور تا خارطوم، زنجیره درگیری میان ژنرال‌ها
رامین پرتو
تنش‌ها در سودان همچنان پابرجاست و هیچ نشانه‌ای از فروکش کردن بحران دیده نمی‌شود. در حالی که هشدارهای بین‌المللی درباره وضعیت انسانی و امنیتی سودان هر روز شدیدتر می‌شود، چشم‌انداز پایان جنگ میان ارتش و نیروهای واکنش سریع همچنان نامشخص است و در این شرایط، عبدالفتاح البرهان، رئیس شورای حاکمیتی و فرمانده ارتش سودان، بار دیگر بر ادامه جنگ تا «نابودی کامل» نیروهای واکنش سریع تأکید کرده است. او در بازدید تازه خود از شهر القطینه در استان النیل الابیض اعلام کرد که «هدف ارتش، ریشه‌کن کردن کامل شبه‌نظامیان و پاکسازی خاک میهن از حضور آنان است» که باید این موضوع را یک تهدید امنیتی- نظامی با تاثیرات متعدد دانست.
البرهان طی هفته‌های گذشته سفرهای میدانی متعددی انجام داده است؛ از «ام درمان» در غرب خارطوم تا «السریحه» در ایالت الجزیره و در تمامی این بازدیدها پیام واحدی را تکرار کرده مبنی بر اینکه هیچ آتش‌بسی تا زمانی که نیروهای واکنش سریع سلاح بر زمین نگذارند، پذیرفته نمی‌شود. او حتی از همه سودانی‌هایی که قادر به حمل سلاح هستند خواست برای پیوستن به نبرد داوطلب شوند؛ درخواستی که نشان از تحلیل توان تسلیحاتی و انسانی ارتش و نیاز به بسیج مردمی دارد.
اما هم‌زمان با تشدید عملیات ارتش، وضعیت انسانی در مناطق محاصره‌شده (به‌ویژه در کُردفان جنوبی) به سرعت رو به وخامت است. شبکه پزشکان سودان اعلام کرده تنها طی ۳۰ روز گذشته دست‌کم ۲۳ کودک در شهرهای الدلنج و کادوقلی، جان خود را از دست داده‌اند. عامل اصلی این مرگ‌ها، سوءتغذیه شدید و کمبود اقلام حیاتی در نتیجه محاصره طولانی‌مدت این مناطق گزارش شده است. این شبکه هشدار داده هزاران غیرنظامی در آستانه فاجعه انسانی قرار دارند و از سازمان ملل خواسته فوراً گذرگاه‌های امن ایجاد و کمک‌ها را بدون تأخیر ارسال کند. این در حالیست که در حال حاضر، نیروهای واکنش سریع بر پنج ایالت منطقه دارفور (به‌جز بخش‌هایی از شمال دارفور) مسلط هستند، در حالی که ارتش کنترل عمده ۱۳ ایالت دیگر را در شمال، جنوب، مرکز و شرق سودان و همچنین بخش‌هایی از خارطوم در دست دارد.
البرهان در تمامی بازدیدهای میدانی پیام واحدی را تکرار کرده مبنی بر اینکه هیچ آتش‌بسی تا زمانی که نیروهای واکنش سریع سلاح بر زمین نگذارند، پذیرفته نمی‌شود. او حتی از همه سودانی‌هایی که قادر به حمل سلاح هستند خواست برای پیوستن به نبرد داوطلب شوند، درخواستی که نشان از تحلیل توان تسلیحاتی و انسانی ارتش و نیاز به بسیج مردمی دارد
ادعاهای تکان‌دهنده درباره قتل‌عام و نقش امارات
نقطه اوج بحران سودان را شاید بتوان سقوط شهر «الفاشر» به دست نیروهای واکنش سریع دانست؛ شهری که بیش از ۵۵۰ روز در محاصره بود و با سقوط آن موجی از گزارش‌های هولناک درباره کشتار گسترده منتشر شد. در این خصوص مینی ارکو منوی، حاکم دارفور، در سخنانی جنجالی اعلام کرد تنها در مدت سه روز، ۲۷ هزار نفر در حمله نیروهای واکنش سریع به الفاشر کشته شده‌اند. او اخیراً اعلام کرده که بسیاری از نزدیکان وی نیز در میان قربانیان هستند و جامعه جهانی را به بی‌توجهی عامدانه متهم کرد.
او همچنین با اشاره مستقیم به امارات متحده عربی مدعی شد این کشور از نیروهای هم‌پیمان ژنرال حمیدتی (فرمانده نیروهای واکنش سریع) با تسلیحات پیشرفته از جمله پهپاد حمایت کرده و حتی افزود که «اگر باید مذاکره کنیم، باید با امارات مذاکره کنیم نه با حمیدتی؛ حمیدتی عروسک خیمه‌شب‌بازی آنهاست»!
علاوه بر این، سازمان ملل گزارش داده تجهیزات ساخت بریتانیا در دست نیروهای واکنش سریع مشاهده شده است؛ موضوعی که سؤالاتی را درباره روابط تسلیحاتی لندن، ابوظبی و سودان برانگیخته است. در همین حال، میدل ایست آی گزارش داده آژانس‌های اطلاعاتی آمریکا افزایش ارسال تسلیحات چینی و دیگر تجهیزات نظامی توسط امارات به نیروهای واکنش سریع را پیش از سقوط الفاشر ردیابی کرده‌اند.
اتحادیه اروپا نیز در بیانیه‌ای ضمن محکوم کردن نقض حقوق بشر توسط هر دو طرف، اعلام کرد اقداماتی محدود‌کننده علیه حمدان دقلو، فرمانده نیروهای واکنش سریع اعمال کرده و در نظر دارد دامنه این اقدامات را گسترش دهد. اتحادیه اروپا همچنین متعهد شد حوزه قضایی دیوان کیفری بین‌المللی را به سراسر سودان تعمیم داده و به فرهنگ «معافیت از مجازات» را پایان دهد.
از فشار آمریکا تا لابی‌گری بن‌سلمان
نکته مهم این است که در حالی که جنگ به مرحله‌ای بی‌سابقه رسیده، تلاش‌های دیپلماتیک برای توقف آن شدت گرفته است. گفت‌وگوی تلفنی عبدالله بن زاید، وزیر خارجه امارات و مارکو روبیو، وزیر خارجه آمریکا بر ضرورت برقراری آتش‌بس بشردوستانه تأکید داشت؛ با این حال خود امارات از سوی برخی بازیگران بین‌المللی متهم به حمایت مستقیم از نیروهای واکنش سریع است. وزارت خارجه امارات در بیانیه‌ای اعلام کرد از اظهارات دونالد ترامپ مبنی بر آمادگی واشنگتن برای توقف حملات علیه غیرنظامیان و ایفای نقش رهبری در ایجاد ثبات در سودان استقبال کرده است.
در سطح داخلی سودان، ارتش و نیروهای واکنش سریع هیچ نشانه‌ای از عقب‌نشینی نشان نمی‌دهند، در سطح انسانی، فاجعه در حال گسترش است، حتی در سطح سیاسی هم، میانجی‌گری‌ها در هاله‌ای از ابهام قرار دارد و در سطح منطقه‌ای، نقش بازیگران خارجی، بحران را پیچیده‌تر می‌کند
ترامپ اعلام کرده بود آمریکا در همکاری با عربستان، امارات، مصر و دیگر شرکای منطقه‌ای تلاش جدیدی را برای حل بحران سودان آغاز خواهد کر. همچنین منابع دیپلماتیک گفته‌اند که مشاوران آمریکایی طرح جامعی برای مدیریت درگیری سودان تدوین کرده‌اند و این طرح در هماهنگی با ابتکار ولیعهد عربستان سعودی، محمد بن سلمان، پیش می‌رود؛ تا جایی که قرار است مسعد بولس، مشاور ترامپ در امور آفریقا، مسئولیت هدایت یک تیم عملیاتی ویژه برای گردآوری اطلاعات و رایزنی با طرف‌های درگیر را بر عهده گیرد و او احتمالاً به قاهره و ابوظبی سفر می‌کند و حتی با نمایندگان نیروهای واکنش سریع در یکی از کشورهای همسایه دیدار خواهد کرد.
این تلاش‌ها در حالی صورت می‌گیرد که یکی از محورهای اصلی طرح آمریکا، مهار ارسال سلاح به نیروهای واکنش سریع است؛ موضوعی که بارها در گزارش‌های رسانه‌ای و اطلاعاتی به آن اشاره شده است. هم‌زمان، نماینده سودان در دفتر سازمان ملل در ژنو اعلام کرده کشورش بر کمک‌های روسیه برای بازسازی سودان حساب باز کرده و مسکو را «شریکی قابل اعتماد» می‌داند. این اظهارات نشان می‌دهد رقابت قدرت‌های منطقه‌ای و جهانی در سودان پیچیدگی بیشتری یافته است.
از سوی دیگر، انور ابراهیم نخست‌وزیر مالزی هشدار داده افزایش مداخله‌های خارجی نه‌تنها بحران را عمیق‌تر می‌کند بلکه هرگونه تلاش جدی برای حل سیاسی را نیز ناکام می‌گذارد. او خواستار توقف فوری جنگ و آغاز گفت‌وگوهای فراگیر شد.
هم‌زمان با افزایش فشارها علیه ابوظبی، گزارش‌های اطلاعاتی جدید نشان می‌دهد پایگاه‌های امارات در سومالی از جمله بوساسو و بربره نقش مهمی در انتقال سلاح به نیروهای واکنش سریع داشته‌اند که البته امارات این اتهامات را «ساختگی» خوانده است. اما این پایگاه‌ها تنها ابزار برای ارسال سلاح نیستند؛ آمریکا نیز از همین تأسیسات برای عملیات ضدتروریستی در سومالی استفاده می‌کند و همین موضوع پیچیدگی بیشتری به معادله می‌دهد. این حلقه پایگاه‌ها شامل جزایر سقطری (جنوب یمن)، موکا، میون و دیگر نقاط استراتژیک در دریای سرخ و خلیج عدن است؛ منطقه‌ای که اکنون صحنه رقابت قدرت‌های جهانی شده است.
فرجام سخن
با تمام این تفاسیر بحران سودان دیگر یک درگیری داخلی صرف نیست. این جنگ اکنون درهم‌تنیدگی عجیبی از رقابت‌های منطقه‌ای، صف‌بندی‌های بین‌المللی، منافع اقتصادی، مسیرهای تسلیحاتی و نبرد برای نفوذ در دریای سرخ و شاخ آفریقا را شکل داده است. در سطح داخلی، ارتش و نیروهای واکنش سریع هیچ نشانه‌ای از عقب‌نشینی نشان نمی‌دهند و حالا در سطح انسانی، فاجعه در حال گسترش است. در سطح سیاسی هم، میانجی‌گری‌ها در هاله‌ای از ابهام قرار دارد و در سطح منطقه‌ای، نقش بازیگران خارجی، بحران را پیچیده‌تر می‌کند.
این در حالیست که کودکان از گرسنگی می‌میرند، شهرها ویران می‌شوند، خانواده‌ها آواره‌اند، و مناطق بزرگی از کشور در آستانه قحطی و کشتار جمعی قرار گرفته است و تا زمانی که طرف‌های درگیر و حامیان منطقه‌ای آنان به این نتیجه نرسند که راه‌حل نظامی نه ممکن و نه پایدار است، چشم‌انداز صلح در سودان همچنان دور از دسترس خواهد بود!
دیدگاه تان را بنویسید