ورود چشم‌بسته به یک عرصة پرمخاطره

مریم شکرانی

 طرحی مبهم در خصوص بنزین، با ابعادی ناشناخته برای افکار عمومی حالا نقل محافل خبری و غیرخبری در ایران است . طرحی که بر تغییر میزان سهمیه تخصیصی بنزین به خودروها دلالت دارد اما مشخص نیست با چه سازو کاری و بر مبنای چه قیمتی و در قالب کدام بازار معاملاتی قرار است 84 میلیون نفر وارد بازی عجیب خرید و فروش بنزین شوند تا به گفته دولتمردان از یارانه پرداختی دولت در این حوزه ، بهره‌مندی عادلانه داشته باشند. از این رو به نظر می‌رسد فعلا دولت با چشمان بسته وارد میدان مین‌گذاری شده‌ی بنزین شده است.

بنزین همواره در ایران کالایی سیاسی بوده است. سال 1398، افزایش ناگهانی قیمت بنزین، ایران سلسله حوادث ناگواری را در پی داشت . پیش از این نیز ورود به سهمیه‌بندی بنزین در سال 1386، زمینه‌های بروز مشکلاتی در اقتصاد ایران شد. این بار اما به نظر می‌رسد تغییر سهمیه‎بندی با طعم تغییر قیمت همراه باشد.

شایعه آزادسازی قیمت بنزین از یک مصاحبه شروع شد. فریدون عباسی دوانی، عضو کمیسیون انرژی مجلس در گفتگو با یک ایلنا از احتمال آزادسازی قیمت بنزین خبر داده و گفته بود که این طرح به صورت پایلوت در قشم و کیش اجرا می شود. هرچند که دولت ادعای این نماینده مجلس را تکذیب کرد و آن را به برداشت اشتباه از یک بخشنامه ربط داد اما دیری نگذشت که تغییر مدل سهمیه‌بندی بنزین نه تنها در قشم و کیش که قرار شد در سراسر کشور اجرا شود و بر اساس آن تمامی افراد اعم از رانندگان و افراد بدون اتومبیل شخصی سهمیه بنزین می‌گیرند. هرچند که دوباره شایعات قوت گرفت و احتمال آزادسازی قیمت بنزین دهان به ددهان می‌چرخد اما وزیر نفت این موضوع را تکذیب کرده و سخنگوی دولت هم گفته است که دولت آنها اخبار را صبح جمعه مخابره نمی‌کند. با این حال این کنایه سخنگوی دولت هم در شرایطی مطرح می‌شود که دولت سیزدهم هم عملکرد چندان متفاوتی با دولت گذشته ندارد و برای اجرای همین طرح جدید نامه محرمانه زده است.

ابهامات درباره شیوه جدید توزیع یارانه سوخت

طرح تغییر سهمیه بنزین قرار است در دو  جزیره قشم و کیش به صورت آزمایشی اجرا شده و در صورت حصول نتیجه مثبت، در سطح ملی به مورد اجرا گذاشته شود. در طرح «بنزین برای همه» قرار است به جای دریافت ماهانه ۶۰ لیتر سهمیه بنزین در کارت سوخت، به ازای هر کارت ملی ۱۵ لیتر به افراد تخصیص خواهد داشت. یعنی دارندگان کارت ملی که بیش از یکسال در کشور اقامت داشته‌اند؛ ۱۵ لیتر بنزین در ماه دریافت می‌کنند اما طرحی که برای اجرای عادلانه تر توزیع یارانه سوخت بین افراد پیش‌بینی شده ابهامات و پرسش‌های زیادی را ایجاد کرده است.

یکی از نخستین ابهاماتی که در طرح بنزین برای همه مطرح می‌شود کاهش سهمیه خانوارهای کم جمعیت است. این نگرانی برای برخی افراد وجود دارد که سهمیه ۶۰ لیتری آنها با اجرای این طرح به ۱۵ لیتر برای خانوار تک نفره ، ۳۰ لیتر برای خانوار ۲ نفره و ۴۵ لیتر برای خانوار سه نفره کاهش داشته باشد. با این حال جواد اوجی وزیر نفت گفته است که به تمامی افراد چه صاحب خودرو باشند یا نه، بر حسب کارت ملی ۱۵ لیتر بنزین ۱۵۰۰ تومانی تعلق می‌گیرد و سقف سهمیه‌ای که به خانوار تعلق می‌گیرد 60 لیتر است. این یعنی اینکه به تمامی خانواده‌ها سهمیه 60 لیتری بنزین تعلق می‌گیرد.

دولت هنوز اعلام نکرده است که افراد فاقد خودرو چگونه می‌توانند سهمیه سوخت بگیرند و آیا نیاز به ثبت‌نام دارند یا نه؟ در واقع با توجه به اینکه طرح هنوز اجرایی نشده و اپلیکیشن سوخت هنوز طراحی نشده، بسیاری از سازوکارهای آن مبهم و نامعلوم است

اوجی گفته است که  به تمامی افراد چه صاحب خودرو باشند یا نه که یکسال در ایران اقامت داشته باشند، بر حسب کارت ملی ۱۵ لیتر بنزین ۱۵۰۰ تومانی تعلق می‌گیرد و افراد می‌توانند از این بنزین استفاده کنند یا می‌توانند از بخش اعتباری به صورت ریالی استفاده کنند.

همچنین شرکت ملی فرآورده‌های نفتی اعلام کرده است که خانوارها با تعداد کم هم کمتر از ۶۰ لیتر نمی‌گیرند. بنا براین اعلام سهمیه بنزین خودروهای عمومی به حساب افراد واریز می‌شود و امکان مبادله از همه طریق وجود دارد.

البته دولت هنوز اعلام نکرده است که افراد فاقد خودرو چگونه می‌توانند سهمیه سوخت بگیرند و آیا نیاز به ثبت‌نام دارند یا نه؟ در واقع با توجه به اینکه طرح هنوز اجرایی نشده و اپلیکیشن سوخت هنوز طراحی نشده، بسیاری از ساز و کارهای آن مبهم و نامعلوم است. به نظر می‌رسد بسیاری از این ابهامات را زمانی می‌توان به بحث گذاشت که اجرای آزمایشی طرح آغاز شود اما مشکلی که در این برنامه‌ریزی وجود دارد آن است که در صورت تخصیص ۶۰ لیتر بنزین به خانوارهای کم جمعیت باز هم عدالت توزیع یارانه رعایت نشده و خانوارهای با جمعیت کم از یارانه بیشتری برخوردار خواهند شد.

بنزین فعلا گران نمی‌شود

در این میان درباره شایعات افزایش قیمت بنزین هم احمد وحیدی، وزیر کشور در پاسخ به این پرسش که آیا قرار است بنزین گران شود؟ تاکید کرد: فعلا قراری برای گران شدن بنزین وجود ندارد.

احمد وحیدی در حاشیه بازدید از نمایشگاه بزرگ توانمندی‌ها و دستاوردهای جهاددانشگاهی ۱۴۰۰ که در مرکز نمایشگاهی بوستان گفت‌وگوی تهران در حال برگزاری است در پاسخ به این پرسش که آیا قرار است بنزین گران شود؟ با بیان اینکه «بنزین گران نخواهد شد»، اظهار کرد: فعلا قراری برای گران شدن بنزین وجود ندارد.

با این حال نمایندگان مجلس می‌گویند که دولت باید به بهارستان برود و درباره ابهامات این طرح بیشتر توضیح دهد. در همین زمینه فریدون حسنوند، رییس کمیسیون انرژی مجلس به صدا و سیما گفت: سال آینده افزایش قیمت بنزین نداریم. اجرای طرح جدید بنزینی به سال ۱۴۰۰ نمی رسد. هنوز مدل جدید بنزین برای همه در کیش و قشم اجرا نشده است و هنوز مجلس در رابطه با این طرح هیچ نظری نداده است.

او همچنین تاکید کرد: وزیر نفت هفته آینده به مجلس می‌آید تا طرح «بنزین برای همه» را تشریح کند. مردم این طرح را بسترسازی برای افزایش بنزین تلقی می‌کنند، اما بنزین گران نمی‌شود.

گفتنی است که طرح دولت پیش از این در دولت‌های گذشته هم مطرح شده بود و بنا بود یارانه سوخت با کارتی تحت‌عنوان کارت انرژی و ساز و کاری مشابه به دست مردم برسد که در زمان خود این طرح رای نیاورد و حالا معلوم نیست که دولت با چه هدفی دوباره از این طرح رونمایی کرده است؟ ضمن اینکه مشخص نیست که دولت افزایش قیمت بنزین را در دستور کار دارد یا خیر؟ و این اصطلاح «فعلا» که وزیر کشور از آن استفاده می‌کند شامل چه بازه زمانی می‌‌شود و بنزین تا چه زمانی مشمول افزایش قیمت نخواهد شد؟