روزهای جهنمی بورس

مریم شکرانی

سومین ریزش تاریخی بورس رقم خورد. دیروز شاخص کل بورس تهران نزدیک به 90 هزار واحد ریخت که معادل 4.7 درصد بود.  رکورد بالاترین ریزش بورس در 26 اسفند سال 93 ثبت شده است که در این تاریخ شاخص کل بازار سرمایه 5.51 درصد افت داشت که این رکورد هنوز شکسته نشده است. رکورد قبلی به تاریخ 5 آبان سال 87 مربوط می‌شود که شاخص 5.3 درصد ریزش را تجربه کرد. این اتفاق سهامداران خرد را دستپاچه کرد و بسیاری از آنها در فضای مجازی نوشتند که روز موعود ترکیدن حباب‌ها سرانجام فرارسید. این در حالی است که کارشناسان اقتصاد نگاه دیگری به اتفاقات بورس دارند.

دلهره سهامداران خرد

بورس تهران هفته آخر مرداد را قرمزپوش شروع کرد. دیروز شاخص کل بورس اوراق بهادار در پایان ساعت بازار 89 هزار و 693 واحد افت داشت و به رقم یک میلیون و 813 هزار و 574  واحد رسید. همچنین شاخص کل با معیار هم‌وزن با کاهش 10 هزار و 623 واحدی به رقم  490 هزار و 563 واحد رسید. شاخص قیمت با معیار وزنی ارزشی هم  2.12 درصد به 321 هزار و 876 افت کرد. شاخص کل با معیار هم‌وزن نیز 2.12 درصد کاهش یافت. شاخص آزاد شناور 4.21 درصد کاهش یافت. شاخص بازار اول بورس 4.12 درصد افت کرد و شاخص بازار دوم بورس 5.54 درصد نسبت به روز قبل کاهش داشت.

نمادهای شستا، فارس، فولاد، فملی، شپنا، شتران و اخابر به ترتیب بیشترین اثر کاهشی در شاخص بورس را داشتند.

روز شنبه هم بازار تجربه معاملاتی خوبی نداشت و  شاخص کل بازار سرمایه بیش از ۷۲ هزار واحد کاهش یافت. در این عقب‌نشینی بورس به رقم یک میلیون و ۹۰۲هزار واحد رسید. پیش از این در روزهای آخر هفته گذشته شاخص کل از 2 میلیون واحد عقبگرد داشت.  در این میان نمادهای یکپارچه قرمز بازار سرمایه بسیاری از سهامداران خرد را دستپاچه کرد. سهامدارانی که روز شنبه یعنی در اولین روز کاری بورس ریزش بیشتر از 70 هزار واحدی را تجربه کرده و دیروز منتظر بازگشت نمادهای سبز روی پنل‌های معاملاتی‌شان بودند؛ اما بازار روز دوم هفته جاری هم روی خوش نشان نداد و این بار با شدت بیشتری فرو ریخت و رکورد سومین ریزش تاریخی بورس را رقم زد.  این اتفاق در شرایطی رخ داد که سهامداران تازه‌وارد، بارها در رسانه‌ها خوانده بودند که حباب بورس دیر یا زود می‌شکند و زیان‌های سنگین در انتظار سهامداران است. این ماجرا سبب شد که سهامداران خرد صف‌های طولانی فروش تشکیل دهند تا به گفته خود پیش از باخت بزرگ، سرمایه شان را از بازار خارج کنند.

دلایل قرمزپوش شدن بورس

کارشناسان بازار سرمایه اما اعتقاد دارند که چند رفتار دولت در ریزشی شدن شاخص کل بازار سرمایه مهم بوده است. آنها می‌گویند که عرضه آبشاری سهام عدالت در بازار سرمایه یکی از مهمترین علت‌های ریزشی شدن شاخص بوده است. نگاهی به نمادهای اثرگذار در منفی شدن شاخص نشان می‌دهد که این نمادها همان نمادهای سبد سهام عدالت هستند. هفته گذشته مجوز فروش 30 درصد دوم سهام عدالت صادر شد و تعداد زیادی از سهامداران برای فروش سهام‌شان به کارگزاری‌ها مراجعه کردند.

گلایه‌های مردم از تاخیر بانک‌ها و کارگزاری‌ها در واریز پول فروش بخش اول سهام عدالت، گویا موجب شده است که این بار بانک‌ها و کارگزاری‌ها به ملاحظات قیمت و بازار سرمایه توجه نکنند و 30 درصد دوم سهام عدالت را به سرعت وارد صف‌های فروش کنند.  اتفاق دیگر تکذیب‌های مربوط به عرضه صندوق دارا دوم بود که بورس را تحت‌تاثیر قرار داد. گویا بیژن زنگنه، وزیر نفت و فرهاد دژپسند، وزیر اقتصاد برای عرضه صندوق دارا دوم به توافق نرسیده بودند. این موضوع در حالی رخ داد که هسته معاملاتی بازار سرمایه در روزهای ریزش بورس با اختلال زیاد مواجه شده بود و مشتریان برخی کارگزاری‌ها مانند مفید، آگاه و فارابی از کندی سامانه‌های معاملاتی‌شان و اختلال در خرید و فروش‌ها انتقاد کردند.  همزمان با این جریانات خبر فروش اوراق نفت در فرابورس به رسانه‌ها رسید. گرچه مدیران بورس انرژی اعلام کردند که اوراق سلف نفتی که قرار است در فرابورس عرضه شود با طرح گشایش اقتصادی رئیس‌جمهوری متفاوت است، اما این خبر تاثیر خود را بر بازار گذاشت.

آینده بورس از نگاه کارشناسان

با این وجود بسیاری از سهامداران خرد ریزش‌های بازار سرمایه را به روز موعود ترکیدن حباب ربط داده و در نظراتی که برای رسانه‌ها ارسال کرده‌اند، نوشتند که با رای نیاوردن تحریم تسلیحاتی ایران در سازمان ملل دولت به گشایش‌های سیاسی امیدوار شده است و احتمال دارد که دیگر از بازار سرمایه حمایت نکند. آنها این اتفاق را مقدمه ترکیدن حباب سهام شرکت‌ها دانستند. محمدعلی حقانی نسب، تحلیلگر ارشد بازار سرمایه اما با این تحلیل سهامداران خرد مخالف است. او به «توسعه ایرانی» می‌گوید که نمی‌داند عده‌ای بحث ترکیدن حباب بازار سرمایه را با چه هدفی رسانه‌ای کردند؛ اما بیشتر از 4 دهه است که بازار مسکن، دلار، طلا و خودرو حباب دارد. اگر ترکیدن حباب به همین راحتی است چرا در بازارهای واسطه‌ای و دلالی مانند مسکن حباب را نمی‌شکنند؟ چرا این تهاجم فقط به بازار سرمایه وجود دارد؟

او علت ریزش شاخص بازار سرمایه را عرضه آبشاری سهام عدالت و سایر دلایلی می‌داند که پیش‌تر به آن اشاره شد و برخلاف نگرانی‌های بخشی از سهامداران مبنی بر تکرار نشدن ریزش‌های مکرر بورس در سال 92 اعتقاد دارد که دیگر آن اتفاق تکرار نمی‌شود.  

محمدعلی حقانی نسب، تحلیلگر ارشد بازار سرمایه در گفت‌وگو با «توسعه ایرانی»: نمی‌دانم عده‌ای بحث ترکیدن حباب بازار سرمایه را با چه هدفی رسانه‌ای کردند؛ اما بیشتر از 4 دهه است که بازار مسکن، دلار، طلا و خودرو حباب دارد. اگر ترکیدن حباب به همین راحتی است چرا در بازارهای واسطه‌ای و دلالی مانند مسکن حباب را نمی‌شکنند؟

به گفته حقانی نسب دولت در سال 92 گزینه‌های متعددی برای جبران کسری بودجه و نجات اقتصاد داشت و به همین دلیل بازار سرمایه در اولویت سیاست‌گذاری‌هایش نبود؛ اما در حال حاضر هیچ راهی بجز بورس پیش روی دولت قرار ندارد. حقانی‌نسب گمانه‌زنی‌ها درباره انتخابات امریکا و رای آوردن جو بایدن را هم بر بازار سرمایه بی‌تاثیر می‌داند و می‌گوید که مقام معظم رهبری تکلیف سیاست کلی ایران را در برخورد با امریکا مشخص کرده‌ و گفته‌اند که ایران مذاکره نمی‌کند. بنابراین چه بایدن و چه ترامپ نمی‌توانند بر آینده بورس تاثیر چندانی داشته باشند.  در مقابل حسین صمصامی، سرپرست سابق وزارت اقتصاد و استاد اقتصاد دانشگاه شهید بهشتی به «توسعه ایرانی» می‌گوید که سودهای 500 و 600 درصدی در بورس نشان می‌دهد که این بازار هم گرفتار سفته‌بازان و دلالان شده است و چنانچه دولت با وضع مالیات بر عایدی سرمایه وارد ماجرا نشود، تولیدکنندگان هم سرمایه خود را وارد بورس می‌کنند و بورس به عنصری ضد تولید تبدیل و مانند سایر بازارهای واسطه‌ای محل جولان دلالان می‌شود.