پیدا و پنهان مالیات‌ستانی از معاملات بورسی

محمود نوروزیه

بازار سهام از ابتدای سال جاری تاکنون، با ۱۳۹ درصد رشد، بیشترین بازدهی را نسبت به سایر بازارها نصیب سرمایه‌گذاران خود کرده است.

اما در کنار ارزندگی این بازار و جذب بالای نقدینگی، تابناک در گزارشی با استناد به آمارهای ارائه شده توسط شرکت سپرده‌‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه که زیر نظر سازمان بورس و اوراق بهادار فعالیت می‌کند، نشان می‌دهد که از ابتدای سال جاری تا پایان آذرماه روند کسب درآمد از ناحیه اخذ مالیات از معاملات سهام در بورس و فرابورس نیز در مدار افزایشی قرار داشته به طوری که در فروردین 98 براساس آمار این رقم مالیات‌ستانی از معاملات بورسی 96.1 میلیارد تومان گزارش شده بود که با رشد 203 درصدی در آذر ماه سال جاری به 291.5 میلیارد تومان رسیده است.

این در حالی است که در تیرماه سال گذشته به دنبال افزایش حجم نقدینگی در گردش، شورای عالی هماهنگی اقتصادی تصمیم گرفت تا برای کنترل سونامی نقدینگی در بازارهای مالی، آن را به سمت بازار سرمایه سوق دهد تا از این طریق با تامین مالی بخشی از سرمایه‌‌گذاری‌های جدید و ترغیب سرمایه‌گذاران به حضور فعال‌تر در بازار بورس ضمن کاهش هزینه مبادله حق تقدم سهام در بورس اوراق بهادار نرخ مالیات فروش سهام و حق تقدم سهام را از نیم درصد (0.5 درصد) به یک دهم درصد (0.1 درصد) ارزش فروش سهام و حق تقدم کاهش داد.

آمارهای ارائه شده نشان می‌دهد روند اخذ مالیات از معاملات سهام در بورس و فرابورس از 96.1 میلیارد تومان در فروردین ماه سال‌جاری با رشد 203 درصدی در آذر ماه به 291.5 میلیارد تومان رسیده است

در آن زمان وزیر اقتصاد وقت اعلام کرد: «برای تشویق بیشتر مردم به سرمایه‌گذاری در بورس از این پس نرخ (کارمزد) نقل و انتقال سهام و حق تقدم از نیم درصد به یک دهم درصد کاهش می‌یابد؛ زیرا این سیاست موجب افزایش نقدشوندگی در بازار سهام خواهد شد».

رئیس سازمان بورس نیز از این رویداد به عنوان اتفاقی مثبت یاد کرد و با اشاره به معاملات الگوریتمی و معاملات با فرکانس بالا یادآور شد که اگر تعداد معاملات در بازار سرمایه با استفاده از این مکانیزم‌ها بالا رود مقدار مالیات دریافتی دولت کم نخواهد شد. یعنی اگر با معاملات با فرکانس بالا تعداد معاملات رشد کند و به جای یک معامله در لحظه پنج معامله انجام شود، مقدار مالیات آن کم نمی‌شود.

اما در ابتدای سال جاری هم زمان با تشدید تحریم‌های نفتی، کسری بودجه این بار در ابعاد گسترده‌تری نمایان شد که پیامد آن تمرکز دولت بر درآمدهای مالیاتی در تمامی سطوح بود. براین اساس نرخ مالیات فروش سهام و حق تقدم سهام دوباره از 0.1 درصد به 0.5 درصد افزایش یافت.

رشد قابل توجه بازار سرمایه در سال جاری و سوددهی بالای آن در رکود سایر بازارهای مالی موجب شد که جریان نقدینگی سرگردان به این بازار جذب شود تا جایی که رکوردهای تاریخی و سقف‌شکنی‌های بسیاری را تجربه کرد. اما در این میان دولت نیز توانست سهم مالیاتی بزرگی را در روند صعودی بورس کسب کند.

در بورس تهران طی سال 2019 مجموعا حدود 66 میلیارد دلار سهام معامله شده که نسبت به ارزش معاملات سال پیش از آن رشد بیش از 300 درصدی را ثبت کرده است. ارزش بازار بورس تهران در پایان سال یادشده به بیش از 320 میلیارد دلار رسیده است

چرخه تایید و تکذیب مالیات‌ستانی از سهام و سود سپرده‌های بانکی

در تیرماه سال جاری علی اکبر کریمی، عضو کمیسیون اقتصادی مجلس،  خبر از اختلاف‌نظر درباره اخذ مالیات از معاملات مربوط به سهام و سود سپرده‌های بانکی در دولت داد و تاکید کرد که باید این اختلاف رفع شده و لایحه مالیات بر عایدی سرمایه به مجلس ارسال شود.

این عضو کمیسیون اقتصادی مجلس با اشاره به سود سرمایه‌های موجود در بازار سرمایه و سپرده‌های بانکی عنوان کرد به صورت منطقی باید از این دو بخش نیز مالیات اخذ شود، اما با توجه به ملاحظاتی که برای توسعه بازار سرمایه و تشویق و سوق دادن سرمایه‌های مردم به بازار بورس وجود داشته در سال‌های اخیر با اخذ مالیات از سود سهام مخالفت شده است.

پس از آن  رئیس سازمان امور مالیاتی اعلام کرد که اصلاحات مربوط به قانون مالیات مستقیم نهایی نشده است، اما قرار است به زودی با تدوین و تایید آن، این قانون ابلاغ شود. فرهاد دژپسند، وزیر اقتصاد هم در این زمینه گفت که این موضوع در حال بازنگری است زیرا اگر تمایل بر استفاده از ظرفیت لایحه مالیات بر عایدی سرمایه باشد، این لایحه باید در قالب تبصره‌های بودجه آورده شود. پایه مالیات بر عایدی سرمایه در کشور طبق گزارش سال جاری سازمان امور مالیاتی مشتمل بر 7 دارایی، از جمله املاک و مستغلات (زمین و ساختمان، ویلا، باغ)، سرقفلی، ارزهای خارجی، طلا، جواهر و زیورآلات، سهام و انواع اوراق بهادار، معادن و یا حقوق استفاده از معادن و خودرو (مازاد بر نیاز شخصی) است که باید در تمام موارد اعمال شود.

در همین حال علی صحرایی، مدیرعامل بورس تهران نیز در خصوص موضوع مالیات بر عایدی سهام گفت « قانون در حال حاضر بر مبنای قبل باقی خواهد ماند، البته مالیات بر عایدی سهام به نفع سهام‌دار است. بدین معنا که اگر کسی سهام بخرد و ضرر کند، دیگر مالیاتی نمی‌پردازد. اما درحال حاضر اگر کسی در ضرر، یک سهم را به فروش برساند، باید نیم درصد مالیات آن را به بپردازد.»

اما پس از انتشار خبر اخذ مالیات از سودسپرده‌های بانکی و سود سهام توسط سازمان امورمالیاتی کشور و وزارت امور اقتصادی و دارایی با توجه به پیش‌نویس اصلاح قانون مالیات مستقیم و بازتاب آن در میان سرمایه‌گذاران بازارهای مالی در آبان ماه سال جاری، در ابتدا عبدالناصر همتی، رئیس کل بانک مرکزی به صورت رسمی این ادعا را درباره مالیات از سود سپرده‌های بانکی از اساس تکذیب کرد و به دنبال آن شاپور محمدی، رئیس سازمان بورس نیز در واکنش به این خبر اعلام کرد که زمزمه‌های مطرح شده درخصوص وضع مالیات جدید بر سود سهام شرکت‌های بورسی و فرابورسی واقعیت ندارد.

آبان ماه امسال، پیش‌نویسی از اصلاح قانون مالیات‌های مستقیم منتشر شد که در آن، مالیات بر سود سپرده و مالیات بر سود سهام، به عنوان دو مورد از معیارهای شناسایی درآمد شناخته شده بودند. پس از آن سازمان امور مالیاتی طی بخشنامه‌ای اعلام کرد که سود سپرده‌های بانکی مشمول مالیات و عوارض ارزش افزوده نخواهد بود.

البته سازمان برنامه و بودجه، در برنامه جامع اصلاح ساختار بودجه پیشنهاد کرده بود که با استقرار نظام مالیاتی مبتنی بر مجموع درآمد خانوار، تمامی درآمدهای خانوار از جمله سود سپرده‌ها یا سهام نیز دیده شود که این پیشنهادی شباهت زیادی با پیش‌نویس اصلاح قانون مالیات‌های مستقیم داشت.

در این بین برخی کارشناسان پیشنهاد دادند دولت در سال آتی، اخذ مالیات بر سود سپرده و سهام افرادی که درآمد آنها از این منابع، از حد معینی بالاتر است را هدف قرار دهند تا با اجرای این قانون تنها افراد و دهک‌های پردرآمد در فهرست پرداخت مالیات قرار گیرند. ولی در مورد این پیشنهاد نیز کارشناسان بین موارد مصرفی و سرمایه‌گذاری تفاوت قایل شدند و براساس آن بخشی از سود سپرده که به سرمایه‌گذاری مجدد می‌انجامد را از اخذ مالیات معاف دانستند.

اما در آخرین گمانه‌زنی‌ها هفته گذشته دوباره بحث اخذ مالیات از سود سپرده‌ها و سهام مطرح شد. در این زمینه کمیسیون تلفیق پیشنهاد اخذ مالیات از سپرده‌های مالیاتی را داده بود که برخی رسانه‌ها به اشتباه، پیشنهاد کمیسیون تلفیق را به عنوان تصویب اخذ مالیات از سود سپرده‌های میلیاردی منتشر کردند. سخنگوی کمیسیون تلفیق بودجه از پیشنهادی در این کمیسیون خبر داده بود که طی آن، از سپرده‌های بیش از یک میلیارد تومان، یک درصد از سود سپرده و نه اصل سپرده، در سال مالیات اخذ شود.

هادی قوامی، سخنگوی کمیسیون تلفیق بودجه مجلس در این باره به خبرگزاری فارس عنوان کرده بود: «اگر یک درصد از سود سپرده‌های بالای یک میلیارد به عنوان مالیات بر سپرده‌های بانکی اخذ شود، ۳۲۰۰ میلیارد تومان درآمد عاید دولت می‌شود.»

اما محمدعلی دهقان‌ دهنوی، معاون اقتصادی وزیر امور اقتصادی و دارایی یادآور شد در لایحه‌ای که وزارت اقتصاد به هیات ‌دولت در مورد اصلاح قانون مالیات‌های مستقیم ارائه کرده، مالیات بر سود سپرده و مالیات بر سهام، وجود ندارد. ضمن اینکه در اصلاح قانون مالیات‌های مستقیم، مالیات بر مجموع درآمد افراد دیده شده و در صورت طی مراحل قانونی از کمیسیون اقتصادی دولت تا مجلس شورای اسلامی، از زمان اجرا تا دریافت مالیات، ۲ تا ۳ سال زمان خواهد برد تا موجب تشویش جامعه نشود.

بورس تهران اولین در منا و دومین در دنیا

تازه‌ترین گزارش منتشر شده نشان می‌دهد رشد شاخص بورس تهران مقام نخست را در میان اعضای WFE در منطقه منا و دومین رتبه را  در دنیا به دست آورده است.

بنابراعلام دبیرخانه فدراسیون جهانی بورس‌ها(WFE)، بورس تهران از حیث رشد شاخص اصلی از دسامبر 2018 تا دسامبر 2019 با بیش از 133 درصد افزایش، پس از بورس جامائیکا به رتبه دوم جهانی رسیده است. همچنین بورس تهران در منطقه Middle East & North Africa که شامل  منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا می‌شود، موفق به کسب رتبه اول شد.

براین اساس، در بورس تهران طی سال 2019 مجموعا حدود 66 میلیارد دلار سهام معامله شده که رشد بیش از 300 درصدی را نسبت به ارزش معاملات سال پیش از آن ثبت کرده است.

نام بورس تهران در سایر نشانگرهای فدراسیون نیز مطرح شده است، به گونه‌ای که ارزش بازار بورس تهران با 123 درصد رشد در سال گذشته میلادی در میان بورس‌های برتر این فدراسیون قرار گرفت. ارزش بازار بورس تهران در پایان سال 2019 به بیش از 320 میلیارد دلار رسید. ارزش بازار کل بورس‌های WFE در همین تاریخ به رقمی بیش از 74 تریلیون دلار بالغ می‌شود.

حال با توجه به رکوردزنی‌های بورس در آذرماه و پیش بینی روند رشد صعودی آن در ماه‌های پایانی سال و با تاکید براینکه دولت در نظر دارد از بازدهی سرمایه، شامل آنچه در مجموعه بازارهای سرمایه به‌ویژه بازار سهام، ارزهای خارجی، سپرده‌های بانکی و همچنین املاک و مستغلات سرمایه‌گذاری شده، مالیات وضع کند؛ به‌گونه‌ای‌که بخشی از سود ناشی از تغییر ارزش این دارایی‌ها به‌عنوان مالیات بر بازدهی سرمایه از سرمایه‌گذاران اخذ شود، باید دید سیر مالیات‌ستانی از سهام بورس و فرابورس در سایه تایید و تکذیب مسئولان تا پایان سال به چه رقمی خواهد رسید.