تأملی بر یک مفهوم جدید در هنر معاصر
دانش هنرگردانی
سعید ذابحی
واژه «کیوریتور» ازجمله واژه‌های نسبتا جدیدی‌ست که چند سالی است در ادبیات هنرهای تجسمی ما وارد شده است. کیوریتور، نمایشگاه‌گردان یا هنرگردان، کسی است که از طریق تخصص، اطلاعات و ذوق شخصی، اقدام به گردهم‌آوری و برگزاری نمایشگاه برای آثار هنری (عمدتاً تجسمی) می‌کند. لزوماً کیوریتور کار چند هنرمند را دور هم جمع نمی‌کند بلکه کیوریتور می‌تواند کار یک هنرمند را به نمایش بگذارد.نمایشگاه‌گردان بودن احتیاج به انجام دادن وظایف گوناگون به طور همزمان دارد. زیرا این حرفه شامل داشتن مسئولیت‌های گوناگونی می‌شود؛ از جمله؛ انتخابِ نوعِ هنری که قرار است در نمایشگاه به نمایش گذاشته شود، سازماندهی نمایشگاه‌های هنری در گالری‌ها و یا مکان‌های عمومی، تحقیق دربارۀ هنرمندان و تنظیم و نوشتن کاتالوگ‌ها و مقالات.کیوریتورها افرادی هستند که در کنار هنرمند قرار می‌گیرند تا راه را برای تحقق ایده‌های او هموار کنند. ممکن است در موزه باشند (که در آن صورت آنها را موزه‌دار و حرفه‌شان را موزه‌داری می‌گوییم)، یا در نمایشگاه (که آنها را نمایشگاه‌گردان یا نمایشگاه‌دار می‌گوییم)، یا در نگارخانه‌ها و حتی مکان‌هایی که موقتاً برای نمایش آثار هنری برپا می‌شوند. دایره شمول این حرفه، البته از این موارد هم بسی فراتر می‌رود، تا جایی که از گزینش و سفارش اشیا و ابزار کار، تا تهیه فهرست مهمانان یک نمایشگاه هنری را در بر می‌گیرد. کیوریتوری از آن حرفه‌هایی است که، همسنگ دانش و تخصص، به تجربه نیاز دارد.
متعاقب رونق روزافزون این فن در غرب و پر و بال گرفتن شاخه‌های آن، واژه کیوریتور در زبان فارسی هم پربسامد شده است، اما به نظر می‌رسد هیچ‌یک از معادل‌های موجود نمی‌تواند شمول معنایی لازم را بدان ببخشد. اهل هنر در گفتار بیشتر با کاربرد همان واژه‌ی انگلیسی افاده‌ی معنی می‌کنند اما مشکل در نوشتار پیدا می‌شود. این کلمه که بیشتر با عنوان «نمایشگاه‌گردان» یا «هنرگردان» در ایران ترجمه شده یکی از مهمترین موضوعات در حوزه هنر معاصر است.کیوریتوری که تخصصی بینارشتهای است می‌تواند در نوع نگرش جامعه به مقوله فرهنگ و هنر تغییر ایجاد کرده یا موجب ایجاد حرکت‌های هنری نو شود. در تمام دنیا دقیقا برخلاف کشورما، معمولاً پژوهشگران هنر و علوم اجتماعی و گاه هنرمندانی که توانایی آن را دارند؛ به این شغل مشغولند. پس بجاست که از پژوهشگران هنر انتظار داشته باشیم تا شرایط آکادمیک این رشته را در کشور مهیا کنند.
کیوریتوری دانشی‌ست که براساس آن شخص کیوریتور نمایشگاهی را برپا کرده و سبک آن را تعیین می‌کند. در همین رابطه کیوریتور کاتالوگی را تنظیم یا اگر لازم باشد نقد و بررسی‌هایی را درباره جریان آن نمایشگاه تدارک می‌بیند. در ایران به غلط این واژه به معنی نمایشگاه‌گردان ترجمه شده و نمایشگاه‌گردانی معنای جامعی برای این واژه نیست. کیوریتور شخصی است که در یک جریان مسئولیت تعیین سبک و شیوه دارد یا اینکه براساس آن شیوه نمایشگاه را برگزار می‌کند. همچنین تعیین می‌کند چه اشخاصی در ارتباط با آن نقد بنویسند. تمام این تدارکات و تمهیدات برعهده کیوریتور است و دانشی که در واقع کیوریتور ارائه می‌کند در رابطه با آن نمایشگاه، دانش کیوریتوری است. کیوریتور هدایت‌کننده جریان‌های هنری است.
در خارج از ایران در خیلی از کشورها این یک رشته دانشگاهی است و در مقطع دکتری مطالعات در این رشته فعال‌تر است.
کیوریتوری یک مفهوم بینارشتهای است؛ این رشته در حوزه بینارشتهای بین رشته‌های تجسمی، دراماتیک و نمایشی و تئاتر هم تعیین شده و فعالیت‌هایی نیز در این زمینه انجام می‌دهد. در حقیقت کیوریتوری فقط شامل رشته تجسمی نیست.
این حرفه از لحاظ آکادمیک از مدت‌ها پیش در بسیاری از کشورها انجام می‌‌شده اما چیزی که در ایران بسیار رواج دارد شامل استانداردی که برای یک کیوریتور درنظر گرفته‌اند، نمی‌شوند. این رشته به دلیل اینکه در حال رشد و شناخته شدن است یک جریان فرهنگی زنده و بالنده است و درکنار فعالیت‌های فرهنگی دیگر باید پیشرفت کند. اولین و مهم ترین بخش کار دقیقاً کاری پژوهشی است. او به دنبال یک مساله است، مساله‌ای که در عرصۀ هنر کشورش اهمیت داشته باشد، پس درست مثل یک محقق باید مسئله‌ای داشته باشد، اهمیت آن برایش روشن باشد، هدفی روشن از طرح آن داشته باشد و در نهایت آن را در قالب یک پروپوزال بنویسد و ارائه کند.
در ارتباط با فعالیت‌های کیوریتور نقدهایی در حال حاضر به آن وارد است. بعضی معتقدند کیوریتور در مواقعی خود تصمیم‌گیرنده است و عملکرد او حتی گاه منطبق باخواسته هنرمند نیست. به همین دلیل اشکالی که پیش می‌آید این است که موسسه‌ای در برخورد با فعالیت‌هایی از این دست ممکن است جانب هنرمند را بگیرد. اما درواقع فعالیت‌های سازمانی که خود منتقد، کیوریتور، امکان نمایش آثار را دارد در آینده‌ای که در پیش می‌بینیم فعال‌تر خواهد بود. شاید کیوریتوری در ایران هم‌پا و نزدیک به اتفاقاتی که در جهان است پیش برود، اما نکته مهم این است که مسائل مربوط به اقتصاد هنر در کشور ما اولویت دارد و بیشتر تعیین‌کننده است تا فعالیت‌های پژوهشی و علمی؛ و به همین دلیل به نظر می‌رسد در ایران کیوریتوری بیشتر هم‌پای جریان‌های اقتصادی پیش خواهد رفت.
دیدگاه تان را بنویسید