نگاهی به رمان تاریخی «شغل پدر»
تبدیل«محبوب»ها به «منفور» در گذر سیاست و تاریخ
افسانه فرقدان
برخی رمان‌ها در بستر تاریخی نوشته می‌شوند و به توصیف حوادثی می‌پردازند که خواننده رمان، با شخصیت‌ها و فضای آن آشناست. این‌گونه رمان‌ها از نظر تحلیل شرایط از دیدگاه یک شهروند عادی جامعه، می‌توانند در بررسی تاریخ هنگام بازگشت به آن، حتی بیش از یک کتاب تاریخی صرف، که تنها به بررسی حوادث بدون حضور مردم آن جامعه می‌پردازند، مؤثر باشند. بدون‌شک در هر جامعه‌ای بزنگاه‌های مهم تاریخی وجود دارند که می‌توانند دستمایه شعر، نقاشی، رمان و فیلم‌ها شوند. از جمله این حوادث در ایران که اخیرا بسیار به آن پرداخته شده است، می‌توان به حادثه کودتای 28 مرداد که به‌تازگی سالروز آن را پشت سر نهادیم، اشاره کرد. حادثه‌ای که بن‌مایه مرثیه‌های مهدی اخوان ثالث در شعر را ساخت و این اواخر محور ساخت سریال‌های خانگی شد. حادثه‌ای که بدون‌شک همچنان زوایای پنهان بسیاری دارد و می‌تواند انعکاس زیادی در تمامی هنرها داشته باشد.
این‌گونه رمان‌ها که با دغدغه نویسنده نسبت به حادثه تاریخی مشخص شکل می‌گیرد، می‌تواند نظرگاه‌های متفاوت را درمورد آن پیش‌روی خواننده قرار دهد. در این میان رمان «شغل پدر» از جمله رمان‌های بارز سال‌های اخیر است که به اتفاقی تاریخی در فرانسه می‌پردازد؛ اتفاقی که شخصیت مهم جهانی، همچون ژنرال دوگل در آن حضور دارد. به بهانه پشت سرگذاشتن سالروز کودتای 28 مرداد، نگاهی به این رمان خواهیم داشت، زیرا می‌تواند سرمشقی برای رمان‌نویسان ایرانی باشد که رمان‌های رئالیستی خود را در بستری تاریخی می‌نویسند. رمان‌هایی که درست در زمانی نوشته می‌شوند که تب و تاب سیاسی حادثه فروکش کرده و تعصبات و جانبداری‌ها نسبت به آن، از بین رفته است و اکنون می‌توانند بار دیگر، جامعه را به تماشای حادثه از منظر شخصیت‌های خود بنشانند. ناگفته پیداست که این‌گونه رمان‌ها به دلیل این‌که خود، گونه‌ای تاریخ به حساب می‌آیند، جایگاه و نقش مهمی در ادبیات یک کشور ایفا می‌کنند و می‌توانند جامعه را بار دیگر به تحلیل آن‌چه بر آن گذشته است، بنشانند و برای آن‌چه در آینده پیش‌روی دارند، درس‌های زیادی یاد دهند. بنابراین این رمان‌ها می‌توانند به نوعی ژانر ادبی تبدیل شده و در چارچوب جداگانه‌ای بررسی شوند.
جزئیاتی درباره رمان و مترجمش
خواننده فارسی‌زبان، «مهستی بحرینی» را با ترجمه روان و بی‌نظیر شاهکارهای ادبی به فارسی می‌شناسد. تونل، آفریقایی، اسطوره سیزیف، مائده‌های زمینی، هستی و نیستی از سارتر، دگرگونی اثرِ میشل بوتور، عارف جان‌سوخته، ترجیع گرسنگی، سوءتفاهم در مسکو از سیمون دوبوار، آقای رویا، در کسوت ابر در جست‌وجوی مولانا، عصیانگر از آلبرکامو، شغل پدر و اخیراً هم مادام بواری از فلوبر را با ترجمه مهستی بحرینی خوانده‌ایم. ترجمه روان، دقیق و هوشمندانه او لذت خواندن رمان را بیشتر می‌کند و به تازگی نیز رمان «شغل پدر» اثر سرژ شالاندون با ترجمه او به در نشر نیلوفر چاپ سوم رسیده است.
سرژ شالاندون، نویسنده رمان شغل پدر، تونسی‌الاصل و فرانسوی‌زبان است. او پیش از نگاشتن این رمان خبرنگار روزنامه فرانسوی لیبراسیون بوده و در فرانسه و اروپا بسیار مشهور است.
بدون‌شک در هر جامعه‌ای بزنگاه‌های مهم تاریخی وجود دارند که می‌توانند دستمایه شعر، نقاشی، رمان و فیلم‌ها شوند
ژنرال دوگلِ محبوب منفور قهرمان رمان
«شغل پدر» رمانی نسبتا جدید است که در سال ۲۰۱۵ در فرانسه منتشر شده است. تم اصلی داستان نوعی درگیری بین سنت و مدرنیته یا چالش میان پدر و پسر است. رابطه پدر و پسر در رمان «شغل پدر» از نوع روابط عادی و آن‌چه ما می‌شناسیم، نیست. افکار ملی‌گرایی افراطی پدر، راوی رمان را در دنیای کودکی، پیر می‌کند. آندره شولان پدر امیل، راوی داستان است. پدر امیل مدام به ژنرال دوگل نامه می‌نویسد و پیشنهادهای جدی و مهمی را هم مطرح می‌کند و در میانه رمان به خون دوگل تشنه می‌شود و به فکر ترور او می‌افتد.
راوی تا پایان داستان که به دوران بلوغ رسیده، هرگز متوجه نمی‌شود که شغل پدرش چیست و پدر همیشه با آرامشی خاص به امیل می‌گوید: «تو بنویس مأمور مخفی». رمان با صحنه پیداکردن یک جنازه شروع می‌شود و بعد با یک عقب‌گرد خیلی تکنیکی، جنازه پدر را در راه‌آهن می‌بینیم که مادر امیل هم در این‌جا حضور دارد. دوباره عقب‌گرد بعدی و سال ۱۹۶۳! نویسنده به معرفی شخصیت پدر می‌پردازد. باز عقب‌گردهای بعدی و شناخت بهتر پدر و حیرت بیشتر خواننده از داستانی که تاکنون نشنیده است.
از لحاظ تکنیکی این رمان بسیار حرفه‌ای است. تمامی دیالوگ‌ها کارکرد دارند. موقعیت‌های طنزی که سرژ شالاندون در سراسر رمان ساخته است، باعث جذابیت زیاد آن شده است.
خواننده این رمان باید درباره فضای تاریخی و سیاسی این رمان، اطلاعاتی را از قبل داشته باشد؛ زیرا رمان به جریان قیام استقلال‌طلبی الجزایر علیه فرانسه استعمارگر می‌پردازد؛ زمانی که الجزایری‌ها علیه استعمار فرانسه قیام کردند و خواهان خروج استعمارگران فرانسوی از الجزایر شدند، عده‌ای از فرانسوی‌ها که استعمارگر هم نبودند، با اشک و آه الجزایر را ترک گفتند. به این گروه فرانسوی‌ها پاسیاه می‌گفتند. در این میان سازمانی شکل گرفت که هدفش سرنگونی الجزایر بود. شعارهایی در فرانسه می‌دادند که ما پیروز هستیم و ژنرال دوگل در آن زمان، مخالف جنگ با الجزایر بود و در شرایط صلح، تمام فرانسوی‌ها را هم از الجزایر خارج کرد.
موافقان و مخالفانی که همچنان باقی مانده‌اند
افراد زیادی هستند که هنوز هم با این تصمیم ژنرال دوگل مخالف‌اند. زیرا آن‌ها معتقدند در آن زمان، در برابر الجزایری‌ها کوتاه آمده است. هرچند شورشیان در آن زمان بسیار تندرو بودند. ماجرایی که اکنون نیز در اختلافات میان مردم آمریکا مشاهده می‌کنیم، هنگامی که تعدادی از مردم آمریکا با خروج نیروی نظامی از عراق مخالف بودند و عده‌ای دیگر چنان آن را مایه افتخار و نجات بشریت می‌دانستند که روی انتخاب رئیس‌جمهور بعدی‌شان تأثیر زیادی گذاشت تا آن‌جا که با افکار تندروی میهن‌پرستانه و نژادی، حاکمیت آمریکا را بر مبنای نگه داشتن جنگ در خاورمیانه تعیین کردند. سرژ شالاندون در رمان «شغل پدر»، به خوبی حرکات این شورشیان را تصویر می‌کند. آتش‌زدن و بستن مغازه‌ها، کشتن افراد و حتی کودکان و ضرب و جرح فرانسوی‌ها در رمان شغل پدر بسیار جالب توصیف شده است.
برخی رمان‌ها در بستر تاریخی نوشته می‌شوند و به توصیف حوادثی می‌پردازند که خواننده رمان، با شخصیت‌ها و فضای آن آشناست. این‌گونه رمان‌ها می‌توانند در بررسی تاریخ، حتی بیش از یک کتاب تاریخی صرف، که تنها به بررسی حوادث بدون حضور مردم آن جامعه می‌پردازند، مؤثر باشند
جذابیت رمان و کشش زیاد آن، در قصه جالب و جذاب و پر از حادثه‌اش است. خواننده با شخصیتی از پدر راوی مواجه می‌شود که احتمالاً هرگز چنین شخصیتی را در رمانی دیگر ندیده است. تا صفحه آخر رمان متوجه نمی‌شود درحقیقت این پدر که دچار پارانوئید است و به نوعی ملی‌گرای افراطی دچار است، شغلش چیست؟ چرا همیشه در فکر کشتن ژنرال دوگل است و خیلی پرسش‌های دیگر که در ذهن راوی داستان شکل می‌گیرد و خواننده نیز با این پرسش‌ها همراه می‌شود.
مرحوم مرتضی کلانتریان کتاب‌های دیگری از سرژ شالاندون، نویسنده رمان «شغل پدر» با نام‌های «افسانه پدران ما» و «بازگشت به کیلی بلز» را به فارسی برگردانده است.
دیدگاه تان را بنویسید