ضرورت توجه بیشتر به کاربری فضای سبز شهری

بهروز جانی پور- عضو هیئت علمی دانشگاه تهران

رشد فزاینده جمعیت جهان و رسیدن آن به ۷میلیارد نفر، آثار نامطلوب فراوان و اغلب فاجعه‌آمیزی بر زیستگاه‌های طبیعی کره‌زمین داشته ‌است. علاوه برآن، روند گسترش شهرنشینی و صنعتی شدن غیراصولی و بدون توجه به سلامت محیط زندگی، زمین را به سوی یک بحران جدی زیست‌محیطی سوق داده و می‌دهد. اجتناب یا کاهش تأثیرات منفی فعالیت‌های صنعتی بر محیط‌های بکر طبیعی و در محدوده شهرها، به‌علت تراکم بالای جمعیت و تأثیر این فعالیت‌ها بر محیط‌زیست شهری، از اهمیت بسیار بالایی در کل جهان برخوردار است. ایران نیز از این انفجار جمعیت و نابودی منابع طبیعی و محیط‌زیست بی‌بهره نبوده، بلکه در برخی مواقع از میانگین سرعت نابودی محیط‌زیست در دنیا پیشی گرفته است.

 خوشبختانه امروزه اهمیت حفظ منابع و محیط‌زیست هم در جهان و هم در ایران بر همگان آشکار شده است؛ هر چند آثار تخریب طبیعت آنقدر زیاد است که به این زودی‌ها نمی‌توان انتظار بازسازی و بهبود آن را داشت. گسترش زندگی شهرنشینی، ساخت‌وسازهای بی‌رویه، تخریب باغ‌ها و زمین‌های زراعی اطراف شهرها به‌منظور توسعه شهرها، آلودگی حاصل از فعالیت‌های صنعتی در محدوده شهرها و همچنین آلودگی آب‌های زیرزمینی و آلودگی‌های صوتی، نمونه‌ای از تأثیرات شهرنشینی بر محیط‌های زندگی انسان‌هاست که نه‌تنها باعث از بین رفتن گونه‌های گیاهی و جانوری و وارد آمدن صدمات جدی به محیط‌زیست طبیعی شده، بلکه سبب بروز ناراحتی‌های روانی حاصل از زندگی در محیط ناسالم و آلوده شهری بر انسان‌ها نیز شده است.

 با توجه به خطرات فوق‌الذکر، دانشمندان در تمامی رشته‌ها، به‌دنبال روش‌هایی برای بهبود روابط انسان و طبیعت هستند. کوشش‌های جهانی، بر ایجاد محیط‌های طبیعی و حفظ محیط‌زیست در اکوسیستم‌های بزرگ متمرکز شده و با توجه به اینکه شهرها نیز یکی از این اکوسیستم‌های بزرگ هستند باید به سمت توسعه پایدار شهری سوق داده شوند. پایداری شهرها اساسا بر اجزای ساخته شده محیط شهری استوار است و فضاهای سبز شهری نیز به‌عنوان جزء لاینفک کاربری‌های شهری، در افزایش کیفیت زندگی و رفاه ساکنان و نیز در پایداری شهر، تأثیر بسزایی دارند. فضاهای سبز شهری، ارتباط مستقیم افراد با طبیعت را حفظ و علاوه بر اینکه خلأ ناشی از زندگی ماشینی و جدایی از طبیعت را تاحدودی برطرف می‌کند، تخریب اکوسیستم‌های طبیعی ناشی از توسعه شهری را نیز تاحدودی جبران می‌کند.

 فضاهای سبز با کاهش آلودگی‌های ناشی از فعالیت‌های شهری و جذب آلاینده‌های حاصل از آن، تاحدودی خطر آلودگی هوای کره زمین و تخریب لایه اوزون را کاهش می‌دهد. حضور مکان‌های طبیعی، مثل پارک‌ها، جنگل‌های شهری و کمربندهای سبز و اجزای طبیعی مثل درختان و آب، علاوه بر آثار مهم زیست‌محیطی، کیفیت زندگی در شهرها را به‌مقدار قابل‌توجهی افزایش می‌دهند.یافته‌ها نشان می‌دهند احساساتی که فضاهای سبز، خصوصا پارک در ذهن مردم ایجاد می‌کنند، تأثیر مستقیم بر تعادل روانی، آسایش زندگی و انقطاع از روزمرگی داشته است. این خدمات غیرملموس و غیرمادی منافع واضحی برای مردم دارد، به‌طوری که نبود آن می‌تواند عواقب جدی اجتماعی - اقتصادی داشته باشد. مدیران و متولیان امورشهری باید برای رسیدن به اهداف بالا و افزایش بهره‌وری، طراحی، اجرا و مدیریت فضاهای سبز را به مهندسان فضای سبز بسپارند.