آتش‌سوزی گسترده در منطقه حفاظت شده خائیز کهگیلویه
دامن زاگرس دوباره آتش گرفت
سعیده علیپور
کمتر از 24 ساعت بعد از اینکه مدیرکل منابع طبیعی استان کهگیلویه و بویراحمد از مهار کامل آتش‌سوزی گسترده و 80 ساعتی جنگلهای گچساران خبر داد و دل دوستداران محیط‌زیست را شاد کرد، روز پنجشنبه گزارش‌هایی از آتش‌سوزی در مناطق حفاظت شده دیگری در نزدیکی گچساران مخابره شد.
بر اساس این گزارش این بار منطقه حفاظت شده خائیز در شهرستان کهگیلویه دچار آتش‌سوزی گسترده شد و بر اساس آخرین اخبار تا غروب روز گذشته، این آتش‌سوزی همچنان ادامه دارد. به گفته بخشدار مرکزی کهگیلویه؛ آتش‌سوزی از سمت بهبهان در استان خوزستان شروع شده و به محدوده شهرستان کهگیلویه سرایت کرده و به ارتفاعات رسیده و در حال گسترش است.
در حالی که برخی دلیل اصلی آتش‌سوزی‌های اخیر در دامنه زاگرس را گرمای هوا و وزش بادهای گرم و صاعقه می‌دانند، برخی گزارش‌ها نیز حکایت از انسانی بودن و حتی عمدی بودن این حوادث در جنگل‌هایی دارد که این روزها فراوان دستخوش آتش‌سوزی می‌شوند.
این طلای سبز کمیاب
بخش عمده‌ای از خاک ایران بیابانی است و تنها حاشیه‌های کوچکی از این خاک پهناور در روی نقشه‌های جغرافیایی به رنگ سبز مزین است. رنگ سبزی که نشان سایه‌ساران و خنکای جنگل‌هایی دارد که اغلب‌شان قدمت زیادی دارند.
بر اساس آخرین آمار و اطلاعات اعلام شده از سوی سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور که در سال 97 منتشر شد، مساحت پوشش جنگلی کشور حدود ۱۴.۲ میلیون هکتار اعلام شده است که این سطح حدود ۸.۶ درصد مساحت کشور را شامل میشود. بر اساس این آمار جنگلهای زاگرس با گستردگی در ۱۱ استان کشور ۶ میلیون هکتار یعنی معادل 40 درصد کل جنگلهای کشور را تشکیل می‌دهد. با این حال جدیدترین نقشه‌های کاربری اراضی که برای کل دنیا توسط آژانس فضایی اروپا بر اساس مشاهدات ماهواره Proba-V انتشار یافته نشان می‌دهد، تنها ۱.۹۶ درصد از مساحت کل ایران معادل ۳ میلیون هکتار دارای پوشش جنگلی و حدود ۱۰۳ میلیون هکتار (معادل ۶۱.۵۵ درصد) بیابان است. اختلافی که نشان می‌دهد در سال‌های اخیر بسیاری از اراضی جنگلی به دلیل آتش‌سوزی‌ها، دست‌درازی‌ها، قطع درختان، هجوم به حریم جنگل‌ها از بین رفته است و همین میزان کم به جا مانده نیز هر از چندی دستخوش حریق میشود که از آن جمله می‌توان به آتش‌سوزی در جنگلهای هیرکانی شمال کشور در چهار ماه گذشته و آتش‌سوزی‌های پی در پی در منطقه کهگیلویه و بویر احمد ، خوزستان لرستان و کردستان اشاره کرد. به طوری که براساس اعلام مسئولان سازمان مراتع کشور تنها طی روزهای اخیر حدود هشت مورد آتش‌سوزی در جنگل‌ها و مراتع کشور در استانهای کهگیلویه و بویر احمد، ایلام، خوزستان و بوشهر به وقوع پیوسته که بزرگترین آنها از نظر شدت و آسیب وارد شده در جنگلهای گچساران( واقع در استان کهگیلویه و بویر احمد) بوده است.
تخمین زده میشود که بین ۱۵۰ تا ۲۰۰ هکتار از این جنگل‌ها آسیب جدی دیده باشند.
جنگلهای بلوط در خطر
جنگلهای منطقه زاگرس که به جنگلهای بلوط شهره است از منتهی‌الیه شمال غربی ایران (استان آذربایجان غربی) آغاز و سپس غرب (استانهای کرمانشاه، ایلام، چهارمحال و بختیاری، خوزستان و لرستان) و جنوب غرب ایران (استانهای کهگیلویه و بویراحمد و فارس) را طی می‌کند.
منطقه خائیز در این میان در بخش‌های جنوبی زاگرس با مساحتی بالغ بر ۳۳ هزارو ۳۸۵ هکتار طی مصوبه سال 1377 شورای عالی حفاظت محیط زیست در ردیف مناطق حفاظت شده کشور قرار گرفت است و پوشش گیاهی اصلی این منطقه نیز درختان بلوط و شاخص‌ترین گونه جانوری کل و بز است.
آتش‌سوزی بلای جان جنگلهای کشور
آتش‌سوزی یکی از عوامل مهم ایجاد اختلال در اکوسیستم‌های جنگلی کشور است که علاوه بر آسیب به عرصههای طبیعی حیات جانداران را نیز تهدید می‌کند.
اما زاگرس در این میان سهم بیشتری از آتش‌سوزی‌ها دارد و سالانه بسیاری از گونه‌های گیاهی و بلوط‌هایش در آتش خاکستر میشود.
تنها در در استان کرمانشاه با بیش از 527 هزار هکتار جنگل و مرتع در بیش از 100 مورد آتش‌سوزی طی سه سال اخیر بیش از 434 هکتار از طبیعت این منطقه در آتش خاکستر شده است،
در همین روزها که آتش‌سوزی جنگلهای گچساران و سپس خائیر خبر‌ساز شد، خبرهایی در مورد آتش‌سوزی گسترده در جنگلهای پاوه نیز منتشر شد.
این آتش‌سوزی گسترده از عصر روز چهارشنبه در جنگلهای باینگان و اطراف پاسگاه نظامی مره خیل آغاز و تا حوالی صبح پنجشنبه ادامه داشت.
شیب تند منطقه، کوهستانی و صعب العبور بودن و از طرفی پوشش گیاهی انبوه و متراکم و جنگلی بودن منطقه و وجود هیزم‌های خشک در این مناطق باعث گسترش بیشتر آتش و شعله ور شدن حریق و عدم مهار به موقع آن شد.
عامل 90 درصد از آتش‌سوزی‌ها در جنگلهای کشور انسانی است و سهم رعد و برق و عوامل طبیعی بسیار ناچیز است، اما با آغاز آتش‌سوزی به دلیل کمبود تجهیزات، امکانات مهار آتش زمانبر شده و جنگلهای بیشتری می‌سوزند
بر اساس گزارش مقامات محلی، در این آتش‌سوزی گسترده، بیش از ۳۸۰ هکتار از جنگل‌ها و مراتع منطقه حفاظت شده بوزین و مره خیل طعمه حریق شد.
کمبود امکانات، بنزین در آتش جنگل
بررسی‌ها گرچه نشان می‌دهد عامل 90 درصد از آتش‌سوزی‌ها در جنگلهای کشور انسانی است و سهم رعد و برق و عوامل طبیعی بسیار ناچیز است، اما با آغاز آتش‌سوزی به دلیل کمبود تجهیزات، امکانات و کوهستانی بودن برخی مراتع مهار آتش زمانبر شده و در نتیجه جنگلهای بیشتری طعمه حریق می‌شوند.
به گفته محمد درویش، فعال محیط زیست، در شرایط آتش‌سوزی عرصههای طبیعی باید برای مهار آتش در مناطق صعب‌العبور از بالگردها و هوانیروز کمک گرفت.
این عضو هیات علمی موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع گفت: «استفاده سازمان فضایی وزارت ارتباطات از سنجنده‌های ماهواره‌ای جهت مشاهده و گزارش رخداد آتش‌سوزی به یگان‌های حفاظت سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری و سازمان حفاظت محیط زیست، یکی دیگر از اقدامات نهادهای دولتی برای مهار و پیشگیری از آتش‌سوزی جنگل‌‌هاست». به گفته درویش اگر همه این اقدامات به موقع از سوی نهادهای دولتی انجام شود، تا حد زیادی می‌توان نسبت به کاهش خسارات ناشی از آتش‌سوزی جنگل‌ها امیدوار بود.
این عضو کرسی محیط زیست و امنیت ملی در شورای عالی امنیت ملی کشور درباره آتش‌سوزی جنگلهای گچساران گفت: «چنین آتش‌سوزی‌‌هایی به حیات وحش به خصوص نوزادان و توله‌های آنها که توان حرکت ندارند و پرنده‌های کوچک، جوجه‌ها و تخم‌های پرندگان آسیب بسیار جدی وارد می‌کند بنابراین تنوع زیستی به شدت به مخاطره می‌افتد».
این در حالی است که مسئولان منابع طبیعی نیز بر این موضوع تاکید دارند. به طوری که به تازگی مدیرکل منابع طبیعی استان کرمانشاه گفت: «وسعت و صعب‌العبوری استان و کمبود امکانات و نیروها از جمله مشکلات نگهداری جنگل است».
انشالله کولانی با بیان اینکه براساس استانداردها برای هر 5000 هکتار جنگل یک نفر و در مراتع برای هر 10 هزار هکتار یک نفر محافظ باید وجود داشته باشد گفت: «در استان کرمانشاه هر 27 هزار هکتار دارای یک محافظ است».
کشاورزان هم مقصرند
در این میان کشاورزان هم در شعله‌ور کردن آتش جنگل‌ها بی‌تقصیر نیستند. دیروز در خبرها اعلام شد عامل آتش‌سوزی جنگل دز دستگیر شد. به گفته رئیس اداره پارک ملی دز، یکی از کشاورزان بومی منطقه که اقدام به آتش زدن بقایای مزرعه خود کرده بود به عنوان عامل آتش‌سوزی جنگل دز دستگیر و تحویل مرجع قضایی شد.
همچنین یکی از مقامات محلی سازمان مراتع و جنگلداری استان گلستان اعلام کرد که سال گذشته 224 فقره آتش‌سوزی در سطح استان رخ داد که 200 هکتار از عرصههای منابع ملی کشور طعمه حریق شد.
او از کشاورزان خواست با توجه به نزدیکی فصل برداشت محصولات زراعی در سطح استان و به دنبال آن افزایش دما و وزش بادهای گرم و خشک، از آتش زدن پسماندها و بقایای کشاورزی خودداری کنند زیرا باعث از بین رفتن محیط طبیعی و حاصلخیزی خاک خواهند شد.
اختلافات اجتماعی
اما در پی آتش‌سوزی‌های پی‌در‌پی در دامنه جنوبی زاگرس حتی شائبه‌هایی در مورد عمدی بودن آتش‌سوزی‌ها به دلیل اختلافات قومی نیز مطرح شد. به طوری که رئیس اداره جنگلداری منابع طبیعی خوزستان گفت که یکی از عوامل آتش‌سوزی‌های در خوزستان اختلافات اجتماعی روی سامان‌های عُرفی و همچنین سرایت آتش از کاه و کلش به جا مانده از اراضی کشاورزی است که به جنگل سرایت و پوشش جنگلی و مرتعی را از بین می‌برد.
براساس اعلام مسئولان سازمان مراتع کشور تنها طی روزهای اخیر حدود هشت مورد آتش‌سوزی در جنگل‌ها و مراتع کشور در استانهای کهگیلویه و بویر احمد، ایلام، خوزستان و بوشهر به وقوع پیوسته است
در همین باره علی عباس‌نژاد، فرمانده یگان حفاظت سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور نیز اشاره به اینکه برخی آتش‌سوزی‌ها در عرصههای منابع طبیعی به صورت عمدی رخ می‌دهد، توضیح داد: «گاهی برخی افراد سودجو و متخلف که زمین‌هایی را در کنار جنگل‌ها و مراتع دارند به این دلیل که قسمتی از عرصههای منابع طبیعی را به زمین خود اضافه کنند، اقدام به آتش زدن آن می‌کنند همچنین گاهی در مراتع که طرح‌های مرتعداری اجرا میشود برخی به دلیل اختلاف نسبت به آتش زدن مراتع یکدیگر اقدام می‌کنند. این‌گونه اقدامات نه تنها جرم است بلکه غیرانسانی است و با متخلفان برخورد قانونی میشود».
در قانون حفاظت و بهره‌برداری از منابع طبیعی نیز مواد قانونی برخوردی و بازدارنده‌ای وجود دارد که از آن جمله می‌توان به ماده ۴۷ قانون اشاره کرد. بر اساس این ماده هر کسی آتش‌سوزی عمدی در جنگل‌ها ایجاد کند به حبس از یک تا ۱۰ سال محکوم میشود.
دیدگاه تان را بنویسید