بررسی وسواس فکری و مشکلات روان‌شناختی جامعه در پی فراگیر شدن کرونا؛
«خودبیمارانگاری» نکنیم!
ریحانه جولایی
انگار در شهر دیگری زندگی می‌کنیم. اتوبوس‌ها خالی، در مترو دیگر برای یک صندلی جنگ نمی‌شود و در برخی مناطق حتی می‌توان پاها را روی صندلی دراز و چند ایستگاه را آسوده طی کرد. در کانال‌های اطلاع‌رسانی تنها چیزهای که ردوبدل می‌شود فیلم، صدا و هشدار در رابطه با کرونا است، آن‌هم از زبان فلان دانشمند و استادی که حتی اسمش هم به گوش کسی آشنا نیست. همه‌جا پرشده از ترس، ترس بیمار شدن، ترس کرونا داشتن و کرونا گرفتن، ترس پیدا نکردن ماسک، ترس نبود مایع ضدعفونی‌کننده و از همه بیشتر ترس از دست رفتن انسانیت.
حتماً در روزهای اخیر برای تهیه ماسک یا ژل‌های شست و شوی دست به داروخانه‌ها مراجعه کرده‌اید. اگر خوش‌شانس باشید و داروخانه این مواد را تمام نکرده باشد با قیمت‌های بالا مواجه می‌شوید که دود ازسرتان بلند می‌شود، اگر هم بخت یارتان نباشد باید چند جای دیگر را بگردید تا بلکه اقلام موردنظر را پیدا کنید.
در این مدتی که پای کرونا به کشور باز شده هر روز با مورد عجیبی برخورد می‌کنیم. از کاسبی داروخانه‌ها و سودجویی برخی افراد از ترس مردم تا نایاب شدن و هجوم شهروندان برای تهیه ملزومات بهداشتی. ترس هم یکی دیگر از مواردی است که در همه جای شهر دیده می‌شود. ترس از اینکه ویروس وارد بدنمان شده است و ممکن است تا دو هفته دیگر روی تخت بیمارستان باشیم.
لزوم رفتار معقول و کنترل‌شده در شرایط بحران
با اینکه هر روز مقامات و پزشکان از این بیماری و درصد پایین مرگ‌ومیر بین مبتلایان می‌گویند اما مردم همچنان از این ویروس وحشت دارند. بااین‌حال چقدر ترس از کرونا معقول است؟ پزشکان می‌گویند این ترس تا حدی منطقی است. بااین‌حال نکته مهم این است که این ترس‌ها باید مدیریت و کنترل شود. کنترل هیجانات منفی مردم در برابر کرونا نیاز به آموزش و حمایت روانی دارد، به‌ویژه در شرایطی که مردم به‌واسطه شیوع این بیماری در کشوری مانند چین، پیش‌زمینه بسیار منفی دارند و آن را یک بحران مهم برای سلامتی به شمار می‌آورند.
با توجه به هشدارهای جدی در مورد این بیماری، باید به ابعاد روان‌شناختی آن نیز توجه داشت و نگرانی بیش‌ازاندازه در جامعه را به‌خوبی مدیریت کرد تا دچار بحران‌های شدید روانی نشویم. در مواقع بحران، سطح هیجانات منفی افزایش پیدا می‌کند و مردم با هیجاناتی چون ترس، اضطراب و غم روبرو می‌شوند و ممکن است این هیجانات بر منطق آن‌ها نیز اثر بگذارد و توانایی شناختی و عقلانی را تحت‌تأثیر قرار دهد.
هیجانات اگر به‌خوبی کنترل نشود منجر به مشکلات روان‌شناختی و ضعف سیستم ایمنی در درازمدت می‌شود و می‌تواند جسم را نیز درگیر کند و سلامتی را از میان ببرد. مردم وقتی دچار هیجانات منفی می‌شوند، سعی می‌کنند این هیجانات و اضطراب‌ها و خشم را مرور کنند و درباره آن حرف بزنند تا از میزان استرس بکاهند. اگرچه این روش خوبی برای کنترل استرس است، اما وقتی هیجانات مهار نشود و در فضاهایی مانند فضای مجازی به‌صورت منفی بزرگ و گسترده شود، موجب بروز شایعات و نگرانی‌های بیشتری می‌شود.
وقتی شایعات گسترش پیدا می‌کند، مردم ممکن است به دلیل نگرانی، رفتاری نامعقول از خود نشان دهند و به‌جای استفاده از روش‌های علمی در مقابله با ویروس، از روش‌های هیجانی استفاده کنند که تبعات بیشتری در گسترش نگرانی و هیجانات دارد.
توصیه روانشناسان به مردم این است که شهروندان باید بتوانند هوش هیجانی را در این شرایط بحرانی به کار بگیرند و در مورد احساساتشان در قالبی سازمان‌دهی شده حرف بزنند و با استفاده از مشاوره‌های متخصص روانشناسی و امدادی، بر هیجانات و نگرانی‌های بیش‌ازاندازه غلبه کنند.
اتفاقات عجیب‌وغریب موجب ایجاد افکار متفاوت و ترس و اضطراب و نگرانی در جامعه می‌شود و این امری طبیعی است، در مواجهه با استرس‌ها، رویکردهای متفاوتی وجود دارد که برخی از آن‌ها می‌تواند در ارتقای بهداشت مردم و مقابله علمی با این بیماری اثرگذار باشد.
برای مقابله با استرس رویکرد دوری‌جویی، خودمهارگری، خویشتن‌داری، مسئولیت‌پذیری، حمایت اجتماعی، گریز یا اجتناب در موقعیت استرس‌زا و حل مدبرانه وجود دارد که استفاده از رویکردی مناسب می‌توان مانع از بیماری‌های روان‌شناختی و جسمی شود.
«وسواس فکری»، موضوعی شایع در شرایط پیش رو
این درحالی است که فکر کردن زیاد به این بیماری باعث وسواس فکری می‌شود و در برخی ممکن است منجر به بروز «خودبیمارانگاری» شود. در این اختلال، شاید فرد مبتلا هیچ نشانه‌ای از بیماری نداشته باشد. حتی باوجود عدم‌تشخیص مشکل خطرناک در معاینات پزشکی، حالات عادی یا مشکلات جزئی را به‌عنوان علائم یک بیماری شدید تصور کند. حالات طبیعی بدن مانند انقباض یا خستگی عضلانی می‌تواند با ایجاد تصور ابتلا به یک بیماری خطرناک، فرد را به‌شدت مضطرب سازد. نکته قابل‌توجه این است که علائم فیزیکی و جسمی باعث بدحالی فرد نمی‌شوند بلکه اضطراب بیش‌ازحد ناشی از فکر کردن به بیماری باعث بدحالی شدید فرد می‌شود به‌نحوی‌که می‌تواند زندگی او را مختل کند.
کنترل هیجانات منفی مردم در برابر کرونا نیاز به آموزش و حمایت روانی دارد، به‌ویژه در شرایطی که مردم به‌واسطه شیوع این بیماری در کشوری مانند چین، پیش‌زمینه بسیار منفی دارند و آن را یک بحران مهم برای سلامتی به شمار می‌آورند
ماسک‌های ساده‌ای که به کالای لاکچری تبدیل شدند
در کنار این مسائل نبود ماسک و لوازم بهداشتی و ضدعفونی هم مزید بر علت شده و ترس بیشتری به دل مردم انداخته است. از داستان احتکار و گران‌فروشی ماسک باخبر هستیم. قیمت ماسک بهداشتی در ایران در کمتر از چند ساعت از 1500 تومان تا ۳۵ هزارتومان و برخی مناطق بیش از این رقم هم افزایش یافت و در بسیاری نقاط تهران کالایی به نام ماسک نایاب شده است.
با توجه به اظهارات مسئولان وزارت بهداشت که قرار بود ماسک‌ها به میزان کافی در داروخانه‌ها وجود داشته باشد اما هنوز برخی داروخانه‌ها ماسک یا وسایل ضدعفونی ندارند یا از فروش آن‌ها به مردم طفره می‌روند. از روز ۳۰ بهمن‌ماه و پس از انتشار خبر ابتلا دو نفر در شهر قم به ویروس کرونا بود که ماسک در داروخانه‌ها نایاب شد. هرچند پزشکان و وزارت بهداشت در روزهای گذشته بارها گفته‌اند افراد سالم و بدون سرماخوردگی نیازی به استفاده از ماسک ندارند و براساس آنچه ویروس‌شناسان سازمان بهداشت جهانی هم منتشر کرده‌اند، استفاده از ماسک در جلوگیری از انتقال ویروس کرونا بی‌تأثیر است و آن‌ها فقط پوشیدن ماسک را در مناطق آلوده به ویروس و افرادی که در تماس مستقیم با مبتلایان هستند الزامی است اما هجوم مردم باعث شد افرادی سودجو از فرصت استفاده کنند و با جمع‌آوری ماسک‌ها آن‌ها را با قیمتی بسیار بالاتر و حتی 30 برابر به مردم بفروشند. این بار اول نیست که با بالا رفتن تقاضا مردم و در شرایط بحرانی این اتفاق رخ می‌دهد. حالا نوبت ماسک و شوینده‌های دست است و سؤالی که ایجاد می‌شود این است که چرا ظرف 48 ساعت قیمت یک محصول باید تا این اندازه بالا برود؟ شاید تا همین سه ماه پیش که اوج شیوع آنفلوآنزا H1N1 در ایران بود هیچ‌کس فکرش را نمی‌کرد که ماسک بهداشتی در ایران کمیاب شود. آبان و آذرماه امسال براساس آخرین آماری که کیانوش جهانپور، مدیر روابط عمومی وزارت بهداشت و درمان اعلام کرده بیش از ۸۰ نفر در ایران جان خود را به دلیل آنفلوآنزای نوع B که به آنفلوآنزای خوکی هم معروف است از دست دادند. اما نه ترس عمومی وجود داشت و نه خبری از گرانی و نایاب شدن ماسک بود. در آن روزها کسی به آنفلوآنزا اهمیت نمی‌داد و به فکر خرید ماسک نبود، هرچند مدارس برای پیشگیری تعطیل شدند، اما ویروس فقط در داخل مرزهای ایران می‌چرخید و قربانی می‌گرفت. مسئله به بحرانی جهانی مانند کرونا تبدیل نشد و مسئولان هم سعی کردند در بحبوحه اعتراضات آبان‌ماه از آنفلوآنزای خوکی بحرانی ملی نسازند. اما از روز چهارشنبه، ۳۰ بهمن ۹۸ که خبر ابتلا و سپس مرگ دو نفر در ایران به علت مبتلا شدن به ویروس کرونا به شکلی رسمی منتشر شد قیمت ماسک و بعضی لوازم مراقبت‌های بهداشتی در ایران به طرز عجیبی افزایش یافت اما مسئله فقط به گران شدن، ختم نشد و حالا اگر سری به بعضی داروخانه‌های پایتخت زده باشید ماسک فیلتردار حکم اکسیر جوانی را پیداکرده است.
همین مسئله باعث تعطیلی یا پلمپ شدن بیش از 15 داروخانه‌ها و انبارهای احتکار این محصولات شد.
ترس بیشتر مردم از اطلاع‌رسانی نادرست
ترس و وحشت در تمام ایران سایه انداخته است. تعطیلی‌های مدارس دلیلی است تا بسیاری از مرم تصمیم به مسافرت و ترک تهران بگیرند. همین باعث شده تا بسیاری از هم‌وطنان در سایر شهرهای ایران در شبکه‌های مجازی از مردم درخواست کنند تا در خانه‌ها بمانند و به نقاط دیگر کشور ازجمله شمال ایران سفر نکنند. نبود شفافیت در ایران و عدم اطلاع‌رسانی درست مسئولان هم در رابطه با تعداد کشته‌ها و مبتلایان این ترس را بیشتر کرده است. مردم گمان می‌کنند تعطیلی‌های بلندمدت به دلیل شدت بیماری است اما کسی به آن‌ها اطلاع نمی‌دهد. روزهای پیش خبری مبنی بر مرگ 50 نفر و ابتلای 250 نفر تنها در استان قم این موج وحشت را بیشتر کرد و همان ته‌مانده اعتمادی که مردم به دولت داشتند هم از بین رفت.
در این مدتی که پای کرونا به کشور بازشده هرروز با مورد عجیبی برخورد می‌کنیم. از کاسبی داروخانه‌ها و سودجویی برخی افراد از ترس مردم تا نایاب شدن و هجوم شهروندان برای تهیه ملزومات بهداشتی
سایت‌ها و خبرگزاری‌های داخلی به نقل از وزارت بهداشت می‌گویند آخرین تعداد فوتی‌ها و افراد مبتلابه کرونا به ترتیب 15 و 95 نفر هستند. به گزارش ایلنا، در حال حاضر مواردی از ابتلا در استان‌های تهران، مرکزی، اصفهان، گیلان، مازندران، همدان، قزوین، البرز و گلستان و قم شناسایی‌شده‌اند. محمد توکلی، نماینده وزیر بهداشت در قم اعلام کرده است، در حال حاضر ۳۲۰ نفر بیمار مشکوک به کرونا در بیمارستان‌های کامکار و فرقانی قم بستری هستند، برخی از این بیماران به بیماری آنفلوانزا مبتلا بوده و برخی مشکوک به کرونا هستند. همچنین ۲۱ نفر از بیماران مبتلابه کرونا که بهبودیافته بودند، از بیمارستان مرخص شدند که ۱۳ نفر از این بیماران در بیمارستان کامکار و ۸ نفر در بیمارستان فرقانی بستری بودند. بااین‌حال آمارهای غیررسمی چیزهایی غیرازاین تعداد می‌گوید و همین آمارهای متناقض است که ترس مردم را بیشتر می‌کند. به‌هرروی ویروس کرونا تا چند ماه آینده قطعاً از بین می‌رود اما ترس‌های ایجادشده در روح مردم به این آسانی‌ها پاک نمی‌شود. باید در کنار رعایت بهداشتی و پیشگیرانه بر ترس غلبه کنیم و بدانیم با رعایت بهداشت فردی می‌توان از این ویروس جان سالم به دربرد.
دیدگاه تان را بنویسید