ناآرامی تازه در منطقه؛
ایران و مسئله سوریه، ترکیه و «کردها»
محبوبه ولی
سوریه، ترکیه، کردها، ایران، داعش و آمریکا اضلاع شش ضلعی شرایط جدید در منطقه هستند. سوریه و تمام گروه‌ها در این کشور، به ویژه کردها، حدود هشت سال است که گرفتار یک جنگ داخلی هستند.
آمریکا در میان میدان این جنگ با کردها پیمان مودت بست تا از آنها در برابر دولت اسد حمایت کند. نیروهای آمریکا در مناطق کردنشین سوریه مستقر شدند. کردها نیز به تدریج خود را تقویت کردند تا جایی که توانستند بر داعش نیز پیروز شوند.
حالا آمریکا اعلام کرده که قصد خروج نیروهایش از مناطق شمالی سوریه را دارد و از سوی دیگر اردوغان که نزاع او و کردها سال‌هاست بر کسی پوشیده نیست، حمله به مواضع کردهای سوریه را اعلام کرده است. کردها در این شرایط، اقدام دونالد ترامپ برای خروج نیروهای آمریکایی از مناطق کرد سوریه را خیانت او به کردها تلقی می‌کنند.
ترامپ اما یکی به نعل می‌زند و یکی به میخ؛ از طرفی می‌گوید «ادامه حمایت از کردهای سوریه توجیهی ندارد» و از طرف دیگر نیز به ترکیه هشدار داده که «اگر حمله به سوریه از خط قرمز آمریکا فراتر رود، اقتصاد آنکارا را نابود می‌کنم.»
تصمیم همزمان دو رئیس‌جمهور
اردوغان روز دوشنبه تاکید کرد که نیروهای آمریکایی پس از تماس تلفنی بین او و همتای آمریکایی‌اش دونالد ترامپ، از بخش‌های شمال سوریه عقب‌نشینی کردند.
مولود چاووش اوغلو، وزیر امور خارجه ترکیه نیز در یک پست توئیتری، منتشر کرد که «ترکیه عملیات نظامی خود برای «پاکسازی» مرزهای مشترک این کشور با سوریه از شبه نظامیان کرد و تامین امنیت این کشور را آغاز خواهد کرد.» ترکیه حالا چند روزی است که تجهیزات نظامی خود را در شهرهای مرزی این کشور مستقر کرده است.
در این میان بسیاری ازجمله ایران هشدار می‌دهند که حمله به کردها و تضعیف آنها منجر به قدرت‌گیری دوباره داعش خواهد شد. هرچند که اردوغان تضمین داده این عملیات منجر به افزایش خطر داعش نخواهد شد، اما نیروهای سوریه دموکراتیک دیروز (قسد) از حمله گسترده نیروهای داعش به پایگاه‌های امنیتی‌شان در رقه خبر دادند.
مصطفی بالی، مدیر اطلاع‌رسانی نیروهای سوریه دموکراتیک در این باره گفت: «در حالی که ترکیه به انجام عملیات نظامی تهدید می‌کند گروهک‌های داعش علیه ما حمله عظیمی صورت دادند.»
هراس‌های اردوغان
در ترکیه، اردوغان سال‌هاست که گرفتار کردهاست. کردها یکی از بزرگترین موانع بر سر راه تحقق رویای عثمانی بزرگ او هستند. این قوم که در ایران، عراق، ترکیه و سوریه پراکنده‌اند، همواره خواهان استقلال و خودمختاری بوده‌اند. در طرح خاورمیانه جدید آمریکا نیز کردها کشور جدیدی دارند تا جایی که آمریکا در جنگ سوریه به دنبال تجزیه این کشور و استقلال کردها بود. در سوریه اما اسد با تمام قدرت و البته با حمایت تام و تمام ایران ایستادگی کرد.
در ترکیه اما کردها اردوغان را عاصی کرده‌اند. او عبدالله اوجالان، رهبر چپگرا و مسلح حزب کارگران کردستان را دستگیر کرد و سرکوب‌های شدیدی علیه کردها به کار بست؛ اما همچنان نتوانست مسئله کردها را حل کند. آنها از دیگر کشورها به ویژه از سوریه که شرایط جنگی دارد، علیه او اقدام می‌کنند.
از بعد خارجی نیز اردوغان نگران تجزیه کشور است و اینکه همان نقشه‌ای که برای سوریه کشیده‌اند، برای ترکیه نیز بکشند. فرآیند تضعیف قدرت او در سال‌های اخیر و نتایج انتخابات در ترکیه نیز نشان می‌داد که حزب مقابل او که مورد حمایت کردها نیز هست، در حال قدرت گرفتن است.
هرچند که اردوغان تضمین داده این عملیات منجر به افزایش خطر داعش نخواهد شد، اما نیروهای سوریه دموکراتیک دیروز (قسد) از حمله گسترده نیروهای داعش به پایگاه‌های امنیتی‌شان در رقه خبر دادند
ایرانِ نگران
با تمام اینها، اقدام نظامی اردوغان در سوریه با هر دلیلی که باشد، ایران را نگران کرده است. دو روز پیش وزارت امور خارجه ایران طی بیانیه‌ای، مخالفت خود با هرگونه اقدام نظامی ترکیه در سوریه را اعلام کرد و گفت: «جمهوری اسلامی ایران برای برقراری تماس فوری با مقامات ترکیه و سوریه به منظور رفع نگرانی‌های موجود از طریق مسالمت‌آمیز آمادگی دارد.»
حسن روحانی، رئیس‌جمهوری ایران نیز روز گذشته در جلسه هیأت دولت به این موضوع اشاره و تصریح کرد: «در اجلاس سران سه کشور ایران، روسیه و ترکیه به صراحت اعلام کردیم که راه‌حل امنیت در مرزهای شمالی سوریه و جنوب ترکیه تنها با حضور ارتش سوریه امکان‌پذیر است و ما باید همه زمینه‌ها را برای حضور ارتش سوریه در این مناطق فراهم کنیم و دیگر کشورها نیز باید کمک کرده و آمریکایی‌ها از این منطقه خارج شوند و کردها نیز در این منطقه که در حقیقت کشور خودشان است در کنار ارتش سوریه قرار بگیرند.»
او تصریح کرد: «شیوه‌ای که امروز انتخاب شده و توافقاتی که در پشت پرده صورت گرفته به نفع منطقه نخواهد بود و ما از کشور دوست و برادر خود ترکیه و دولت این کشور می‌خواهیم که در این گونه امور دقت و حوصله بیشتری به خرج داده و در مسیری که انتخاب شده، تجدیدنظر کند.»
نگاهی به توافق «آدانا»
محمدجواد ظریف، به عنوان وزیر امور خارجه نیز با چاووش اوغلو، همتای ترکیه‌ای خود تماس گرفته و ضمن تاکید بر احترام به تمامیت ارضی و حاکمیت ملی سوریه، توافق آدانا را بهترین راه برای سوریه و ترکیه و رفع نگرانی‌های آنها دانسته است.
توافق آدانا که ظریف به آن اشاره کرده مربوط به 20 اکتبر 1998 و درباره مبارزه با تروریسم است. در این توافقنامه، به آنکارا این حق داده شد که اعضای حزب کارگران کردستان را تا عمق پنج کیلومتری شمال سوریه تحت‌تعقیب قرار دهد. همچنین آنکارا یگان‌های مدافع خلق را با توجه به اینکه چتر حمایتی سوری حزب کارگران هستند، تروریستی دانست. علاوه بر آن سوریه نیز حزب کارگران کردستان (پ ک ک) را سازمانی تروریستی شناخت که دیگر حق استفاده از خاک این کشور را ندارد. اما این توافقنامه هم باعث نشد که مسئله کردها برای ترکیه حل شود.
یک رزمایش غیرمترقبه
پس از تنش‌ها در منطقه خلیج فارس و جنوب ایران، حالا این درگیری‌ها ایران را متوجه جبهه شمالی کرده است. از سوی دیگر ایران نگران است که این اقدامات ترکیه هرچه که ایران در مبارزه با داعش رشته است را پنبه کند. بر این اساس تلاش خود را می‌کند تا حد امکان مانع یک درگیری تازه در منطقه شود. اما از سوی دیگر اخباری حکایت از این دارد که در این تنش نیز، دست آمریکا در کار است.
ترامپ در توئیتی نوشته است: «کردها همراه ما جنگیدند، اما برای انجام این کار پول و تجهیزات زیادی تامین شد. آنها طی چندین دهه با ترکیه جنگیده‌اند. من حدود ۳ سال مانع این جنگ شدم، اما وقت آن رسیده که ما از این جنگ‌های مسخره بی‌پایان، که بسیاری از آنها قبیله‌ای است، بیرون برویم و سربازهایمان را به خانه بازگردانیم.»
بسیاری این اظهارات را چراغ سبز ترامپ به اردوغان تعبیر کردند. ایران با توجه به اینکه باز هم پای آمریکا در میان است، تحولات ترکیه و سوریه را با دقت دنبال می‌کند.
رئیس‌جمهور: شیوه‌ای که امروز انتخاب شده و توافقاتی که در پشت پرده صورت گرفته به نفع منطقه نخواهد بود و ما از کشور دوست و برادر خود ترکیه و دولت این کشور می‌خواهیم در مسیری که انتخاب شده، تجدیدنظر کند
روز گذشته رسانه‌های داخلی و خارجی از برگزاری رزمایش نیروی زمینی ارتش با حضور فرمانده ارتش در شمال غرب کشور خبر دادند. این رزمایش با حضور یگان‌های واکنش سریع، متحرک هجومی و با پشتیبانی بالگردهای هوانیروز در منطقه عمومی ارومیه و با شعار «یک هدف، یک گلوله» برگزار شده است. هدف از آن آمادگی رزمی، سرعت عمل و تحرک، جابه‌جایی و ارزیابی یگان‌ها عنوان شده است.
رسانه‌ها از آن به عنوان «رزمایش غیرمترقبه» یاد کردند و رسانه‌های خارجی آن را مربوط به تحولات مربوط به ترکیه و سوریه دانستند. چنین ادعایی هنوز تایید نشده است؛ اما در ماجرای ترکیه و سوریه، آنچه مسلم است این است که رویکرد ایران سوق دادن طرفین به صلح و سازش است، اما باید دید در آن سوی صحنه، مذاکرات اردوغان و ترامپ چگونه پیش خواهد رفت.
دیدگاه تان را بنویسید