روسیه تحویل بمب‌های خوشه‌ای به اوکراین را ورود به عرصه جنگ جهانی ارزیابی کرد
گسترش بی‌مرز رویارویی
فرشاد گلزاری
آنچه همیشه در صحنه نبردها خبرساز می‌شود، استفاده از تسلیحات نامتعارف است. تسلیحاتی که صحنه‌های دردناک و شوکه‌کننده را به تصویر می‌کشد و فارغ از این مسائل، آثار ویرانگری بر جسم و روح انسان‌ها، اعم از نظامیان و غیرنظامیان بر جای می‌گذارد که تا دهه‌ها پاک نمی‌شود.
اگر سری به اسناد بین‌المللی بزنیم به وضوح می‌بینیم که اصولاً جامعه ملل در مورد این تسلیحات و مهمات تاکیدات سیاسی- حقوقی فراوانی داشته و به نوعی آنها را احصا کرده است. به عنوان مثال دومین کنفرانس لاهه، که از ماه ژوئن تا اکتبر سال 1907 برگزار شد، قوانین جنگی برای قرن بیستم را تعیین کرد و نمایندگان از 44 کشور مختلف در این کنفرانس شرکت کردند و در نهایت، 13 کنوانسیون درباره قوانین جنگ، حل و فصل مسالمت‌آمیز اختلافات بین‌المللی، حقوق و وظایف کشورهای بی‌طرف در جنگ و غیره حاصل شد و جالب اینجاست که برخی از این کنوانسیون‌ها تاکنون نیز در حال اجرا هستند.
در این میان در هر دو کنفرانس لاهه، شماری از مسائل ممنوعه درباره تسلیحات و قوانین جنگ‌افزارها مطرح شد. به عنوان مثال، استفاده از گلوله‌های انفجاری، خمپاره‌ها و راکت‌های حامل گازهای سمی و نیز پرتاب کردن بمب از بالن‌ها در این کنفرانس‌ها ممنوع اعلام شد.
با این‌حال، در طول قرن بیستم، جهان شاهد نمونه‌های گسترده‌ای از تسلیحات مختلف ممنوعه بود که به عنوان تسلیحات مرگبار از آنها نام برده و استفاده از آنها طبق کنوانسیون‌های بین‌المللی ممنوع اعلام شد. گلوله‌های انفجاری یا چند زمانه از جمله این تسلیحات بود. این گلوله‌ها در هنگام اصابت به هدف، منبسط می‌شوند و به این ترتیب، میزان نفوذ آنها به داخل بدن محدود شده و موجب ایجاد زخم‌های بزرگتری می‌شوند و به دلیل قدرت بالا در ناتوان‌سازی اهداف، از این گلوله‌ها در شکار استفاده می‌شود. کنوانسیون 1899 لاهه استفاده از این گلوله‌ها را ممنوع اعلام کرد؛ با این‌حال، طی جنگ جهانی اول، ارتش روسیه و آلمان از این گلوله‌ها استفاده کردند.
بمب‌های ناپالم هم از این دسته تسلیحات به شمار می‌آیند. این تسلیحات مرگبار نخستین‌بار در جنگ ویتنام شهرت یافت. با این‌حال، از ناپالم در طول جنگ جهانی دوم نیز استفاده شده است. ناپالم یک مایع قابل اشتعال است که ویژگی ژله‌ای دارد و بسیار ارزان‌قیمت و به سادگی قابل تولید است. این ماده به سادگی مشتعل شده، به پوست و سطوح مختلف می‌چسبد و موجب سوختگی‌های بسیار شدید می‌شود به دلیل مجموعه این آثار ممنوعه اعلام شده است.
اما نوع سوم این تسلیحات مرگبار و البته ممنوعه، بمب‌های خوشه‌ای هستند. باید دانست که معاهده منع به‌کارگیری تسلیحات خوشه‌ای در سال 2008 و در دوبلین مطرح شد و در نهایت از ماه ژوئیه سال 2017 حدود 108 کشور این معاهده را امضا کردند و 102 کشور دیگر نیز آن را پذیرفتند. اگرچه تسلیحاتی مانند فسفر سفید هم در این راستا به عنوان یک سلاح مرگبار به تایید رسیده است، اما باید توجه داشت که گستردگی و محیط تخریب بمب‌های خوشه‌ای اساساً مسائل دیگری را از حیث حقوقی و نظامی مطرح می‌کند.
اوکراین و کارتی به نام بمب خوشه‌ای
آنچه باعث شده هم اکنون و پس از سال 2017 میلادی مجدداً لفظ بمب‌ها خوشه‌ای به سرتیتر رسانه‌ها تبدیل شود، سخنان اخیر جو بایدن، رئیس‌جمهوری ایالات متحده است. چند روز قبل برخی منابع خبری روسیه و متحدان این کشور یکباره از استفاده بمب‌های خوشه‌ای توسط ارتش اوکراین سخن به میان آوردند و شایعه شد که کی‌یف دست به چنین اقدام زده است.
ظاهرا هدف واشنگتن از ارسال بمب‌های خوشه‌ای به اوکراین آن است که روسیه پیروز جنگ نباشد. کالین کاهل، معاون وزیر دفاع آمریکا نیز در این راستا گفت: «همانند بسیاری از افراد، من هم نگران وضعیت انسانی هستم، اما بدترین مساله برای غیرنظامیان در اوکراین پیروزی روسیه در این جنگ است.»
جو روانی به حدی علیه اوکراین و زلنسکی منفی شد که بایدن در مصاحبه با سی.ان.ان با اشاره به اینکه ایالات متحده میزان قابل‌توجهی از بمب‌های خوشه‌ای را در اختیار اوکراین قرار داده است، گفت: «به توصیه وزارت دفاع (پنتاگون) در مورد ارسال مهمات خوشه‌ای به اوکراین عمل کردم و البته این تصمیم بسیار دشوار بود». او همچنین به این موضوع اشاره کرده که «مهمات نیروهای اوکراینی تمام شده است.» اما نکته مهمتر متعاقب اخبار مربوط به این اقدام بایدن؛ این است که پنتاگون اعلام کرده بسته جدیدی از کمک‌های نظامی را به ارزش ۸۰۰ میلیون دلار شامل مهمات خوشه‌ای به اوکراین ارائه خواهد کرد. پیش از این، جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی آمریکا، از تصمیم واشنگتن برای ارائه این مهمات به اوکراین خبر داد و در عین حال خاطرنشان کرد: «آمریکا از خطر بمب‌های خوشه‌ای برای غیرنظامیان آگاه است و به همین دلیل این تصمیم تا زمانی که از اوکراین ضمانت‌نامه‌های مربوطه را دریافت کنیم، به تعویق انداخته شد.» نکته قابل‌توجه در این میان، مخالفت‌های بسیار با این اقدام واشنگتن است. به عنوان مثال سخنگوی آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل تاکید کرده که نمی‌خواهیم از مهمات خوشه‌ای به طور مداوم در میدان جنگ استفاده شود. دیده‌بان حقوق بشر نیز معتقد است که انتقال این سلاح‌ها به اوکراین ناگزیر باعث رنج طولانی‌مدت غیرنظامیان خواهد شد. همچنین عفو بین‌الملل اعلام کرد، دولت بایدن باید متوجه شود که هر تصمیمی که اجازه استفاده گسترده از بمب‌های خوشه‌ای در این جنگ را بدهد، به کشتار اضافی غیرنظامیان منجر خواهد شد.
بایدن در مصاحبه با سی.ان.ان با اشاره به اینکه ایالات متحده میزان قابل‌توجهی از بمب‌های خوشه‌ای را در اختیار اوکراین قرار داده است، گفت: «به توصیه وزارت دفاع (پنتاگون) در مورد ارسال مهمات خوشه‌ای به اوکراین عمل کردم و البته این تصمیم بسیار دشوار بود»
ازسوی‌دیگر، پل هانون، معاون رئیس ائتلاف ممنوعیت مهمات خوشه‌ای گفته است که تصمیم دولت بایدن برای تحویل مهمات خوشه‌ای چه بلافاصله پس از استفاده و چه در طول سال‌ها منجر به تلفات وحشتناکی در میان جمعیت غیرنظامی اوکراین خواهد شد. ظاهرا هدف واشنگتن از ارسال این مهمات مرگبار آن است که روسیه پیروز جنگ اوکراین نباشد. در این راستا کالین کاهل، معاون وزیر دفاع آمریکا در یک نشست خبری به خبرنگاران گفت: «همانند بسیاری از افراد، من هم نگران وضعیت انسانی هستم اما بدترین مساله برای غیرنظامیان در اوکراین پیروزی روسیه در این جنگ است.»
واشنگتن ظاهرا اقدام به تحویل تسلیحات خوشه‌ای به این کشور کرده است تا اگر روسیه مجدداً دست به پیشروی زد، اوکراین از بمب‌های خوشه‌ای برای زمین‌گیر کردن آنها استفاده کند و از این کار به‌عنوان کارت پای میز مذاکره بهره ببرد.
در مقابل روسیه نیز ارسال بمب‌های خوشه‌ای به اوکراین را ورود جهان به جنگ جهانی ارزیابی کرد و سفیر این کشور در واشنگتن هشدار داد که تصمیم آمریکا برای ارسال مهمات خوشه‌ای به اوکراین، بشریت را به جنگ جهانی جدید سوق می‌دهد.
دیدگاه تان را بنویسید