تزریق فرهنگ محرومیت

پدرام سلطانی

​ چند سالی است که با پویش «ایران من» در کار ساخت مدرسه در روستاها هستیم. این کار سبب شده که شانس بازدید از روستاهای متعددى در ۱۸ استان کشور را بیابم. سفرها برایم فرصت یادگیری بی همتایی در زمینه‌های گوناگون از مردم‌شناسی، جامعه‌شناسی، تاریخ و جغرافیا گرفته تا سیاست، کشورداری و توسعه و امکان دیدن کاستی‌ها و راستی‌هaای فرهنگی، در فرهنگ عمومی و خرده فرهنگ‌ها، را برایم فراهم آورده است. 

یکی از یافته هایی که در تمام سفرها با آن روبرو بوده ام تزریق فرهنگ محرومیت به باور مردم توسط مسئولین است.

داستان از این قرار است. وارد روستا می‌شویم. مسئولان و مردم روستا از مردان و کودکان و در برخی نقاط زنان، به استقبال می‌آیند. حیاط مدرسه برای مراسم افتتاح آماده شده است. بعد از خوش و بش روی صندلی می نشینیم. مردم روستا در ردیف‌های پشت می‌نشینند و کودکان هم پشت سر آنها یا در دو سوی حیاط جای می‌گیرند. مراسم افتتاح آغاز می‌شود.

مجری مراسم (پس از سلام و خوشامدگویی): به روستای ... خوش آمدید. ...مردم این روستا اگرچه محرومند، اما خونگرم و قانع هستند ...

نفر بعدی، دهیار: عرض خوشامد خدمت خیرین بزرگوار دارم. من از طرف مردم روستا دست شما را می بوسم. بچه های ما سالها بود که در این ساختمان نمور و سقف فروریخته درس می خواندند و وضع بسیار بدی داشتند. ما مردم فراموش شده ای هستیم....

نفر بعدی، مسئول آموزش و پرورش: ... وضع مدارس استان خوب نیست. ما ... باب مدرسه تخریبی داریم. ما از سوی مردم محروم این منطقه دست نیاز به سوی شما دراز می کنیم ...

نفر بعدی، نماینده مردم منطقه در مجلس: ... مردم این منطقه واقعاٌ محروم هستند. ما اینجا درمانگاه نداریم، وضع مدارس سایر روستاها بدتر از مدرسه قدیمی این روستاست. واقعاٌ از دست این مردم شریف اما محروم کاری بر نمی آید. از شما انتظار داریم که کمکهای بیشتری به این منطقه بکنید.

نفر بعدی، فرماندار شهرستان: ... دولت ... تلاشهای بسیاری برای بهبود وضعیت این شهرستان محروم نموده است. خوشبختانه امسال بودجه استان با پی گیری استاندار محترم رشد خوبی داشته است اما کفاف رفع محرومیت این شهرستان را نمی دهد. استان ما کلاٌ استان کم برخورداری است اما این شهرستان به واقع محروم ترین بخش استان ما است....

و سخنرانی‌ها به همین سبک و سیاق ادامه می یابد و در تمام سخنرانیها واژه های خرد‌کننده عزت نفس و اعتماد به نفس مردم، از قبیل محرومیت، نیاز، فقیر، فراموش شده، ناتوان و... را به کرات می شنویم و مردم روستا به ویژه کودکان 10-6 ساله ای که آنجا نشسته‌اند و گوش‌هایشان دریچه ی یادگیری و شکل‌گیری شخصیتشان هست هم تمام این حرفها را می شنوند. ما از سویی از این همه تعریف و بزرگنمایی کار خود خجالت زده می شویم (اگر تا کنون با این حرفها دچار توهم خود بزرگ بینی نشده باشیم!) و از سوی دیگر به مردمی فکر می کنیم که در تمام این سالها و در هر حضوری از مسئولین روستا برای افتتاح مدرسه، مسجد، درمانگاه، آب لوله کشی، ایستگاه گاز و هر سرکشی دیگری به ایشان یاداوری شده است که چقدر محروم هستند.

واژه محرومیت در عمق فکر و ذهن مردم در بخشهای دورافتاده و مرزی و کمتر برخوردار از مظاهر توسعه نشسته وباورشان به داشته هایشان، به توان و همتشان را از فکرشان بیرون کرده است. درونی سازی باور محرومیت فرصت درونزایی توسعه را از ایرانیان گرفته است و آنان را به جمعی منتظر، منتظر دولت، منتظر خیر، منتظر بخت و اقبال بدل کرده است. این فرهنگ شکست در میان ما ریشه دار است، جدید نیست، حاصل دهه ها تلقین از بالا به پایین است، تلقینی از سر ناآگاهی و نابلدی فرهنگ توسعه توسط مسئولینی که می آیند و می روند و هر کدام قفلی به باورهای مردم می زنند. مشکل اصلی ما محرومیت نیست، فرهنگ محرومیت است، فرهنگی که یک ملت را به نشستن وامی دارد.