فرمان شفافیت برای میرداماد

ایمان ربیعی

در حالی که انتظار می‌رفت قیمت دلار روندی کاهشی را در سال ۱۴۰۰ تجربه کند اما ماندگاری قیمت در صرافی‌های بانکی در کانال ۲۴ هزار تومان و نزدیک شدن این قیمت به کانال ۲۵ هزار تومان در بازار آزاد تمامی محاسبات و پیش‌بینی‌ها را به هم ریخت.

فعالان بازار ارز معتقدند پیشبینی‌ها در خصوص وضعیت سیاسی ایران و توافق بین‌المللی در قالب برجام محقق نشده است و همین موضوع یکی از مهمترین دلایل افزایش قیمت دلار در ماه‌های اخیر است.

با روشن شدن نتیجه انتخابات ریاست جمهوری در آخرین روزهای خرداد ماه قیمت دلار نوسان افزایشی را تجربه کرد و از محدوده ۲۲ هزار تومان به محدوده ۲۴ هزار تومان در صرافی‌های بانکی رسید. این اتفاق سبب شد در بازار آزاد نیز قیمت دلار افزایشی در همین محدوده را تجربه کند.

فعالان بازار معتقدند دلیل خاصی برای کاهش قیمت‌ها در بازار ارز وجود ندارد و بازار ارز تحت‌تاثیر شایعاتی که در خصوص ترکیب اعضای کابینه سیزدهم منتشر می‌شود، قرار دارد.

بازگشت ارز صادراتی، مهمترین عامل موثر بر بازار

حال به نظر می‌رسد یکی از مهم‌ترین عوامل موثر بر بازار ارز بازگشت ارز صادراتی به کشور است. مروری بر مواضع برخی فعالان اقتصادی و صادرکنندگان نشان می‌دهد مقاومتی جدی برابر بخشنامه‌های متعدد بانک مرکزی با هدف بازگرداندن ارزهای حاصل از صادرات غیرنفتی وجود دارد.

بانک مرکزی از معرفی متخلفان به قوه قضاییه در این حوزه خبر داد و حتی برخی معتقدند کاهش شدید صادرات فرش ایران در سال گذشته و ماه‌های گذشته از سال ۱۴۰۰ تحت‌تاثیر همین پافشاری رخ داده است.

سخنان روز گذشته حسن روحانی درباره ضرورت بررسی میزان ارزهای صادراتی بازگشته به ایران اما نشان می‌دهد این پرونده همچنان در اقتصاد ایران گشوده است.

رئیسجمهوری دیروز در جلسه ستاد هماهنگی اقتصادی دولت با اشاره به برخی ابهامات و اظهارات درخصوص دریافت ارز از سوی اشخاص حقیقی و حقوقی و چگونگی رفع تعهدات آنان در فضای عمومی و جامعه گفت: بانک مرکزی می‌بایست با شفافیت، دقت و جزئیات، میزان تعهدات ارزی و تعهدات رفع شده را به تفکیک در سال‌های مختلف اعلام و در این خصوص با توجه به شبهات مختلفی که ایجاد شده است، شفاف‌سازی کند.

برخی تحلیلگران معتقدند که سخنان اخیر رئیس‌جمهوری دلالت بر آن دارد که ماجرای بازگشت ارز اشخاص همچنان مسئله‌ای مهم برای اقتصاد ایران تلقی می‌شود.

نکته مهم اینجاست که بازگشت ارز حاصل از صادرات غیرنفتی روند قیمتی در بازار را نیز به سرعت تحت‌تاثیر قرار می‌دهد.

در سال گذشته، وقتی پافشاری بانک مرکزی بر بازگشت ارز بالا رفت؛ همزمان قیمت دلار در بازار آزاد نیز روندی افزایشی را تجربه کرده و به ارقامی بالاتر از ٢۶ هزار تومان رسید اما نکته اینجاست که سید حمید حسینی اعلام کرد تلاش برخی صادرکنندگان برای خرید ارز از بازار آزاد به منظور بازگرداندن به بانک مرکزی و اعلام ایفای تعهدات زمینه را برای رشد قیمت فراهم کرده است.

فروردین ماه امسال بود که بانک مرکزی بالاخره در پاسخ به انتقادات متعدد صادرکنندگان و گلایه از بلاتکلیفی سه ساله تصمیمات مهمی را اتخاذ کرد. هر چند انتقاد بانک مرکزی متوجه صادرکنندگانی است که رز حاصل از صادرات را بازنگردانده‌اند اما نایب‌رئیس دوم کمیسیون توسعه صادرات غیرنفتی اتاق بازرگانی ایران می‌گوید اگرچه صادرات بخش خصوصی واقعی تاثیر زیادی بر اقتصاد کشور در سال گذشته داشته، اما عدم بازگشت ارز حاصل از صادرات مربوط به این بخش نبوده است و بیشتر مربوط به بخش‌های دولتی و نیمه‌دولتی بوده است.

رئیس اتاق بازرگانی تهران نیز در واکش به انتقادات تند و تیز بانک مرکزی بابت عدم بازگشت ارزهای صادراتی خواستار انتشار اسامی صادرکنندگانی شد که ارز خود را بازنگردانده‌اند.

تازه‌ترین آمارها به نقل از رئیس سازمان توسعه تجارت ایران نیز نشان می‌دهد از ۲۱ فروردین ماه تا ۳۰ اسفندماه ۱۳۹۹، حدود ۷۲ درصد تعهدات ارزی صادرکنندگان معادل ۴۳ میلیارد و ۵۰۰ میلیون یورو به کشور بازگشته است.

حالا به نظر می‌رسد دستور رئیس‌جمهوری فضایی تازه را پیش پای بازار ارز قرار می‌دهد چرا که در آخرین روزهای حضور دولت دوازدهم با عدم دستیابی به توافق مشخص در وین از یک سو و همچنین عدم آزادسازی منابع بلوکه شده ایران در کره و دیگر کشورها، دولت حساب ویژه‌‌ای روی این ارز برای مدیریت بازار باز کرده است.

دولت دوازدهم در آخرین روزهای حضور در پاستور به دلیل عدم دستیابی به توافق مشخص در وین از یک سو و همچنین عدم آزادسازی منابع بلوکه شده ایران در کره و دیگر کشورها، حساب ویژه‌‌ای روی بازگشت ارز حاصل از صادرات غیرنفتی برای مدیریت بازار باز کرده است

تاثیر طالبان بر بازار ارز

هر چند طولانی شدن مذاکرات وین از یک سو و عدم دستیابی به نتیجه مشخص میان ایران و کره جنوبی بابت آزادسازی منابع بلوکه شده ایران دو عاملی است که بازار ارز را با فشار قیمتی مواجه کرده است، اما ناآرامی افغانستان و تسلط طالبان بر بخش‌هایی از این کشور خود می‌تواند عامل رشد قیمت ارز در بازار باشد.

افغانستان در سال‌های اخیر معمولا یکی از پنج کشور اصلی مقصد کالاهای صادراتی ایران بوده است.

حسین سلیمی، رئیس اتاق مشترک بازرگانی ایران و افغانستان اواخر سال گذشته حجم صادرات ایران به افغانستان را ۲.۷ میلیارد دلار اعلام و برآورد کرده بود که تا انتهای سال این رقم به ۳ میلیارد دلار برسد. این پیش‌بینی البته درست از آب درآمد. در سال گذشته سهم افغانستان از کل صادرات ایران حدود هشت درصد بوده که با توجه به کاهش شدید درآمدهای نفتی، سهم این چنینی در درآمدهای غیرنفتی برای بازار ارز ایران اهمیت قابل توجهی دارد. از کل ۳۴ میلیارد دلار صادرات غیرنفتی ایران در سال گذشته بیش از سه میلیارد دلار سهم افغانستان بوده است.

آنچه مسلم است اینکه تاثیر وضعیت افغانستان بر بازار ارز تاثیری نه کوتاه مدت که میان‌مدت و حتی بلندمدت خواهد بود .

جمع بندی عومل موثر بر بازار ارز حکایت از آن دارد که بار دیگر دولت درصدد است نسبت به نقد کردن تعهد صادرکنندگانی که کالا از کشور می‌برند اقدام کند چرا که این وضعیت نشان از آن دارد که فعلا خبری از گشایش‌های مورد انتظار در سایر حوزه‌ها نیست.