اخلاق؛ حلقه گمشده جامعه مدنی

فائزه ناصح، دکترای روانشناسی عمومی 

«زندانی‌ها» عنوان فیلم جدید ده‌نمکی است که با موضوعی اجتماعی ساخته شده است. ده‌نمکی مانند دیگر آثار خود در این فیلم نیز به دنبال ارزش‌های فراموش شده انسانی است که در نمایش و انتقال آن چندان موفق نبوده است. «زندانی‌ها» با‌وجود آنکه از مشهور‌ترین بازیگران تلویزیون همچون بهنام تشکر، هومن برق نورد، هدایت هاشمی، بهاره افشاری، بهنوش بختیاری، امیر نوری وام گرفته است تا  اثری کمیک و طنز‌آلود با تاکید بر مفاهیم اخلاقی را خلق نماید، موفق نبوده و بر همین اساس با ریزش مخاطب در گیشه روبرو شده است. در «زندانی‌ها» مسعود ده‌نمکی در قالب درام اجتماعی با مایه طنز، از لزوم تقویت باور‌ها و اعتقادات قلبی سخن می‌گوید بطوریکه معتقد است معجزه و ظهور امام زمان (عج) پایان پلشتی‌ها و تیرگی‌های دنیای امروز را رقم می‌زند. بطور خلاصه می‌توان گفت فیلم سینمایی «زندانی‌ها» داستان دانشجوی جوانی است که قصد دارد برای پایان نامه‌اش روی زندانی‌های زندان قصر تحقیق کند. در همین راستا نیز ده‌نمکی تلاش کرده تا با بهره‌مندی از فضای جمکران و زندان قصر، تاثیر معنویات بر زندانی‌ها را به تصویر بکشد.  در «زندانی‌ها» شخصیت اصلی قصه که با بازی «هدایت هاشمی» صورت می‌گیرد دارای دکترای الهیات است که به دلیل حوادثی که در خلال فیلم رخ می‌دهد به جمکران سفر می‌کند. وی ارادت ویژه‌ای به امام زمان (ع) دارد که در نهایت به وقت گرفتاری با توسل جستن به امام زمان، معجزه به کمکش می‌آید و با حوادثی که رقم می‌خورد وی از مرگ نجات پیدا می‌کند.  لازم به ذکر است «زندانی‌ها» بیش از آنکه طنز باشد، فیلمی اجتماعی است. ایده اولیه جذابی دارد ولی همچون فیلم‌های بی‌سرو‌ته و آبکی گیشه، شعاری می‌شود؛ به‌گونه‌ای که در حین تماشای فیلم، مخاطب حوصله خود را از کف می‌دهد و بدنبال دلیلی قابل توجیه برای نشستن در صندلی سینما می‌باشد که در نهایت خواب رفتن را به ترک سالن ترجیح می‌دهد.  تنها نکته قابل تامل این فیلم این است که هیچ‌یک از شخصیت‌ها و کاراکتر‌های آن قرار نیست متحول شوند؛  نکته دیگری که در نگاه مخاطبان تکراری و خسته‌کننده به‌نظر می‌رسد و در عین حال تنها نکته قوت این فیلم برای جذب مخاطب نیز محسوب می‌شود، نقش آفرینی زوج بهنام تشکر و هومن برق‌نورد است که درفیلم‌های تلویزیون نیز به کررات شاهد حضور موفقیت‌آمیز این دو بازیگر بوده‌ایم؛ اگرچه تکراری هستند و پیشتر بار‌ها کنار هم دیده شده‌اند، اما امتیاز مهمی برای فیلم «زندانی‌ها» به‌شمار می‌روند. 

فارغ از آنکه ده‌نمکی با ساخت «زندانی‌ها» بطور موفقیت‌آمیزی نتوانسته قصد خویش را که نمایش اخلاقیات و ضوابط اخلاقی است به تصویر بکشد، باید متذکر شد در شرایط فعلی اخلاق ذیل تمام مناقشات جناحی، سیاسی و...  قرار گرفته است بطوریکه در زمره مهمترین مفاهیمی قرار گرفته که زندگی تمام  افراد در اقشار و طبقات اجتماعی و فرهنگی مختلف را به خود گره زده است. در‌واقع می‌توان گفت از منظر آسیب‌شناسی ریشه بسیاری از آفات و فساد‌هایی که در نهاد‌های دولتی و حکومتی و سازمان‌ها و ادارات مشاهده می‌شود، از بین رفتن اخلاقیات است؛ به عبارتی دیگر اخلاق، حلقه گمشده جامعه امروزی است که با یک سیر نزولی روبه افول می‌باشد.  متاسفانه در شرایط فعلی باید خاطر‌نشان کرد که فساد به مکان‌ها و نهادهایی راه یافته که می‌بایست نماد اخلاق هنجاری، دینی یا عمومی باشند. اینجا سخن بر سر پرونده‌های چند هزار میلیاری نیست. گاه ابعاد مالی یک فساد بسیار محدودتر ولی معنای اجتماعی و نمادین آن بسیار فراتر است. بطوریکه آدمی در عصر حاضر با شرایطی روبه‌رو می‌شود که حتی شخصیت‌های روحانی، دانشگاهی، قاضی دادگستری هم از «ویروس» فساد مصون نمانده‌اند؛ در چنین شرایطی است که افراد با تعارض دست به گریبان می‌شوند و از خود می‌پرسند آیا دیگر گوشه سالمی هم در این جامعه باقی مانده است که از فساد مصون باشد؟!