سراج، یراحی و سرلک؛ نسل جدید مؤذنان مسلط به موسیقی دستگاهی
آواهای ملکوتی که در شهر نمی‌پیچند
با نگاهی به زندگی موذن‌های صاحب‌نام گذشته می‌توان دریافت رمز زیبایی اذان‌های اقامه شده توسط آنها تسلط بر موسیقی دستگاهی و ردیف است. حال این سوال مطرح می‌شود که آیا خوانندگان معاصر حسام‌الدین سراج، مهدی یراحی و سینا سرلک ادامه دهنده راه موذن‌های نسل‌های قبل هستند؟
به گزارش خبرنگار ایلنا، بنا به اسناد و مدارک تاریخی پرواضح است که موسیقی ایرانی دارای قدمتی بسیار است و نگاهی گذرا به مقاطع تاریخی و سیاست‌های اتخاذ شده از سوی حکومت‌ها گویای مسیر پرفراز و نشیبی است که موسیقی در جهت تکامل پیموده است.
ورود اسلام به ایران و تاثیر آن بر موسیقی
ورود اسلام به ایران نیز یکی از مواردی است که بر بخش‌های مختلف موسیقی تاثیر گذاشته و متقابلا در ادعیه و مناجات‌ها از آن تاثیر گرفته است. مورخان و پژوهشگران، موسیقی دوره قاجار را مقطعی مهم در تاریخ موسیقی می‌دانند و اتفاقا تا اواخر دوره قاجار مناجات‌ها و دعاها بر اساس الگوهای عربی خوانده می‌شده‌اند تا اینکه محمد فلاحی که او را با نام محمد دماوندی می‌شناختند برای اولین بار اذان و مناجات‌ها را بر اساس موسیقی ایرانی اقامه می‌کند و پس از اوست که خوانندگان آواز ایرانی باتوجه به شناخت و اشرافشان بر موسیقی دستگاهی به اقامه اذان و البته مناجات می‌پردازند و این اتفاق سرآغازی برای ثبت اذان‌هایی است که زیبایی آنها باعث ثبتشان در تاریخ موسیقی کشور شده است.
سیدحسین عندلیب اصفهانی (مؤذن مسجد سپهسالار)، حاج مؤذن تفرشی (پدر حسین قلی خان نکیسا که در عهد محمدعلی شاه، مؤذن مشهوری بود) و سیدعبدالرحیم اصفهانی (استاد دماوندی) برخی از اساتید گذشته آواز ایران هستند که به اقامه اذان در دستگاه‌های ایرانی پرداخته‌اند. اما در دوره قاجار و عصر مظفرالدین‌شاه است که صدای موذن برای نخستین بار ضبط می‌شود و به این ترتیب در تاریخ ایران به ثبت می‌رسد. آن شخص ابوالحسن دماوندی (موذن مظفرالدین شاه) بوده و صدا و اذان اوست که برای اولین بار در سال ۱۲۹۱ شمسی در آواز بیات ترک بر روی گرامافون ضبط شده است.
موسیقی دستگاهی و تاثیر آن بر اذان‌های زیبا و ماندگار
در میان همه موذن‌های صاحب نام آنچه مسلم است اشراف آنها به موسیقی دستگاهی و ردیف‌های آوازی است. حتی دماوندی نیز از این ویژگی برخوردار بوده است.
دماوندی که اطلاعات معدودی از او در دست است، طی گفتگویی رادیویی در سال ۱۳۵۰ می‌گوید اذان‌گویی را از سیدجعفرلاهیجی آموخته و ردیف‌های آوازی را نزد سیدعبدالرحیم اصفهانی فرار گرفته است. پس از دماوندی، حدود ۱۵ سال بعد تاج اصفهاتی، خواننده مکتب اصفهان در بیات ترک اذان می‌خواند که بسیار مورد توجه قرار می‌گیرد و نام او را در فهرست موذن‌های صاحب نام ثبت می‌کند.
آخرین بازماندگان اذان‌های شگرف و زیبا
پس از تاج اصفهانی در سال‌ها و دهه‌های بعد موذن‌هایی چون محمد آقاتی، رحیم و سلیم موذن‌زاده اردبیلی، حسین صبحدل، حسن رضاییان، عطالله امیدوار، روح‌الله کاظم‌زاده، کریم منصوری و شهریار پرهیزگار و دیگر افراد به اقامه اذان پرداخته‌اند. اما در میان این افراد متعدد اذان شیخ محمد آقاتی و برادران موذن زاده اردبیلی از بقیه مطرح‌تر و شناخته شده‌تر است. اذان حسین صبحدل نیز در این دسته جای می‌گیرد. با نگاهی دقیق‌تر می‌توان فهمید که اذان‌های به جا مانده از این افراد با بهره‌گیری از موسیقی دستگاهی ایران اقامه شده و دلیل ماندگاری آنها همین موضوع است که به آثاری بسیار دلنشین منتج شده است.
محمد آقاتی روحانی، قاری قرآن و موذن آستان قدس رضوی اذان خود را در مایه بیات ترک از دستگاه شور اقامه کرده است. رحیم موذن‌زاده اردبیلی نیز اذان خود را در مایه بیات ترک و در گوشه «روح الارواح» اقامه کرده است.
حسین صبحدل نیز که اذان مشهورش در دوران پهلوی اقامه شده به موسیقی آوازی، دستگاهی و ردیف تسلط کامل داشته است.
همه اینها گویای این است که رمز ماندگاری اذان‌های مطرح تاریخ کشور تسط موذن‌های آنها بر موسیقی دستگاهی است.
ادامه حیات آخرین بازماندگان اذان‌های شگرف تا سال ۸۸
موذنان مذکور، محمد آقاتی روز یکشنبه ۱۸ مهرماه سال ۱۳۷۲ در ۶۸ سالگی پس از تحمل یک دوره بیماری، دارفانی را وداع گفت. رحیم موذن زاده در سال ۱۳۸۴پس از ابتلا به بیماری سرطان چهره در نقاب خاک کشید و حسین صبحدل نیز به سال ۱۳۸۸ پس از تحمل چندساله بیماری در ۷۳ سالگی به دیار حق شتافت. با این تفاسیر از سال ۱۳۸۸ و پس از فوت حسین صبحدل به عنوان آخرین بازمانده از نسل موذنان صاحب نام، اذان دیگری توسط خوانندگان موسیقی ایرانی و مداحان و قاریان بر اساس موسیقی دستگاهی اقامه نشده است.
محمدرضا شجریان نیز که خود قاری حرفه‌ای قرآن بود و دعای ربنا و مثنوی افشاری او نمونه کاملی از زیباترین ادعیه‌های دینی است هیچ‌گاه به اقامه اذان نپرداخت تا به این ترتیب نام خود را در زمره موذنان ثبت کند.
خوانندگانی که راه موذنان نسل قبل را ادامه دادند
اینگونه نبوده که طی 10 سال گذشته و پس از مرگ حسین صبحدل به عنوان آخرین بازمانده نسل طلایی موذن‌ها، خوانندگان ایرانی به اقامه اذان نپرداخته باشند.
حسام‌الدین سراج، سینا سرلک و مهدی یراحی سه خواننده معاصری هستند که در چند سال اخیر به اقامه اذان پرداخته‌اند که در ادامه توضیحاتی درباره آنها و آثارشان ارائه می‌شود.
سینا سرلک؛ شاگرد استاد آواز ایران که خواننده پاپ شد
سینا سرلک را طی سال‌های اخیر به عنوان خواننده پاپ می‌شناسند. اما او در سال‌های دور مدت‌‌ها از محضر محمدرضا شجریان بهره برده و ردیف‌های آوازی و تکنیک‌های صداسازی را نزد او آموخته است. بنا به اسناد، مدارک و دست‌نوشته‌های به جا مانده از استاد آواز ایران، سینا سرلک از شاگردان محبوب او بوده که استاد به موفقیتش در عرصه موسیقی ایرانی امید بسیار داشته است. با این حال سینا سرلک از مقطعی به بعد مسیر خود را تغییر داده و به موسیقی پاپ روی آورده است. سینا سرلک که موسیقی را با یادگیری ساز تنبک آغاز کرده، علاوه بر خوانندگی، نوازندگی تار را نزد کیوان ساکت آموخته است. سرلک مهرماه سال ۱۳۹۸ به آقامه اذان با بهره‌گیری از موسیقی دستگاهی ایران پرداخته است.
مهدی یراحی خواننده‌ای که اذانش در سراسر دنیا پیچید
مهدی یراحی خواننده و آهنگساز موسیقی پاپ یکی دیگر از هنرمندانی است که اواخر تیرماه سال ۱۳۹۳ به اقامه اذان پرداخته است. مهدی یراحی زاده اهواز است که قرائت و تلاوت قرآن را در کودکی آموخته است. او زمانی که 10 ساله بود همزمان با شرکت در مسابقات قرآن به موسیقی نیز گرایش پیدا کرد و پس از آن بود که به فراگیری موسیقی و خوانندگی پرداخت. یراحی از اعراب ایرانی ساکن اهواز محسوب می‌شود و قطعا این مورد و تسلطش بر قرائت و تلاوت قرآن، همچین اشرافش بر موسیقی است که باعث شده او اذان را به زیبایی هرچه تمام‌تر اقامه کند. یراحی درباره چند و چون اینکه چگونه به اقامه اذن پرداخته گفته بود؛ پس از استقبال بسیار خوب مردم، تصمیم گرفتم به بهانه فرا رسیدن ایام ارزشمند شب‌های قدر و سوگواری شهادت امیرالمونین (ع) نسخه اصلی و باکیفیت اذانم را به عنوان هدیه‌ای ناقال به مردم عزیز روزه‌دار تقدیم کنم. باید یادآور شد اذان مهدی یراحی چند سال پس از انتشار در صفحه شخصی این خواننده، نه تنها در ایران مورد استقبال قرار گرفت بلکه مردم، هنرمندان و حتی دولتمردان مسلمان و غیرمسلمان دیگر کشورها نیز نسبت به آن واکنش‌های مثبتی نشان دادند. اذان اقامه شده توسط یراحی سال گذشته یکی از پربازدیدترین آثار منتشر شده در اینستاگرام و توییتر بود. در این میان جالبترین اتفاق انتشار ویدئویی با اذان مهدی یراحی بود که توسط آبیدال (بازیکن اسبق تیم بارسلونا) بود. او یادداشتی را ضمیمه فایل ویدئویی کرده و نوشته بود: «۵۰۰سال است که صدای اذان در اسپانیا ممنوع شده است. اما دیشب دوباره با صدایی زیبا بازگشت. اذان زیباست و حس فوق‌العاده دارد.
سبحان الله. الله اکبر» حسام‌الدین سراج؛ آوازخوانی که اذانش به سرنوشت ربنای استادش دچار شد
حسام‌الدین سراج نوازنده و خواننده موسیقی ایرانی را اغلب مردم با آلبوم‌هایی می‌شناسند که طی سال‌های گذشته منتشر شده است. اما کمتر کسی می‌داند که او یکی از شاگردان محمدرضا شجریان بوده است. ناگفته پیداست که حسام‌الدین سراج به موسیقی دستگاهی و ردیف‌های آوازی اشراف کامل دارد. سراج اردیبهشت ماه سال گذشته اذانی را در صفحه شخصی‌اش منتشر کرد که توسط خودش اقامه شده است. او ضمن ضمیمه کردن یادداشتی نسبت به ممانعت پخش اذانش از صدا و سیما انتقاد کرده بود.
حسام‌الدین سراج نوشته بود: «این اذان چند سال پیش به همت دوست عزیز جناب نداف ضبط شد. بدون هیچ ادعا و صرفا به خاطر علاقه به ایمان خالصانه به نشانه‌های توحید و مهرورزی انسان‌ها به یکدیگر و عشق صادقانه به معشوق حقیقی عالم آن را خواندم. صدا و سیما از پخش آن ممانعت کرد، اما امروز خوشحالم که حنجره من نیز توفیق سرودن نوای عشق و ایمان را یافت و در آینده شاید تاثیر معنوی بر دلی بگذارد. به رغم مدعیانی که منع عشق کنند/ جمال چهره‌ی تو حجت موجه ماست.»
دیدگاه تان را بنویسید