گذری در بودجه‌خواری هزاران میلیارد تومانی نهادهای فرهنگی و مذهبی غیرپاسخگو
دیجیتالی‌سازی کتاب‌ها با درآمد ۲۰ سال یک کارگر!
در شرایطی که کارگران و گروه‌هایی که چسبندگی خاصی به بودجه ندارند، زیر بار سیاست‌های فاجعه‌بار اقتصادی کمر خم کرده‌اند، نباید نهادهایی که کارنامه مشخصی ندارند از بودجه ارتزاق کنند.
به گزارش ایلنا، در ایران کارکرد نهادهای فرهنگی و مذهبی تا چه اندازه برای افکار عمومی جا افتاده است؟ این پرسش تنها سویه‌ی آگاهی‌رسان ندارد و به طور ضمنی یک سویه انتقادی را هم آشکار می‌کند. این پرسش که بارها در فضای عمومی مطرح شده است، واقعیتِ جا نیفتادن کارکرد دستگاه‌های فرهنگی و مذهبی را به روی مخاطب خود می‌آورد. در سال‌های گذشته شاهد شکل گرفتن صفی بلند از نهادهایی هستیم که عملکرد آنها در فضای عمومی برای کمتر کسی توجیه شده است.
اگر در کوچه و خیابان از عابران نام برخی از این نهادها را بپرسید، با تعجب به شما نگاه می‌کنند اما وقتی به همین عابران بگویید یکی از همین نهادها تنها به نام «دیجیتالی‌سازی» کتاب‌هایی که شاید ۱ درصد از جمعیت کشور هم تا انتهای عمر آنها را نخواند، در لایحه‌ی بودجه ۱۴۰۰، ۷۰۰ میلیون سهم بودجه دارد، دهانشان بازمی‌ماند. شاید آنها هیچگاه پاسخ این پرسش را متوجه نشوند؛ چرا باید درآمد ۲۰ سال یک کارگر (به نرخ سال ۹۹) به یک نهاد سپرده شود تا کتاب‌های خطی و غیرخطی را دیجیتالی کند؟
بودجه «مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی» ۶۷.۳۳، بودجه «بنیاد دایرة المعارف اسلامی» ۵۵.۵۶، بودجه «سازمان تبلیغات اسلامی» ۳۳.۷۰ و بودجه «موسسه پژوهشی و فرهنگی انقلاب اسلامی» ۳۴.۸۴ درصد نسبت به بودجه سال جاری افزایش یافته و اینها تنها چند قلم از بیشترین بودجه‌هایی است که دولت به این نهادها اختصاص داده است
البته در اقتصاد ایران بخش اعظم بودجه در اختیار شرکت‌های دولتی یا همان «حیاط خلوت» معروفِ سیاست مدارن چپ و راست قرار می‌گیرد؛ بودجه‌ای که رقم آن در لایحه ۱۴۰۰ بیش از ۱۵۰۰ هزار میلیارد تومان در نظر گرفته شده است اما حداقل یک توجیه اقتصادی برای فعالیت‌های غیرشفاف این شرکت‌ها وجود دارد؛ در حالی که برای فعالیت نهادهای این چنینی هیچ توجیه اقتصادی را نمی‌توان به افکار عمومی عرضه کرد. به همین دلیل مخالفان از مدافعان این نهادها بارها پرسیده‌اند؛ چرا با توجیه عمومی بودن فعالیت‌های غیرعمومی خود، از دولت طلبکار شده‌اید؟
در این مورد صادق زیباکلام، مدرس دانشگاه در نامه‌ای به آیت الله کاظم صدیقی، امام‌جمعه موقت شهرستان تهران، نوشت: «مستحضر هستند که بجز وزارت ارشاد، هیچ‌یک از این 40 ارگان و نهاد نه به دولت، نه به مجلس و نه به هیچ نهاد دیگری در قبال میلیاردها تومان بودجه‌هایی که دریافت می‌دارند پاسخگو نبوده و هیچ نظارتی بر دخل و خرجشان اعمال نمی‌شود». دغدغه‌ای که زیباکلام مطرح کرد توسط عالی‌ترین مقام اجرایی کشور هم مطرح شده بود: «این حق مردم است که مقایسه کنند. می‌گویند فلان دستگاه فرهنگی اینقدر میلیارد تومان بودجه برایش گذاشتید. اعتراض می‌کنند و می‌گویند چرا اینقدر زیاد. یک فهرست بلندبالایی بود از ۱۷ دستگاه مختلف که فقط پول از ما می‌گرفتند، اول سال به آنها پول می‌دادیم، یک روز هم اگر دیر می‌شد، اعتراض می‌کردند که چرا دولت پول ما را نداده و چرا دیر داده است. بعد می‌گوییم این پول را کجا صرف کردید، می‌گفتند به شما ربطی ندارد.»
مطرح شدن پاسخ «به شما ربطی ندارد» گرچه برای رئیس‌جمهوری هم قانع‌کننده نیست، اما دولت هم هیچگاه پاسخ نداده که چرا چنین بودجه‌ای را صرف ده‌ها نهاد غیرپاسخگو می‌کند تا بعدا از سر دلخوری این چنین به دریافت‌کننده بودجه، بتازد. احتمالا روحانی می‌خواست با چنین افشاگری از فشار بر دولت سخن بگوید و اقدام دولت برای تامین مالی این نهادها را از سر ناچاری توصیف کند. با این حال همه دولت‌ها متعهد هستند که هر سال بودجه این نهادها را افزایش دهند.
افزایش بودجه بدون خروجی
در لایحه بودجه سال ۱۴۰۰، ۴۳ دستگاه فرهنگی و مذهبی ذیل جدول هفت با عنوان «خلاصه بودجه دستگاه‌های اصلی و زیرمجموعه» ۷۲۵۲ میلیارد و ۶۰۰ میلیون تومان بودجه می‌گیرند اما در سال جاری از بابت گسترش فعالیت‌های خود ۶۲۱۵ میلیارد و ۲۰۰ میلیون تومان بودجه دریافت کرده‌اند که حاکی از افزایش ۱۰۳۷ میلیارد و ۴۰۰ میلیون تومانی بودجه آنهاست. در این میان در لایحه بودجه سال آینده عیان است که بودجه برخی از این نهادها به میزان زیادی نسبت به سال ۹۹ افزایش یافته است.
برای نمونه بودجه «مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی» ۶۷.۳۳ درصد نسبت به سال جاری افزایش یافته است و از ۱۵ میلیارد تومان به ۲۵ میلیارد و ۱۰۰ میلیون تومان رسیده است. بودجه «بنیاد دایرة المعارف اسلامی» با ۵۵.۵۶ درصد افزایش از ۹ میلیارد تومان به ۱۴ میلیارد تومان افزایش می‌یابد. بودجه «سازمان تبلیغات اسلامی» که ادامه فعالیت‌های آن در عصر حاضر از سمت روزنامه جمهوری اسلامی «بی‌معنا» توصیف شده است، با ۳۳.۷۰ درصد افزایش از ۲۷۰ میلیارد تومان به ۳۶۱ میلیارد تومان افزایش یافته است. همچنین بودجه «موسسه پژوهشی و فرهنگی انقلاب اسلامی» با ۳۴.۸۴ درصد افزایش از ۳۱ میلیارد تومان به ۴۱.۸ میلیارد تومان افزایش رسیده است. اینها تنها چند قلم از بیشترین بودجه‌هایی است که دولت به این نهادها اختصاص داده است.
برای توسعه دینداری مردم چه کرده‌اند؟
حجت‌الاسلام محمدتقی فاضل میبدی، عضو مجمع محققین و مدرسین حوزه علمیه قم و استاد دانشکده مفید قم، معتقد است که دستگاه‌های مذهبی که از دولت بودجه دریافت می‌کنند حتما باید افکار عمومی را نسبت به موثر بودن فعالیت‌های خود توجیه کنند.
فاضل میبدی: «متاسفانه طیفی از نهادهای فرهنگی و مذهبی بودجه می‌گیرند، اما پاسخگوی عملکرد خود نیستند و نمی‌گویند که این بودجه را در کجا صرف کرده‌اند. حال آنکه باید به این پرسش پاسخ دهند که با بودجه‌های دریافتی چه میزان از مشکلات حوزه فرهنگی را حل کرده‌اند؟»
وی در تشریح دیدگاه خود به ایلنا گفت: «اولین پرسشی که مطرح می‌شود این است که بودجه‌های فرهنگی که در سال‌های گذشته تصویب و پرداخت شده‌اند، چه خروجی ملموسی داشته‌اند و دستاورد دستگاه‌های بودجه‌بگیر چه بوده است؟ پس مهم است که افکار عمومی بداند که اینها چه کرده‌اند. به هر حال باید متر و معیاری بر روی خروجی کار این دستگاه‌ها وجود داشته باشد. متاسفانه طیفی از این نهادهای فرهنگی و مذهبی بودجه می‌گیرند اما پاسخگوی عملکرد خود نیستند و نمی‌گویند که این بودجه را در کجا صرف کرده‌اند. باید به این پرسش پاسخ دهند که با بودجه‌های دریافتی چه میزان از مشکلات حوزه فرهنگی را حل کرده‌اند؟»
وی افزود: «نهادهای فرهنگی و مذهبی پاسخ دهند که برای توسعه دینداری مردم چه کرده‌اند؟ آمار بدهند که فعالیت‌های فرهنگی‌شان چه آثاری در جامعه داشته است. حداقل اینگونه جامعه را توجیه می‌کنند.»
فاضل میبدی تصریح کرد: «چندین نهاد مذهبی با فعالیت‌های موازی تشکیل شده‌اند. کارهای اینها مشابه هم است. مثلا روی نسخه‌های خطی تحقیق می‌کنند و برای این کارها بودجه جداگانه می‌گیرند. اینگونه کارها باید یک متولی داشته باشد؛ در غیر این صورت بودجه‌ای که برای این امر اختصاص می‌یابد، ظلم به مردم محسوب می‌شود؛ واقعا ظلم است. مثلا دانشگاه اهل بیت(ع) که بودجه دریافت می‌کند تا چه اندازه جامعه را به اهل بیت(ع) نزدیک کرده است؟ چه اندازه از تعالیم اهل بیت(ع) در ایران پیاده می‌شوند؟ اگر این بودجه‌ها موثر هستند و کارکردی داشته‌اند چرا تا این اندازه فرهنگ مدارا نازل شده و نرخ خودکشی، طلاق و فرار مغزها بالا رفته است؟ چرا تا این اندازه شاهد خودکشی نوجوانان هستیم؟ حالا ممکن است که بگویند نه ما فعالیت داریم و از بابت اینها بودجه دریافت می‌کنیم، اما فعالیت که به تنهایی موضوع نیست، فعالیت برای رسیدن به هدفی است.»
عضو مجمع محققین و مدرسین حوزه علمیه قم ادامه داد: «باید پاسخ دهند که با این بودجه‌ها چه قدر با بی‌فرهنگی مبارزه شده است؟ با این بودجه‌ها، وضعیت عدالت اجتماعی و کم کردن آسیب‌های اجتماعی چگونه است؟ چه قدر موجب کمتر شدن درد و رنج مردم شده است؟ زمانی که کودکان به دلیل فقر دست به خودکشی می‌زنند، حاصل این بودجه چیست؟ زمانی که فقر در جامعه بیاید هیچ نهاد مذهبی هیچ کار فرهنگی نمی‌تواند انجام دهد؛ چراکه فقر خنثی‌کننده تمام کارهای مثبت است.»
به هر حال از هر زوایه که بنگرید، تخصیص هزاران میلیارد تومان بودجه به این نهادها محل انتقاد است و باید اقدامی برای آن صورت گیرد؛ چراکه به هرحال مصارف غیرشفاف و مسئله برانگیز دستگاه‌ها از محل منابع عمومی، نقطه‌ی تاریک کارنامه آنها محسوب می‌شود. به اعتقاد کارشناسان رفاه و مسائل معیشتی، در شرایطی که کارگران و گروه‌هایی که چسبندگی خاصی به بودجه ندارند، زیر بار سیاست‌های فاجعه‌بار اقتصادی کمر خم کرده‌اند، نباید نهادهایی که کارنامه مشخصی ندارند و به گروه‌های محدود و خاصی از جامعه خدمات می‌دهند، از بودجه ارتزاق کرده و هر سال هم اعتبارات بیشتری را طلب کنند.
دیدگاه تان را بنویسید