کلمـه کوچک‌ترین شهر ایران

پگاه دهدار ،  راهنمای گردشگری 

کوچکترین شهر ایران در جنوب کشور و در استان بوشهر واقع شده است. شهری که «کلمه» نام دارد.

جمعیت این شهر بر اساس آمار سراسری سال ۱۳۸۵، برابر با ۱۹۳۷ نفر بوده است. این شهر به لحاظ وسعت و جمعیت یکی از کوچکترین شهرهای کشور محسوب می‌شود. طول این شهر حدود ۵/۲ کیلومتر و عرض ۵/۱ کیلومتر است و طبق آخرین سرشماری جمعیتی حدود ۲۱۳۷ نفر را در خود جای داده‌است.

کلمه شهری کوچک در ۲۸ درجه و ۵۷ دقیقه شمالی و ۵۱ درجه ۲۸ دقیقه شرقی در ارتفاع ۴۲۰ متری از سطح دریا و در ۷۰ کیلومتری شرق بوشهر و ۵۷ کیلومتری برازجان (مرکز شهرستان دشتستان) واقع شده‌است. این شهر از لحاظ تقسیمات کشوری از توابع شهرستان دشتستان و مرکز بخش بوشکان است.

 وجه تسمیه شهر کلمه

در مورد نام شهر کلمه نظرات متفاوتی وجود دارد و در کتاب‌های مختلف دلایل مختلفی برای نام گذاری این شهر آورده شده‌است برخی این نام (قلمه) را که نشان دهنده افتادن قلم پای دختر پادشاه کوه گیسکان که توسط دشمنان پس از فتح قلعه به اسب بسته شده بودند نسبت می‌دهند که زیاد مورد توجه نیست. برخی به دلیل قرار گرفتن این شهر در میان کوهستان و کل به معنای قسمتی از یک کوه دانسته‌اند و برخی نیز مه صبحگاهی غلیظی که در فصل زمستان وجود دارد را دلیل این نامگذاری دانسته‌اند و معتقدند که (کله) به معنای خیمه‌گاه و (مه) هم که همان مه صبحگاهی می‌باشد و در کل به معنی (خیمه‌گاه مه) است. و برخی نیز گفته‌اند که چون قومی از کلیمی‌ها در این شهر سکونت داشته‌اند آن را کلمه گفته‌اند.

طبیعت

این شهر با واقع شدن در میان رشته کوه زاگرس جنوبی دارای خاکی حاصلخیز و آب و هوایی نسبتاً ملایم و کوهستانی است. کشاورزی و دامپروری آن از رونق خوبی برخوردار است. وجود طبیعت بکر، نخلستان‌ها کوه‌های سر به فلک کشیده، رودخانه دائمی تنگ باهوش از شاخص‌های آن است. این رودخانه از مهم‌ترین نقاط طبیعی گردشگری این منطقه است و مورد علاقه و توجه طبیعتگردان زیادی قرار دارد.

آب و هوای شهر کلمه به علت قرار گرفتن دریک منطقه کوهستانی گرم و خشک است ولی از نقاط جنوبی‌تر استان بوشهر دمای پایینتری دارد.

پوشش گیاهی

کوهستانی بودن، خاک رس و حاصلخیزی، آب و هوای مناسب و معتدل سبب شده‌است که بر خلاف سایر نقاط جنوب ایران که از لحاظ پوشش گیاهی فقیر و بیشتر شور زار هستند؛ زمین‌های این شهر پوشیده از علفزارها و درختان خودرویی است که یک طبیعت زیبا و مثال زدنی را در جنوب کشور به وجود آورده است. به طوری که این منطقه را بیشتر به نام بهارستان می‌شناسند. در فصول زمستان و بهار زمین‌ها پوشیده از گل و گیاه و درختچه‌های کوچک و بزرگی می‌شود که چشم هر بیننده‌ای را به تحسین وا می‌دارد. نخلستان‌ها و مرکباتی همچون لیمو، لیمو شیرین پرتقال، سیب، انگور، انجیر، زردآلو از این جمله‌اند.

حیات وحش

موقعیت خاص جغرافایی شهر کلمه سبب شده‌است که حیات وحش این شهر نیز مستثنی باشد و گونه‌های جانوری و پرندگان و خزندگان کمیابی در طبیعت مشاهده گردند. البته نباید فرهنگ طبیعت دوستی مردم را نیز در این بین نادیده گرفت. وجود کل (بزکوهی)، میش و قوچ وحشی انواع گربه سانانی چون: پلنگ، گربه وحشی، گراز، گرگ، روباه، شغال کفتار و پرندگانی همچون: کبک، تیهو دراج، حواصیل، بلبل خرما، کنجشک بومی، کبوتر چاهی، قمری، چکاوک و پرندگان شکاری مثل: عقاب، باش، شاهین و پرندگان مهاجری که برای زمستان گذرانی به این شهر مهاجرت می کنند از جمله حیاط وحش کلمه هستند.

تاریخچه و آثار تاریخی

شهر کلمه به عنوان دومین دروازه ورودی استان بوشهر از استان فارس از دیرباز دارای اهمیت خاصی بوده است که وجود کاروانسرای نزدیک شهر که در مسیر کلمه به روستای خون واقع شده‌است خود گواهی بر این مدعا است. وجود آثار باستانی به خصوص در قسمت شمالی شهر نشان از قدمت تاریخی این شهر است ولی متأسفانه به دلیل کم توجهی، کاوش باستان‌شناسی انجام نشده‌است و به همین دلیل نمی‌توان قدمت این شهر را مشخص کرد. هر چند که آثار باستانی به جا مانده نشان از قدمت هزاران ساله این شهر دارد. وجود این آثار نشان می‌دهد که به دلیل قرار گرفتن این شهر در مسیر فارس به بوشهر و رفت‌وآمد کاروان‌های تجاری از این مسیر مردم این شهر علاوه بر مشاغل کشاورزی و دامپروری به داد و ستد نیز مشغول بوده‌اند و یا اینکه بازرگانانی برای خرید محصولات کشاورزی و فراورده‌های دامی به این شهر مسافرت می‌کرده‌اند.

زبان

زبان اهالی این شهر فارسی است و به لهجه محلی جنوبی که همان ته لهجه لری است تکلم می‌کنند.

دین و مکان‌های مذهبی و زیارتی

مردم شهر کلمه مسلمان و شیعه دوازده امامی هستند. مردمان شهر کلمه، مردمانی معتقد هستند که آئین‌ها و مراسم مذهبی را با تعصب خاصی برگزار می‌کنند. دارای یک باب مسجد، دو حسینیه و دو بقعه (شاهزاده ابراهیم و شاهزاده محمد) نیز از جمله زیارتگاه‌های این شهر است که مردم به زیارت آن‌ها می‌روند‌.

اقوام و طوایف

مردم کلمه از طوایف فارس، لر لیرکی و تنگسیر هستند که جامعه اجتماعی شهر کلمه را تشکیل داده‌اند و در کنار هم در صفا و صمیمیت و یکرنگی  به خوبی زندگی می‌کنند.

جغرافیای سیاسی، اجتماعی

هر چند که این شهر از شهرهای کوچک ایران محسوب می‌شود و جمعیت کمی دارد و حتی از برخی روستاهای همجوار نیز کم جمعیت‌تر و کم وسعت‌تر است ولی به لحاظ موقعیت جغرافیایی و قرار گرفتن در کمربند میانی بخش بوشکان در سال ۱۳۸۰ به عنوان مرکز بخش بوشکان و در سال ۱۳۸۴ نیز شهرداری در این شهر مستقر گردید. به دنبال استقرار بخشداری دیگر ادارات و نهادهای دولتی نیز در این شهر مستقر شدند. فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی نهادهای غیر دولتی نیز در این شهر رونق دارد.

جاذبه‌های گردشگری

قرار گرفتن شهر کلمه در یک منطقه خوش آب و هوا با طبیعت بکر و دست نخورده، کوه‌های سر به فلک کشیده، رودخانه دائمی تنگ باهوش در پایین دشت شهر، وجود تونل پیامبر اعظم از جمله تونل‌های بزرگ جاده‌ای کشور، کاروانسرای قدیمی مابین کلمه - خون، پارک شقایق، پارک غدیر، نخلستان‌های زیبا و یک دست باغات ترکیبی مرکبات، طبیعت سرسبز و مثال زدنی، همه و همه باعث شده‌است که این شهر طبیعتگردان و گردشگران زیادی را به سوی خود بکشد. به همین خاطر است که هر ساله هزاران نفر از هم میهنان عزیز برای گذراندن تعطیلات و استفاده از طبیعت و موهبت‌های خدادادی به این شهر مسافرت می‌نمایند و کلمه از لحاظ جذب طبیعت‌گردی در استان بسیار حائز اهمیت است و جایگاه ویژه‌ای دارد.

کشاورزی و دامپروری

زمین‌های حاصلخیز و آب و هوای مناسب سبب شده‌است که تعدادی از اهالی این شهر به شغل کشاورزی و دامپروری بپردازند به طوری که این شهر به عنوان یکی از قطب‌های کشاورزی استان محسوب می‌شود. کشت محصولاتی همچون گندم جو، کنجد، خیار، هندوانه، سبزی محصولات گلخانه‌ای و محصولات باغی مثل: خرما، قصب(خرمای زاهدی) و مرکباتی همچون: لیمو، پرتقال و لیمو شیرین این شهر را به لحاظ کشاورزی غنی کرده‌است. در این شهر علاوه بر کشاورزی، دامپروری نیز از رونق خوبی برخوردار می‌باشد و مردم با پرورش گاو، بز و گوسفند علاوه بر تامین مایحتاج خود محصولات دامی را به خارج از منطقه نیز صادر می‌کنند.

صنایع دستی

مردان و زنان این شهر در کنار مشاغل کشاورزی و دامپروری با دستان هنرمند خود دست به خلق آثار هنری می‌زنند. گلیم و گبه، جاجیم جانماز، تک (زیر اندازی که با برگ نخل می‌بافند)، زنبیل و دیگر آثار هنری که با استفاده از مواد موجود در طبیعت ساخته می‌شود.

غذاهای محلی

غذاهای محلی ریشه در باورهای مردم دارد؛ همچون طلوع که در ایام عید پخت می‌شود و مردم معتقدند که خوردن آن خوش یمن است و از انجیر کوهی درست می‌شود. للک   دال عدس، قلیه ماهی، حلوا، رنگینک انواع نان (نان تیری، مشتک، گرده، نان شیرین) تنها بخشی از غذاهای محلی و بسیار خوشمزه این شهر می‌باشد.

سخن پایانی 

شهر کلمه همانطور که گفته شد مدتی است که به عنوان کوچکترین شهر ایران معرفی شده‌است و از موقعیت طبیعی و تاریخی بسیار عالی‌ای برخوردار است و مورد توجه تاریخ‌ دوستان و همچنین طبیعت ‌دوستان زیادی قرار گرفته است. اما این شهر همواره با مشکلات فراوانی همچون قطعی گاه و بی‌گاه آب مواجه است و با اینکه هوای شهر کلمه معمولا سردتر از شهرهای همجوار خود است اما همچنان گازرسانی آن به صورت کامل و به درستی صورت 

نگرفته است.  متاسفانه مردم این شهر امکانات فرهنگی و تفریحی مناسبی ندارند. همچنین این شهر زیبا و بکر با پتانسیل طبیعی و تاریخی‌ای که دارد نیازمند این است که به عنوان کوچکترین شهر کشور، با نگاه ویژه گردشگری به آن نگریست و با احداث زیرساخت‌های لازم و مناسب این شهر را به یکی از قطب‌های گردشگری استان بوشهر بدل کرد.

به امید آن روز...