با زباله‌ها چه کارها که نمی‌توان کرد!

 روزانه ده‌ها هزار تُن زباله در ایران تولید می‌شود که بخش بزرگی از آن به دلیل نبود مدیریت کافی و استفاده نادرست به تپه‌هایی از خاکروبه در اطراف اماکن مسکونی تبدیل می‌شوند. نابود کردن پسماند بهترین راهکاری است که مسئولان شهری برای مدیریت آن به کار گرفته‌اند تا از مقابل دیدگان خارج شوند؛ این در حالی است که معدوم‌سازی پسماند روی زمین می‌تواند مشکلات فراوانی برای ساکنان و اهالی در هر نقطه از زمین به خصوص برای روستاییان به وجود آورد.

امروزه در بسیاری از کشور‌های پیشرفته جهان صنعت بازیافت به یک صنعت پر درآمد و پولساز مبدل شده است. این کشورها زباله‌های خود، از پلاستیک گرفته تا زباله‌های الکتریکی مانند قطعات گوشی و رایانه را بازیافت کرده و درآمد خوبی نصیب خود می‌کنند. این اتفاق دقیقا زمانی رخ می‌دهد که طبق آمار سالانه میلیون‌ها تن زباله در ایران تولید می‌شود و معمولا به جای ایجاد یک فرصت طلایی و بهره‌وری از آنها، پسماند‌ها تنها در محیط رها می‌شوند و از این منظر تهدیدی برای محیط زیست کشور تلقی می‌شوند.

طبق آمار سالانه میلیون‌ها تن زباله در ایران تولید می‌شود و معمولا به جای ایجاد یک فرصت طلایی از آن، پسماند‌ها در محیط رها شده و تهدیدی برای محیط زیست کشور تلقی می‌شوند. این در حالی است که کشورهای جهان قدم‌های اساسی برای استفاده از پسماندها بر‌می‌دارند

تجربه‌های جهانی بسیار قابل‌توجهی در خصوص موضوع مدیریت پسماند در دنیا وجود دارد که می‌توان از آن‌ها برای بهینه‌سازی استفاده از این طلای کثیف بهره برد تا نه تنها ضرر‌رسان نباشد بلکه منفعت‌های زیادی نیز برای منطقه ایجاد کند.

پیش از این نیز حتی در گزارشی بیان شده بود که برخی از کشورها لوازم الکترونیکی خراب شده را از ایران می‌خرند تا بتوانند از فلزات ارزشمند موجود در آنها استفاده کنند و این در شرایطی صورت می‌گرفت که هزینه استفاده از فلزات درون وسایل الکترونیک بسیار کمتر از استحصال آنها از معادن بیان می‌شد. البته در ایران هم هستند افرادی که هرچند به صورت نمادین، فعالیت‌هایی برای نشان دادن اهمیت توجه به پسماندها انجام می‌دهند؛ اما چون تعداد این دسته از افرد اندک است، فعالیت‌های آنان در عرصه بازیافت محصولات چندان به چشم نمی‌آید.

این در حالی است که کشورهای جهان قدم‌های اساسی برای استفاده از پسماندها بر‌می‌دارند؛ به گفته مدیر راهکارهای اقتصاد چرخشی در شرکت پتروشیمی و پلاستیکBorealis  نرخ بازیابی پلاستیک تا سال ۲۰۳۰ نسبت به سطح فعلی سه برابر افزایش پیدا خواهد کرد. گانتر استفن با این پیش‌بینی گفت: در حال حاضر ۱۰ تا ۱۲ درصد از پلاستیک‌های مورد مصرف بازیابی می‌شوند که رقم نسبتا اندکی است و قطعا در حد مناسبی که انتظار می‌رفته، نیست.

 این شرکت درصدد است، تا سال ۲۰۲۵ نرخ بازیافت مواد را چهار برابر کند. به گفته گانتر استفن، افزایش نرخ بازیافت به بهبود جمع‌آوری و نگهداری مواد بستگی دارد؛ با این حال این امر با تنوع سیستم‌های موجود در اروپا پیچیده شده است. 

استفن با اشاره به تقاضای بالاتر صاحبان برندها، پیشنهادهای جدید اتحادیه اروپا و ممنوعیت چین برای واردات زباله که همگی به انگیزه بازیافت در اروپا افزود، سال ۲۰۱۸ را یک نقطه شروع واقعی برای اقتصاد چرخشی توصیف و عنوان کرد سال ۲۰۱۹ سالی خواهد بود که همه تلاش می‌کنند نحوه دستیابی به تعهدات‌شان را تبیین کنند. 

 مدیریت پسماند توسعه اقتصاد صنعتی چین

از دیگر کشورهایی که به مدیریت پسماند توجه ویژه‌ای دارد، چین است. این کشور پس از گسترش ممنوعیت‌ در واردات زباله‌های خارجی قصد دارد در کمپینی برای استفاده بهتر از منابع خود تا پایان سال آینده ۱۰۰ پایگاه جدید بازیافت در مقیاس بزرگ را راه‌اندازی کند. رونق گسترده تولیدات در چین منجر به تحمیل میلیون‌ها تن زباله به این کشور شده که بیشتر آنها در سایت‌های دفن زباله پراکنده در کشور دفن یا در کارگاه‌های خیابانی قطعه قطعه می‌شوند. هم اکنون دولت چین متعهد شده که با ایجاد پایگاه‌های بازیافت کاملا صنعتی و قطع منابع خارجی این مشکل را حل کند.

وزارت صنایع و فناوری اطلاعات چین در یک سند خط مشی صادر شده در اواخر هفته گذشته اظهار کرد: حجم بزرگی از زباله‌های جامد در حال حاضر بر توسعه کیفیِ اقتصاد صنعتی تاثیر گذاشته و آن را محدود می‌کند. در این سند اعلام شده ۵۰پایگاه جدید «بهره برداری جامع» برای پسماندهای جامد و ۵۰ پایگاه دیگر برای پسماندهای صنعتی از بخش‌های مختلف مانند تولیدات فلزی، معادن زغال سنگ، ساخت و ساز، کشاورزی و جنگلداری تاسیس خواهد شد. پروژه‌ها و کارخانه‌هایی که می‌خواهند با این پایگاه‌ها همکاری داشته باشند می‌توانند از تسهیلات ویژه مالی دولت چین بهره‌مند شوند.

بازیافت رایگان لنزهای تماسی پلاستیکی

ایران یکی از کشورهایی است که مصرف پلاستیک بالایی دارد، البته که پلاستیک کمک بزرگی به صنعت بهداشت و بسته‌بندی کرده است، اما رشد مصرف‌گرایی میان مردم، منجر به استفاده بیش از اندازه از این ماده شیمیایی شد که سال‌ها در طبیعت مانده و بازیافت نمی‌شود.

نخستین برنامه ملی بازیافت رایگان لنزهای تماسی پلاستیکی در انگلیس به منظور کاهش تاثیرات زیست محیطی زباله‌های پلاستیکی اجرا می‌شود. قرار است در این طرح افرادی که از لنزهای تماسی استفاده می‌کنند، لنزهای خود را پس از اتمام دوره مصرف به مراکز بازیافت تعیین شده تحویل دهند. بازیافت لنزهای تماسی در این کشور به یک چالش تبدیل شده است؛ زیرا ۲۰ درصد از افرادی که از این لنزها استفاده می‌کنند پس از پایان دوره مصرف، آنها را در فاضلاب رها می‌کنند. هدف از اجرای این طرح کاهش میزان زباله‌های پلاستیکی در سایت‌های جمع‌آوری زباله و مجراهای آب از طریق ارائه راهکارهای جایگزین ساده و موثر است و افراد تشویق شوند تا لنزهای تماسی خود را به شیوه مناسب جمع‌آوری کنند. همچنین قرار است لنزهای تماسی بازیافت شده در تولید محصولاتی از قبیل مبلمان شهری به کار گرفته شود.  به گزارش روزنامه گاردین، بررسی‌ها نشان می‌دهد بیش از دو سوم انگلیسی‌ها در مورد اینکه کدام یک از وسایل‌شان قابل بازیافت است اطلاعات کافی ندارند و بیش از یک سوم از افرادی که از لنزهای تماسی استفاده می‌کنند در مورد قابل بازیافت بودن آنها آگاه نیستند. همچنین کشور انگلیس قصد دارد تا سال ۲۰۲۲ پلاستیک‌های یک‌بار مصرف را از تمامی مدارس این کشور  حذف کند. وزیر آموزش انگلیس از تمامی مدارس این کشور درخواست کرد تا سال ۲۰۲۲ استفاده از پلاستیک‌های یک‌بار مصرف به صفر برسد. 

عمر هزار ساله پسماند شمع

اگر بخواهیم کاری کنیم که زندگی ما تاثیر مخرب کمتری بر محیط زیست داشته باشد باید به موارد ریزی توجه کرد که شاید در زندگی عادی از نظر خیلی از افراد پوشیده می‌ماند. نتایج مطالعات نشان می‌دهد که برخی هدیه‌ها مانند شمع می‌تواند برای طبیعت و محیط زیست مضر باشد. محققان دریافتند که زباله‌های باقی‌مانده از شمع‌های تزیین شده مراسم‌های مختلف، تا هزار سال در طبیعت باقی می‌ماند. نتایج گزارش‌ها حاکی از آن است که لایه یا پوشش نازک روی شمع‌های کوچک وارمری از بدترین زباله‌های مرتبط با شمع‌هاست که به محیط زیست آسیب می‌رساند.

شاید تعجب‌برانگیز باشد که در مراسمی مانند مراسم سال نو، میلیون‌ها شمع استفاده می‌شود که البته یک معضل زیست‌محیطی است. متوسط زمان سوختن یک شمع ۶ ساعت است اما این شمع و بقایای آن تا هزار سال در محل دفن زباله‌ها باقی می‌مانند. به گفته محققان افراد باید بدانند انتخاب این محصول می‌تواند تاثیرات جبران‌ناپذیری بر محیط زیست داشته باشد.  علاوه بر بازیافت این محصول، پارافین که عنصر کلیدی در ساخت بسیاری از شمع‌هاست، یک محصول جانبی از مشتقات نفت است، پس افزایش تقاضا برای این محصول، منجر به استفاده از منابع انرژی غیرقابل تجدید می‌شود و سوختن آنها می‌تواند گازهای گلخانه‌ای تولید کند. از این‌رو محققان، گزینه موم یا سویا را برای تولید شمع توصیه می‌کنند تا تاثیرات منفی آن بر محیط‌زیست کاهش یابد.

تولید پلاستیک از ریزارگانیسم‌های دریایی

پژوهشگران برای مقابله با تولید بیش از حد پلاستیک، قصد دارند با استفاده از ریزارگانیسم‌های دریایی، پلاستیک‌های زیستی تولید کنند. آنها فرآیندی را معرفی کرده‌اند که طی  آن، برای ساخت پلیمر پلاستیک‌های زیستی، نیازی به منابع کمیابی مانند زمین کشاورزی یا آب شیرین نیست. این پلیمر، از ریزارگانیسم‌هایی تشکیل می‌شود که از جلبک‌های دریایی تغذیه می‌کنند، قابل تجزیه زیستی است، ضایعات سمی تولید نمی‌کند و مانند ضایعات ارگانیک بازیافت می‌شود.

 براساس گزارش‌های سازمان ملل متحد، تا ۹۰ درصد آلاینده‌های موجود در اقیانوس‌ها را پلاستیک‌ها تشکیل می‌دهند؛ در صورتی که جایگزین‌های سازگار با محیط زیست برای آنها وجود دارد. تجزیه پلاستیک‌ها، صدها سال زمان می‌برد؛ در نتیجه بطری‌ها و کیسه‌های پلاستیکی که به اقیانوس‌ها راه پیدا می‌کنند، می‌توانند زندگی حیوانات را به خطر بیندازند و به آلودگی محیط زیست منجر شوند. یکی از راه‌حل‌های ناتمام برای مقابله با شیوع پلاستیک، استفاده از پلاستیک‌های زیستی است که در آنها از نفت استفاده نشده و به سرعت تجزیه می‌شوند.

 به گزارش ایسنا، استفاده از پلاستیک‌های زیستی با وجود داشتن کارآیی، لازم به پرداخت یک بهای محیط زیستی است. پرورش گیاهان یا باکتری‌های لازم برای تولید این محصولات، به خاک حاصلخیز و آب شیرین نیاز دارد که بسیاری از کشورها فاقد آنها هستند. در هر حال، با این روش جدید می‌توان پلاستیک‌ها را از ریزارگانیسم‌های دریایی تولید کرد که کاملا به شکل ضایعات ارگانیک بازیافت می‌شوند.