۲۱ تیرماه، «روز جهانی بدون نایلکس» هم بدون دستاورد قابل‌توجهی گذشت!
فسادی در ابعاد یک کره مسکون
آسو محمدی
21 تیرماه، «روز جهانی بدون نایلکس» نام گرفته است تا شاید به سیر تکامل تولید پلاستیک و نایلکس که در بین سال‌های 1870 تا 1908 به اوج رسیده بود خاتمه داده شود. پلاستیک و نایلون‌هایی که منفعت آن خیلی کمتر از ضررهایش است و امروز در کنار سایر عوامل آلودگی محیط زیست کیسه‌های پلاستیکی تبدیل به بلای جان محیط زیست شده و سرعت نابودی محیط زیست را افزایش داده است.
دیگر نیازی به آمارها نیست که به ما گوشزد کند سونامی پلاستیک در راه است. مشاهدات میدانی و نگاهی کوتاه به الگوی مصرف هر کدام از ما که روزانه چندین کیسه پلاستیک را بدون کوچک‌ترین تامل و تعللی روانه طبیعت می‌کنیم، موید این موضوع است. آمارها نیز در این میان فقط عمق فاجعه را در قالب اعداد و ارقام به تصویر می‌کشند. آن گونه که صدرالدین علی‌پور، مدیرکل محیط زیست و توسعه پایدار به باشگاه خبرنگاران گفته است، ایران در میان۱۰ کشور پرمصرف مواد پلاستیکی و نایلون قرار دارد. به گفته علی‌پور طبق آمار، روزانه بیش از سه هزار تن و سالانه حدود یک میلیون تن در کشور پلاستیک مصرف می‌شود. البته پیش‌تر برخی منابع ادعا کردند که ایران هفتمین کشور مصرف‌کننده پلاستیک در دنیا است و هر شهروند تهرانی حداقل روزی سه کیسه پلاستیک مصرف می‌کند. محمد درویش، عضو هیئت علمی موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور نیز سال گذشته اعلام کرد مصرف پلاستیک در ایران سه برابر بیشتر از میزان مصرف جهانی است. این آمارهای هولناک را وقتی کنار مشاهدات میدانی و الگوی مصرفی بسیاری از ما قرار می‌دهیم عمق این فاجعه بیشتر جلوه می‌کند.
«آلودگی سفید» زندگی ما را سیاه می‌کند
تبعات مصرف بی‌رویه پلاستیک در یک یا دو مورد خلاصه نمی‌شود و در این هجوم گسترده پلاستیک‌ها، فقط انسان‌ها نیستند که زندگی‌شان در محاصره و تهدید پلاستیک است؛ بلکه آلودگی پلاستیکی که آن را آلودگی «سفید» نیز می‌نامند زندگی گیاهان، حیوانات و حتی موجودات آبزی را نیز سیاه کرده است. تصاویر متعددی از حیوانات و جانورانی که قربانی پلاستیک شده‌اند هر از چندگاهی به رسانه‌ها راه پیدا می‌کند. پارسال درست همین روزها بود که رسانه‌ها با انتشار تصویری از یک نهنگ در سواحل تایلند اعلام کردند که پلاستیک زندگی را از او ربوده است. این نهنگ 80کیسه پلاستیکی را که وزن‌شان به 18 کیلوگرم می‌رسد، بلعیده و به همین خاطر جان خود را از دست داده بود. در حالی که اغلب ما در مصرف پلاستیک در حال سبقت از دیگری هستیم و به سختی می‌‌توان کسی را پیدا کرد که در طول روز مصرف پلاستیک نداشته باشد، که تجزیه ظروف پلاستیکی و کیسه‌های یکبار مصرف در طبیعت نه تنها می‌تواند حتی تا چهار قرن طول بکشد، بلکه مواد شیمیایی موجود در آن می‌تواند از طریق خاک وارد آب، گیاهان و چرخه غذایی شود و صدمات جبران‌ناپذیر بهداشتی و اقتصادی برجای بگذارد.
ما از اقیانوس‌ها به عنوان محلی برای خلاص شدن از دست زباله‌های‌مان استفاده کرده‌ایم و با این کار چرخه زندگی دریا را مختل و در برخی نقاط، آن را به سوپ پلاستیکی تبدیل کرده‌ایم
آنگونه که کارشناسان می‌گویند مواد پلاستیکی و پلیمری به علت دارا بودن مواد نفتی و هیدروکربنی و افزودنی‌های مختلف تجزیه‌ناپذیر است و در خاک باقی می‌مانند. مواد شیمیایی موجود در آنها به تدریج از طریق خاک وارد آب، گیاهان و جانوران و به صورت مستقیم و غیرمستقیم وارد زنجیره غذایی انسان و حیوان می‌شود. این در حالی است که جایگزین‌های گیاهی ظروف و کیسه‌های پلاستیکی این قابلیت را دارند که حداکثر ظرف ۶ ماه در طبیعت تجزیه شوند. البته مصرف پلاستیک و تبعات محیط زیستی آن محدود به ایران نیست و موضوعی جهانی شده است. سازمان ملل در گزارشی اعلام کرده که سالانه پنج تریلیون کیسه پلاستیکی در جهان مصرف می‌شود، چیزی معادل ۱۰میلیون کیسه پلاستیکی در هر دقیقه. در این گزارش آمده است که با روند فعلی و تا میانه قرن جاری «سال ۲۰۵۰ میلادی» ۱۲ میلیارد تُن پلاستیک زباله در جهان تولید خواهد شد. این گزارش گفته است: حجم پلاستیک‌های فعلی را اگر هر یک ساعت به هم پیوند بزنیم، می‌شود با آن هفت بار دور کره زمین خط کشید و از میان ۹ میلیارد تن پلاستیک تولیدی در جهان، فقط ۹ درصد آن بازیافت می‌شود.
اقیانوس‌ها را به سوپ پلاستیکی تبدیل کرده‌ایم
اریک سولهایم، رئیس آژانس محیط زیست سازمان ملل، در جریان اعلام این گزارش در هند گفت: «ما از اقیانوس‌ها به عنوان محلی برای خلاص شدن از دست زباله‌های‌مان استفاده کرده‌ایم و با این کار چرخه زندگی دریا را مختل کرده و در برخی نقاط، آن را به سوپ پلاستیکی تبدیل کرده‌ایم». از این‌رو اتحادیه اروپا با توجه به اهمیت مقابله با آلاینده‌های پلاستیکی ضمن ارائه پیشنهاد ممنوعیت استفاده از پلاستیک‌های یکبار مصرف خواستار جمع‌آوری بطری‌های پلاستیکی تا سال۲۰۲۵ شده است. در این میان بسیاری از کشورها نیز برای مقابله با این معضل با وضع قوانین جدید و وضع استراتژی‌های مختلف به دنبال کاهش استفاده از مصنوعات پلاستیکی هستند. در کشورهایی نظیر ایتالیا، بلژیک و ایرلند به دنبال وضع مالیات، استفاده از کیسه‌های پلاستیکی 94درصد کاهش یافته است و اخیرا فرانسه هم با اعلام ممنوعیت استفاده از مواد پلاستیکی به این جرگه پیوسته است. همچنین ایرلند با تصویب قانون پرداخت مالیات برای استفاده از کیسه‌های پلاستیکی در سال 2002 توانست تا 90درصد مصرف کیسه‌های پلاستیکی در این کشور را کاهش دهد.
مصرف پلاستیک در کنیا جرم محسوب می‌شود
در فروشگاه برخی کشورهای آسیایی مانند گرجستان پلاستیک‌های مصرف شده قرار دادند که در صورت تمایل مشتری با مصرف چندین نوبت نایلون‌های پلاستیکی از تولید بیشتر آن جلوگیری شود. حتی در برخی کشورها مانند کنیا مصرف پلاستیک جرم محسوب می‌شود و برای ناقضان آن اعم از تولیدکننده و واردکننده جریمه معادل 40هزار دلار آمریکا و 4سال زندان تعیین کرد. همچنین بخش عمده کشورهای اروپایی ظروف یک بار مصرف گیاهی را جایگزین ظروف بسته‌بندی حاصل از مشتقات نفتی کرده‌اند. زنگ خطر مصرف پلاستیک حتی به گوش گروه‌های تروریستی نیز رسیده است و حتی آنها که از کشتن انسان‌ها واهمه‌ای ندارند را به تکاپو انداخته است.
پیش‌تر در خبرها آمده بود که گروه تروریستی «الشباب» در آفریقا نیز مصرف پلاستیک را ممنوع اعلام کرده است. به گفته روزنامه ایندیپندنت، محمد ابوعبدالله، رهبر نیروهای الشباب در منطقه جوبالاند، پارسال در شبکه رادیویی وابسته به این گروه افراط‌گرا اظهار کرد: کیسه‌های پلاستیکی تهدیدی «جدی» برای انسان‌ها و حیوانات هستند و زباله‌های ناشی از استفاده آنها در محیط زیست تاثیرات منفی می‌گذارد.
سالانه پنج تریلیون کیسه پلاستیکی در جهان مصرف می‌شود، چیزی معادل ۱۰میلیون کیسه پلاستیکی در هر دقیقه که با روند فعلی و تا میانه قرن جاری «سال۲۰۵۰میلادی» ۱۲میلیارد تُن پلاستیک زباله در جهان تولید خواهد شد
جای خالی قوانین در ممنوعیت استفاده از مواد پلاستیکی
اما در این میان در کشور ما در حالی جای خالی قوانین سختگیرانه در حوزه ممنوعیت استفاده از کیسه‌ها و مواد پلاستیکی احساس می‌شود که از مدت‌ها قبل آسیب ناشی از استفاده از این مواد با راه‌اندازی کمپین‌هایی گوشزد شده است، اما با این حال فقط در برخی از مناسبت‌ها مانند روز بدون پلاستیک برخی از سازمان‌های مسئول در سطح شهر بنرهای با هدف مصرف کمتر پلاستیک نصب می‌کنند تا ضمن این که عکس‌ها و فیلم‌های این اقدام رزومه مسئولان آن بخش را سنگین‌تر کند، از مناسبت‌های تقویم نیز جا نمانند.
به نظر می‌رسد اکنون که قانونگذاران چشم و گوش خود را گرفته تا با واقعیت تلخ موجود روبه‌رو نشوند و فعالیت‌ها و اقدامات سازمان‌های مربوطه نیز در اقدامات پیش پا افتاده‌ای خلاصه شده است که نمی‌توان برای کنترل وضع موجود به آن دل بست، وقت آن رسیده است که برای مبارزه با این مواد مخرب از خودمان شروع کنیم. بدون‌تردید نقش فرهنگ‌سازی قوی حتی می‌تواند از قوانین تاثیرگذارتر باشد.
روشن است که راهکار اساسی مبارزه با آلودگی‌های پلاستیکی، کاهش مصرف آنهاست. بنابراین آموزش، اطلاع‌رسانی و تنویر افکار عمومی برای تغییر الگوی مصرف و کاهش استفاده از ظروف یک بار مصرف و کیسه‌های پلاستیکی و استفاده از جایگزین‌های مناسب یکی از راهکارهای اساسی برای رفع این معضل است. با این حال فراموش نکنیم ما تنها یک کره زمین داریم، برای حفظ حیات زمین و محیط زیست نباید منتظر روز شمارهای تاریخ و نامگذاری‌های تقویم باشیم، باید هر روز را روز بدون پلاستیک فرض کنیم. جان زمین در خطر است.
سخن آخر اینکه راه‌های زیادی برای جلوگیری از استفاده از پلاستیک وجود دارد. برای مثال درحال حاضر در دنیا ظروفی تولید و عرضه می‌شود که به طور کامل از نشاسته گیاهی ساخته شده و حتی قابل خوردن هستند که به آنها زیست تخریب‌پذیر گفته می‌شود.
سازگاری با محیط زیست، تهیه از منابع اولیه تجدیدپذیر و عدم وابستگی به مواد اولیه نفتی، نداشتن هیچ گونه آثار تخریبی بر محیط زیست پس از تجزیه شدن در خاک و مصرف انرژی کمتر در فرآیند تولید از مزایای استفاده از ظروف یکبار مصرف گیاهی و کیسه‌های پلاستیکی تجزیه‌پذیر است. حداقل اگر مسئولان به فکر تصویب قوانین بازدارنده نیستند، مردم می‌توانند از این راه‌‌کارها استفاده کنیم تا مسئولان بیدار شوند!
دیدگاه تان را بنویسید