از سراوان تا سراسر ایران

سعیده علیپور

دوم تا نهم اردیبهشت ماه امسال هم، در حالی عنوان «هفته زمین پاک» را یدک می‌کشد که کشور با چالش‌های زیست محیطی فراوانی در زمین و آسمانش روبروست. دست به نقدترین نمونه از این دست، سروان است که زخم بی‌تدبیری و بی‌توجهی به طبیعت، تن زمین و موجوداتش را در یکی از زیباترین مناطق کشور ناسور کرده است.

دو هفته است که مردم شهرستان سراوان در نزدیکی شهر رشت، در اعتراضی  دامنه‌دار علیه تخلیه زباله در جنگل‌های گیلان دست به تحصن زدند و حتی بر اساس آخرین گزارش‌ها در شب‌های گذشته ۱۵۰ تا ۳۰۰ نفر از مردم نیز برای جلوگیری از ورود زباله به این منطقه در محل انباشت زباله تجمع و وقت اذان مغرب هم همانجا افطار کردند. در این میان منابع محلی می‌‌گویند که مردم سراوان و به‌خصوص زنان، شب را در ورودی محل دپوی زباله‌ها سر می‌کنند و مانع از ورود کامیون‌های حمل زباله به جنگل‌های باستانی هیرکانی‌ می‌شوند.

از سال 63 تاکنون حدود یک میلیون تن پسماند شهر رشت و هفت شهر دیگر گیلان، در جنگل سراوان دپو شده است و شیرابه آن با سرعت 6 تا 12 لیتر بر ثانیه از دل جنگل‌های هیرکانی و از طریق رودخانه‌های زرجوب و گوهررود وارد تالاب انزلی‌ می‌شود؛ اتفاقی که به گفته رضا زمانی، مدیرکل محیط زیست گیلان، علاوه بر وارد کردن آسیب به طبیعت منطقه، سلامت عمومی اهالی این استان را نیز تهدید‌ می‌کند، زیرا هم اکنون ارتفاع پسماندهای انباشت شده در سایت دپوی زباله سراوان به 97 متر‌ می‌رسد و روزانه یک هزار تن پسماند نیز وارد این سایت‌ می‌شود.

*ادامه فاجعه در نقطه‌ای دیگر

ادامه‌‌دار شدن تجمعات و ممانعت از ورود کامیون‌های حمل زباله به منطقه در حالی است که این روزها هر یک از مسئولان مرتبط استانی گیلان به اسم همدردی به این منطقه‌ می‌روند و با وعده حل مشکل سعی در پراکنده کردن تجمع‌کنندگان دارند. در این میان برخی نیز بیم آن دارند که ماجرای تجمع مردم سراوانِ رشت نیز همچون ماجرای تجمع سال گذشته مردم اصفهان در اعتراض  به بی‌آبی زاینده‌رود و اعتراض ۲ سال پیش در چهاردانگه مازندران  شود که به درگیری بین معترضان محلی و یگان ویژه انجامید و عملا بدون حل مشکل ماجرا کمافی السابق ادامه یافت.

هر چند در روزهای اخیر و پس از تجمع مردم منطقه ورود زباله به سراوان متوقف شده است، اما این نگرانی وجود دارد که به محض پایان تجمع مردم این مشکل 38 ساله همچنان بر قوت خود باقی بماند. این در حالی است که بسیاری از کارشناسان محیط زیست‌ می‌گویند، حتی اگر دپوی زباله در این محل از همین روزهای اخیر هم متوقف شده باشد، تبعات زیست محیطی آن تا مدت‌ها دامنگیر منطقه و مردم است. ضمن اینکه قاعدتا زباله‌ها در دو هفته گذشته نیز به سمت بخش دیگری از جنگل‌های هیرکانی گسیل شده است و باید منتظر ادامه فاجعه در نقطه دیگری از گیلان بود.

*تنها 10 درصد زباله‌ها تفکیک‌ می‌شود

این فاجعه در حالی به شکلی وخیم به حیات خود ادامه‌ می‌دهد که چیزی مشابه آن در آرادکوه در اطراف پایتخت 10 میلیون نفری کشور با حجمی غیرقابل تصور از زباله و در بسیاری دیگر از شهرهای کشور تکرار‌ می‌شود. از نظر کارشناسان راه حل مشخص است؛ تفکیک و بازیافت. مواردی که هر چند این معضل محیط زیستی را از بیخ و بن حل نمی‌‌کند اما از سرعت بروز فاجعه تا حد زیادی‌ می‌کاهد. اتفاقی که حتی در پایتخت هم نیفتاده است و بر اساس گزارش‌ها تنها ۱۰ درصد از پسماندهای خانگی تفکیک‌ می‌شوند.

*وضعیت اسفناک تفکیک پسماند در کشور

یکی از ساده‌ترین روش‌هایی که در کشور ما برای رهایی از پسماندها انجام می‌شود، دفن فیزیکی آن‌ها است که این دفن فیزیکی در واقع تنها پنهان کردن پسماند و مشکل است. به اعتقاد کارشناسان این دفن پسماندها به‌صورت فیزیکی، علمی و بی‌خطر برای محیط‌زیست نیست و روش اصولی مدیریت پسماند بی‌خطرسازی و بازیافت آن است.

سهیل اولادزاد، کارشناس محیط زیست با اشاره به شیوه‌های بازیافت زباله در کشور گفت: «کشور در مبحث پسماند در وضعیت اسفناکی قرار دارد، چرا که فقط به طور جسته و گریخته کلید واژه تفکیک زباله را به مردم گفته‌اند اما درباره این موضوع و اهمیت آن آموزش کافی داده نشده است. در کنار آن زیرساخت‌های بازیافت آن چه از نوع تر و خشک هم نامیده می‌شود، فراهم نیست».

وی با بیان اینکه بازیافت زباله در دنیا درآمدزا و اشتغال‌زا است و به همین علت پایه اقتصادی بسیاری از کشورها بر مبنای بازیافت زباله است، اظهار کرد: «بر اساس آمارثبت شده در سال ۲۰۱۶ در اروپا ۵۰۰هزارنفر در زمینه بازیافت زباله شاغل هستند و زمانی که در این حجم بسیار مناسب درآمدزایی وجود داشته باشد مشخصا افراد بسیاری به دنبال این کار خواهند بود». این در حالی است که  بازیافت در کشور اصلا به شیوه‌های مناسبی انجام نمی‌شود و از طریق مجاری غیرقانونی و دوره‌گردها و مجموعه‌های مخفی صورت می‌گیرد.

*بیشترین آلودگی پسماند در حوزه آب

در حالی آلودگی‌های محیط‌زیستی شامل سه عنصر آب، خاک و هوا می‌شوند که پسماندها، پتانسیل‌های آلودگی زیست‌محیطی در سه حوزه را دارند و حتی این آلودگی به محیط‌زیست خلاصه نمی‌شود و باعث بروز بسیاری از بیماری‌ها و سرطان‌ها برای افراد می‌شود زیرا وقتی آب، خاک و هوا آلوده شد تأثیر مستقیمی در تهدید سلامت افراد دارد.

در این میان از بین سه آلودگی آب، خاک و هوا، آلودگی آب آثار زیانبار بیشتری بر تهدید سلامت افراد می‌گذارد که متأسفانه بسیاری از منابع آبی در کشور در اثر نبود مدیریت صحیح پسماند، دچار آلودگی شده است به همین جهت بیشترین آلودگی که پسماندها در حوزه محیط‌زیست ایجاد کرده‌اند، در حوزه آب است. اتفاقی که نمونه اخیر و عینی‌اش در سراوان رخ داده و شیرابه‌های ناشی از دفن غیر اصولی زباله وارد آب‌های جاری شده و به سمت دریای خزر‌ می‌رود. به طوری که دفن زباله در 17 کیلومتری شهر رشت یکی از عوامل آلودگی شدید مرداب انزلی تشخیص داده شده است.

فاجعه سراوان در حالی به شکلی وخیم به حیات خود ادامه‌ می‌دهد که مشابه آن در آرادکوه در اطراف پایتخت 10 میلیون نفری کشور با حجمی غیرقابل تصور از زباله و در بسیاری دیگر از شهرهای کشور تکرار‌ می‌شود

هفته زمین پاک امسال در حالی با شعار «سرمایه‌گذاری در زمین با مدیریت پسماند» آغاز شده که مدیرکل دفتر مدیریت پسماند سازمان حفاظت محیط زیست‌‌ می‌گوید: «سالانه ۲۱ میلیون تن پسماند عادی شامل خانگی، شهری و روستایی در کشور تولید‌ می‌شود که حدود ۷ تا ۸ درصد آن ترکیبات پلاستیکی است و فقط ۱۰ درصد یا کمتر از آن در مبدا تفکیک می‌شود»

جواد وروانی، دانشیار محیط‌زیست دانشگاه آزاد اسلامی با اشاره به خطرات جبران‌ناپذیر پسماندها بر محیط‌زیست، به ایمنا‌ می‌گوید: «نمی‌توان گفت کدام دسته از پسماندها بیشترین آلودگی را در کشور ایجاد کرده‌اند و هر منطقه از کشور یک نوع از دسته‌بندی پسماند در آن بیشتر و محیط‌زیست و سلامت افراد آن منطقه را به خطر انداخته است اما در کل می‌توان گفت بیشترین پسماند تولیدی در کشور مربوط به پسماندهای عادی و خانگی است زیرا جمعیت خانوارها در روستاها و شهرها هرروز روبه افزایش است».

وی با بیان اینکه کم و کاستی‌هایی در مدیریت پسماند کشور وجود دارد، می‌گوید: «خلأهایی که در مدیریت پسماند وجود دارد این است که از پسماندها استفاده بهینه‌ای نمی‌شود منظور از استفاده تبدیل کردن پسماند به انرژی، بازیافت و تولید ثروت و اشتغال برای افراد جامعه است. امروزه پسماندها در کشورهای توسعه‌یافته به‌عنوان طلای کثیف شناخته می‌شوند زیرا این کشورها با بازیافت این پسماندها ضمن تولید انرژی، اشتغال و تولید ثروت ایجاد کرده‌اند ولی از این امر در کشور ما، غفلت شده است».

در چنین شرایطی هفته زمین پاک امسال در حالی با شعار «سرمایه‌گذاری در زمین با مدیریت پسماند» آغاز شده که حسن پسندیده، مدیرکل دفتر مدیریت پسماند سازمان حفاظت محیط زیست‌‌ می‌گوید: «سالانه ۲۱ میلیون تن پسماند عادی شامل خانگی، شهری و روستایی در کشور تولید‌ می‌شود که حدود ۷ تا ۸ درصد آن ترکیبات پلاستیکی است و فقط ۱۰ درصد یا کمتر از آن در مبدا تفکیک می‌شود».

 در حالی که میزان خسارت‌های وارده به محیط زیست ناشی از مدیریت نادرست پسماندها سالانه حدود ۴۴۸هزار میلیارد ریال برآورد شده است که دفن غیر اصولی، عدم تفکیک زباله، اشغال زمین، آلودگی منابع خاک و آب‌های سطحی و زیرزمینی ناشی از نشت و نفوذ شیرابه، تولید گازهای گلخانه‌ای، تخریب سیما و منظر محیط زیست از دلایلی است که سبب آسیب پسماندها به محیط زیست می‌شود. در این میان هر چند فعلا تنها مردم مناطق همجوار با مراکز دپوی زباله، با گوشت و پوست‌شان بوی تعفن و آثار مخرب زباله را درک می‌کنند؛ اما دیر نیست زمانی که بی‌توجهی به تولیدات عظیم پسماندها و عدم تفکیک و بازیافت‌شان فاجعه‌ای بزرگ را برای اغلب مردم رقم بزند.