ادامه طناب‌کشی کرونا و دانش‌آموزان در سال تحصیلی آتی

سعیده علیپور

هر چند دیروز وزیر آموزش و پرورش صریحا اعلام کرد که اجازه نخواهد داد تا کرونا باعث ترک تحصیل حتی یک نفر شود، اما هم او چند هفته پیش نسبت به خطر ترک تحصیل ‌‌‌دانش‌آموزان نیازمند در شرایط فعلی هشدار داده بود. هشداری که بسیاری از کارشناسان حوزه آموزش و پرورش آن را به جا دانستند و ترک تحصیل گسترده‌ای را در سال آتی تحصیلی آتی پیش‌بینی کردند.

سردرگمی آغاز سال تحصیلی

کمتر از یک ماه دیگر به شروع سال تحصیلی 1399-1400 باقی مانده است. سالی که قرار است 15 روز زودتر از حالت معمول آغاز شود. سالی که معلوم نیست شروع آن پشت نیمکت‌‌‌های مدرسه باشد یا روبروی صفحات روشن تبلت و موبایل و تلویزیون.

حتی مسئولان آموزش و پرورش هم پاسخ این ابهام را نمی‌دانند و شکل برگزاری کلاس‌‌‌ها را منوط به شرایط دانسته‌اند و تنها با اطمینان از آغاز سال از 15 شهریور ماه سخن به میان آورده‌‌اند. شرایطی که کارشناسان بهداشتی در تشریح آن چندان خوش‌بین نیستند و حتی وزیر و معاون وزیر بهداشت از پاییزی سخت خبر دادند.

به همین دلیل بسیاری از کارشناسان آموزشی و ‌‌‌دانش‌آموزان و خانواده‌‌‌ها هم منتظرند که امسال بوی ماه مهر بسیار متفاوت از سالیان پیشین باشد.

سه میلیون ترک تحصیل

بر اساس آماری که سال گذشته از سوی وزارت آموزش و پرورش اعلام شد؛ ۱۴ میلیون و ۴۶۸ هزار و ۷۴۴ نفر در مدارس ثبت‌نام کردند که از این تعداد هشت میلیون و ۱۷۴ هزار و ۸۷۵ نفر در دوره ابتدایی، سه میلیون و ۳۵۱ هزار و ۸۱۷ نفر در دوره متوسطه اول و دومیلیون و ۴۹۲ هزار و ۳۸۸ نفر در دوره متوسطه دوم بودند. ارقامی که پیش‌بینی می‌شود در سال تحصیلی آتی به حدود 15 میلیون نفر برسد.

این ارقام هر سال دستخوش تغییراتی می‌شود که همه آن به گردن تغییرات جمعیتی نیست و بخشی از ناشی از ترک تحصیل ‌‌‌دانش‌آموزان به دلایل مختلف است.

گرچه چندین سال است که آمار ترک تحصیل به صورت مشخص از سوی آموزش و پرورش اعلام نمی‌شود، اما نگاهی به اعداد و ارقام جسته گریخته‌ای که مسئولان مقاطع مختلف آموزش و پرورش اعلام می‌کنند نشان می‌دهد هر سال به طور متوسط بین یک تا یک و نیم میلیون ‌‌‌دانش‌آموز از ادامه تحصیل باز می‌مانند.

این در حالی است که این میزان ترک تحصیل در روستاها، مناطق مرزنشین و حاشیه‌ای شهرها بیشتر و همچنین در مقاطع متوسطه و بین پسران رایج‌تر است.

 اما همین آمار به گفته کارشناسان قابل توجه ترک تحصیل می‌رود که بسیار بیش از این شود و در یکی دو سال آینده رخسار کریه خود را در نظام آموزشی نشان دهد. به طوری که برخی از آمار 3 میلیونی بازماندگان از تحصیل در سال آتی تحصیلی هم صحبت به میان می‌آورند.

کرونا و تغییر شیوه تحصیل

با شیوع کرونا در اواخر بهمن ماه سال 98، مدارس از سوم اسفند ماه تعطیل شد و با یقین به تداوم این تعطیلات اجباری، جسته و گریخته پای کلاس‌‌‌های درس به فضای مجازی باز شد. در حالی که بسیاری از مدارس و معلمان به شیوه‌‌‌های مختلف تدریس را در این فضا ادامه می‌دادند که امکانات الکترونیک این نحوه تدریس در اختیاری خیلی از معلمان و ‌‌‌دانش‌آموزان قرار نداشت.

نیمه دوم فروردین ماه وزارت آموزش و پرورش با اعلام اینکه شبکه شاد را در فضای مجازی راه اندازی کرده است در صدد شد تا فضایی اختصاصی برای آموزش طراحی کند. اما طراحی این فضا هم چیزی از مشکلات قبلی کم نکرد و کماکان شماری از معلمان و خیلی از ‌‌‌دانش‌آموزان به وسایل ارتباطات الکترونیکی برای انتقال دانش و دریافت آن دسترسی نداشتند. با این حال سال تحصیلی گذشته با همه این چالش‌‌‌ها به پایان رسید و سال تحصیلی جدید با همان چالش‌‌‌های گذشته آغاز می‌شود. گرچه به نظر می‌رسد برای آنانی که دسترسی به امکانات ارتباطی ندارند عملا آغازی در کار نیست و خواه ناخواه از چرخه آموزش پس زده می‌شوند.

بر اساس آمار اعلام شده از سوی وزارت آموزش و پرورش در سال تحصیلی گذشته پس از شیوع کرونا، از ۱۴میلیون دانش‌آموز سراسر کشور حدود۱۰ میلیون نفر در این سامانه عضو شدند و بیش از سه میلیون دانش‌آموز به دلایلی همچون نداشتن گوشی هوشمند یا تبلت یا عدم دسترسی به اینترنت، امکان استفاده از این سامانه را پیدا نکردند و در خطر ترک تحصیل قرار گرفتند.

گرچه محسن حاجی میرزایی، وزیر آموزش و پرورش دیروز گفت: «ما در قبال تک تک دانش‌آموزان و همه کسانی که دسترسی به نرم‌افزار شاد ندارند مسئول هستیم و اطمینان می‌دهیم در سال تحصیلی جدید اگر دانش‌آموزی به شبکه شاد دسترسی داشت از این طریق و اگر نداشت به طرق دیگر به او آموزش خواهیم داد».

به گفته وزیر آموزش و پرورش، آموزش‌ها در سال تحصیلی جدید به صورت حضوری، از طریق تلویزیون و از طریق بسته‌های آموزشی به این گروه دانش‌آموزان خواهد بود.

به گفته او این وزارتخانه تلاش می‌کند با تفاهم با نهادهای خیریه امکاناتی برای دانش‌آموزانی که به شبکه شاد دسترسی ندارند، ارائه کند. حاجی میرزایی پیشنهاد داده بود که خیرین مدرسه‌ساز می‌توانند با تمرکز بر خرید تبلت برای دانش‌آموزان، مدارس را به خانه نیازمندان ببرند.

توقف در یادگیری بارزترین اثر تعطیلات کرونا بود، به ویژه برای دانش‌آموزانی که عملکرد ضعیف‌تری در مدرسه داشتند و با تلاش و فشار معلم به آموزش واداشته می‌شدند. با وقوع ناگزیر تعطیلی، این دانش‌آموزان از مدرسه فاصله گرفته و گرفتار توقف یادگیری شدند

 او پیشتر گفته بود: «امروز مدرسه به یک تبلت تبدیل شده و نگرانیم که پیشرفت‌های کشور در حوزه پوشش تحصیلی و کاهش نرخ ترک تحصیل به خطر بیافتند و اهدافی که به خوبی پیش رفته است، متوقف شود».

مناطق محروم زیرتیغ

در حالی که بسیاری از معلمان در مناطق محروم کشور در سالیان گذشته با روش‌های مختلف و گاهی چنگ و دندان سعی داشتند تا ‌‌‌دانش‌آموزان را از خطر ترک تحصیل حفظ کنند،کرونا همه این تلاش‌‌‌ها را از بین برده است.

علی محبی، دستیار رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی در حوزه‌های تربیت و یادگیری در این باره می‌گوید: «خطر افزایش ترک تحصیل در مناطق محروم از تبعات منفی تعطیلات ناشی از ویروس کرونا است».

وی با بیان اینکه ویروس کرونا تمام جهان را دربرگرفته و طبق اعلام یونسکو بیش از ۹۰ درصد دانش‌آموزان دنیا تحت تاثیر قرار گرفته و آموزش‌های رسمی آنها تعطیل شده است، ادامه می‌دهد: «این شرایط به گونه‌ای است که از جنگ جهانی دوم به این سو، نظیر چنین حادثه‌ای را نداشته‌ایم و تاثیر آن در کشورهای مختلف، متفاوت است. برخی کشورها آموزش‌‌‌های مجازی را از گذشته به صورت جدی دنبال کرده و بسترهای آن را فراهم کرده بودند و مسلما آمادگی بیشتری در این شرایط داشتند؛ اما در برخی دیگر آموزش‌های مجازی به صورت جدی دنبال نشده است که متاسفانه کشور ما نیز در همین ردیف قرار می‌گیرد».

محبی می‌گوید: «توقف در یادگیری بارزترین اثر این تعطیلات بود، به ویژه برای دانش‌آموزانی که عملکرد ضعیف‌تری در مدرسه داشتند و با تلاش و فشار معلم به آموزش واداشته می‌شدند. با وقوع ناگزیر تعطیلی، این دانش‌آموزان از مدرسه فاصله گرفته و گرفتار توقف یادگیری شدند».

این در حالی است که برخی دیگر گرانی ابزارهای ارتباطی از جمله گوشی‌‌‌های تلفن همراه و هزینه اینترنت را دلیل اصلی ترک تحصیل احتمال شمار زیادی از ‌‌‌دانش‌آموزان حاشیه نشین در سال تحصیلی آینده می‌دانند.

در حالی که آمار ترک تحصیل در حال حاضر سالانه بین یک تا یک و نیم میلیون دانش‌آموز است، به گفته کارشناسان سال آینده ترک تحصیل بسیار بیش از این رقم شده و به حدود 3 میلیونی بازماندگان از تحصیل خواهد رسید

در این میان حتی پیش بینی می‌شود شمار ‌‌‌دانش‌آموزان تبعه افغان در ایران که به دلیل کمبود امکانات مجبور به ترک تحصیل خواهند شد بسیار افزایش داشته باشد. به طوری که چند روز پیش وزیر آموزش و پرورش گفت: «سازمان‌های بین‌المللی به ما برای تجهیز دانش‌آموزان اتباع به امکاناتی مثل تبلت برای آموزش مجازی کمک کنند. ما حتی برای واردات این‌ تجهیزات هم دچار مشکل هستیم».

  ترک تحصیل 40 میلیون کودک جهان به دلیل کرونا

اما این مشکل تنها مخصوص ایران نیست. چندی پیش دبیرکل سازمان ملل متحد هشدار داد: «جهان به دلیل تعطیلی مدارس و دانشگاه‌ها که در پی انتشار ویروس کرونای جدید صورت گرفته، و در سایه محدودیت‌‌‌های تحمیلی برای پیشگیری از این بیماری در سطح جهان، با «فاجعه نسل ها» روبروست».

آنتونیو گوترش در پیامی ویدئویی به منظور راه‌اندازی کمپینی موسوم به «آینده ما را نجات بده» که با همکاری شرکای آموزشی و آژانس‌‌‌های سازمان ملل متحد آغاز شده،تاکید کرد: «به محض مهار ویروس کرونای جدید، باید بازگشت ایمن به مدارس و نهادهای آموزشی در سراسر جهان در راس اولویت‌‌‌ها قرار گیرد».

گوترش با اشاره به اینکه همه گیری کرونا باعث بروز بزرگترین اختلال در روند آموزش شده است، افزود: «علی رغم اینکه درس‌‌‌ها از طریق تلویزیون، رادیو و اینترنت ارائه می‌شود و با وجود تلاش‌‌‌های زیادی که معلمان و مسئولان انجام می‌دهند اما چنین خدماتی هنوز برای بسیاری از ‌‌‌دانش‌آموزان قابل دسترسی نیست».

دبیرکل سازمان ملل گفت: «اواسط جولای گذشته مدارس در بیش از ۱۶۰ کشور جهان تعطیل شدند که این موضوع بر بیش از یک میلیارد ‌‌‌دانش‌آموز تاثیر گذاشت. ۴۰ میلیون ‌‌‌دانش‌آموز به دلیل ویروس کرونا از ادامه تحصیل در مراحل مقدماتی صرف‌نظر کردند».