لزوم افزایش آزمایشگاه‌های تشخیص کرونا

سعیده علیپور

در حالی آمار ابتلا به کرونا در ایران و جهان هر روز به صورت چشم‌گیری افزایش پیدا می‌‌کند که هنوز داروی قطعی برای این بیماری ارائه نشده و معلوم نیست واکسن این ویروس عالم‌گیر چه زمانی به بازار عرضه خواهد شد و تا چه حد توانایی پیشگیری از بیماری را خواهد داشت؟

 به اعتقاد بسیاری از متخصصان در غیاب درمان قطعی و واکسن، تنها راهکار برای مقابله با این بیماری تشخیص دقیق و گسترده بیماران و ردیابی و قرنطینه آنهاست. با این حال نه تنها روش‌های تشخیصی کرونا خود اما و اگرهای فراوانی دارد که حتی محدودیت‌های فیزیکی و مالی هم مانعی برای گسترش این روش است.

*دو میلیون تست کرونا

دیروز در آخرین آماری که سخنگوی وزارت بهداشت از وضعیت شیوع ویروس کرونا در کشور اعلام کرد؛ تاکنون حدود دو میلیون آزمایش تشخیص کرونا در کشور صورت گرفته و در نتیجه آن ۲۵۹ هزار و ۶۵۲ نفر از مبتلایان به بیماری کرونا شناسایی شده‌اند. گرچه برخی از کارشناسان سلامت معتقدند این میزان تنها بخش اندکی از مبتلایانی است که سیستم سلامت موفق به شناسایی آنها شده است. در این میان عده‌ای مدعی ‌هستند حتی برخی از بیمارانی که به دلیل این بیماری جانشان را از دست داده‌اند نیز به دلیل عدم تشخیص آزمایشگاه، هیچ‌گاه در لیست افراد مبتلا به کرونا قرار نگرفتند.

سیما سادات لاری سخنگوی وزارت بهداشت، دیروز گفت که در 24 ساعت گذشته ۲۳۴۹ مورد جدید کرونا در کشور شناسایی شدند و در همین مدت نیز ۲۰۳ نفر جانشان را از دست دادند. او این شمار نسبتا ثابت مبتلایان روزانه را در حالی اعلام کرد که گزارش‌ها از بالا رفتن مراجعان و بستریان در بیمارستان‌های برخی از شهرهای کشور به خصوص تهران با علائم کرونا خبر می‌دهد.

 به گفته او بر همین اساس، تاکنون ۱۳ هزار و ۳۲ نفر از هموطنان بر اثر ابتلای به این بیماری جان خود را از دست داده‌اند و ۳۳۷۵ نفر از بیماران کرونا در وضعیت شدید و تحت مراقبت‌های ویژه قرار دارند. این در حالی است که برخی شمار جانباختگان را بسیار بالاتر از این رقم می‌دانند. افرادی که گرچه به دلیل کرونا جانشان را از دست دادند، اما آزمایشگاه‌ها مجال تشخیص بیماریشان را نیافتند.

ع. س پزشک یکی از بیمارستان‌های تهران می‌‌گوید: «با بالا رفتن شمار بیماران و گاهی جانباختن برخی از آنها در مدت کوتاهی، مجال شناسایی بیماران مبتلا به کرونا به دست نمی‌آید و به همین دلیل در گواهی فوت آنها معمولا مرگ به دلایلی چون ایست قلبی یا مشکل حاد تنفسی درج می‌‌شود».

 انواع تست کرونا

 در شرایطی که بسیاری از ما در این روزها با توجه به حضور در فضاهای پر خطر یا داشتن علائمی، دچار نگرانی در خصوص ابتلای خود یا اطرافیانمان به کرونا هستیم و با توجه به محدودیت‌ها و هزینه‌ها ممکن است ندانیم از چه روش مطمئنی می‌توان برای ارزیابی سلامتی خود و اطرافیانمان بهره جست.

اصلی‌ترین و معروف‌ترین آزمایش برای تشخیص کرونا، که از ابتدای شیوع این بیماری از آن به کرات استفاده می‌شد، آزمایش PCR (پی سی آر) است. در این آزمایش تکنسین یک «سوآب» پنبه‌ای 15 سانتیمتری را درون هر دو طرف بینی قرار داده و آن را برای حدود 15 ثانیه حرکت می‌‌دهد. این حرکت درد ندارد ولی ممکن است باعث احساس ناراحتی شود. سپس، سوآب را جهت آزمایش مواد داخل بینی به یک آزمایشگاه می‌‌فرستند تا تشخیص دهند که فرد به کرونا مبتلاست یا خیر؟ به گفته کارشناسان این تست با وجود فراگیری می‌تواند تا 40 درصد قابل اتکا باشد.

تست دیگر کرونا آسان‌تر از تست قبلی است. در تست آنتی بادی یا سرولوژی، متخصص در خون به دنبال آنتی‌بادی‌ها می‌‌گردند که در زمان ابتلا به عفونت در بدن تولید می‌شود.

در این تست ابتدا متخصص به دنبال IgM است که بدن آن را به مدت دو هفته ساخته و سپس سطح آن افت می‌‌کند و سپس IgG است که بدن آن را آهسته‌تر ساخته و بیشتر از چهار هفته دوام دارد.

سوآب تنها می‌‌تواند وجود ویروس در بدن در حال حاضر را نشان دهد ولی آزمایش خون نشان می‌‌دهد که شما تا به حال توسط ویروس آلوده شده‌اید یا خیر، حتی اگر علائمی نداشته باشید. این موضوع در یافتن میزان شیوع کووید-19 توسط محققان، حائز اهمیت است، اما از آنجایی که تفسیر این تست چندان کار آسانی نیست و نیازمند تخصص ویژه‌ای است اغلب با خطای زیادی همراه است و در ایران کمتر مورد توجه قرار دارد.

 طرفداران سی تی اسکن در ایران

اما همه این مواردی که ذکر شد در ایران و برخی دیگر از کشورها با محدودیت روبروست و به همین دلیل پزشکان در ایران و برخی دیگر از کشورها از روشی نسبتا مطمئن برای احتمال ابتلا به کرونا بهره می‌گیرند.

در این باره دکتر شروین شکوهی، متخصص بیماری‌های عفونی و گرمسیری با بیان اینکه میزان حساسیت و ویژگی تست‌های تشخیص کرونا با یکدیگر متفاوت است، استفاده از سی تی اسکن را به علت قیمت مناسب و حساسیت بالا رایج‌ترین روش تشخیص کرونا در کشور عنوان کرد.

شکوهی گفت: «میزان حساسیت تست ملکولی « RT_PCR» که برای تشخیص کووید ۱۹ نمونه آن از حلق گرفته می‌شود ۳۰ درصد، بینی ۶۰ درصد و حساسیت تستی را که نتیجه آن از طریق نمونه برونوسکپی بررسی می‌شود، بیشتر از نمونه حلق و بینی است».

شکوهی با بیان اینکه تست مولکولی « RT_PCR» در ابتدای شیوع بیماری به علت در دسترس نبودن، گران قیمتی و میزان پایین حساسیت چندان توسط پزشکان مورد استفاده قرار نگرفت، افزود: «پزشکان به همین خاطر برای تشخیص کرونا از سی تی اسکن که حساسیت قابل قبولی دارد و با کم کردن اشعه، برای بیمار مشکل چندانی ایجاد نمی‌کند و قیمت مناسبی دارد، استفاده بیشتری می‌کنند».

تاکنون حدود دو میلیون آزمایش تشخیص کرونا در کشور صورت گرفته و در نتیجه آن ۲۵۹ هزار و ۶۵۲ نفر از مبتلایان به بیماری کرونا شناسایی شده‌اند. آزمایش‌هایی که به گفته برخی از کارشناسان برای جمعیت 80 میلیونی کشور تعداد آن کم است

به گفته او تست‌های دیگری نیز برای تشخیص کرونا وجود دارد که در کشور ما از آن‌ها استفاده نمی‌شود، با این حال هیچ یک از این تست‌ها نمی‌توانند ابتلا یا عدم ابتلا به کرونا را قطعی ثابت کنند.

تست کرونا دادن برای چه کسانی واجب است؟

در حالی که میزان انجام آزمایش کرونا در کشور محدود است باید توجه داشت که انجام این تست‌ها باید به درستی مدیریت شود تا در حد امکان از شیوع ویروس در کشور جوگیری شود.

در همین باره دکتر مهدی توتونچی، عضو هیات علمی گروه ژنتیک پژوهشگاه رویان و مسوول آزمایشگاه تشخیص ویروس کرونا درباره انواع تست‌های تشخیصی ویروس کرونا گفت:«افراد خانه‌دار یا کسانی که دورکار هستند و تردد زیادی ندارند حتی شاید نیاز به غربالگری هم نداشته باشند، اما افرادی درجامعه وجود دارند که مدام در رفت و آمد هستند مانند کارمندان، رانندگان تاکسی و.... یا افرادی که کوچکترین علایم بیماری از قبیل تب، لرز یا سرفه داشته باشند بهتر است با مراجعه به آزمایشگاه‌های معتبر تست داده و بررسی دقیقی روی آنها انجام شود؛ هرچند که تست‌های مولکولی نیز در همان لحظه نشان می‌‌دهد که فرد بیمار مبتلا به بیماری است یا خیر. اما اگر جواب تست مثبت باشد باید به آن اعتماد کرد، زیرا تست مولکولی دقیقا ژنوم خود ویروس را هدف قرار می‌‌دهد و می‌‌توان گفت قطع به یقین درصد ابتلای فرد بالای 98درصد است، اما اگر جواب منفی باشد مفهوم آن عدم ابتلا به بیماری نیست بلکه عدم تشخیص است». همچنین  سخنگوی وزارت بهداشت نیز در این باره گفت: «هر شخصی که علامت مشکوک به کرونا را داشته باشد، افراد بالای ۶۰ سال، خانم‌های باردار و کسانی که بیماری زمینه‌ای دارند باید تست بدهند. همچنین زندانی‌ها یا افراد در تماس نزدیک با آنها، معتادان متجاهر و افرادی که تماس نزدیک با آنها دارند و اتباع خارجی باید تست بدهند. بنابراین تست‌ها هدفمند شده است».

به گفته او  هرچند اکنون کیت تشخیصی به میزان نیاز موجود است، اما نیاز داریم که برای ماه‌های آینده کیت‌های تشخیصی را ذخیره کنیم تا آرامشی از این نظر ایجاد شود. روزانه حدود ۲۰ هزار کیت تشخیصی در کل کشور در اختیار استان‌ها قرار می‌گیرد.

 هزینه‌ تست کرونا

بر اساس مصوبه هیات دولت گرچه هزینه های بیماران کرونایی رایگان است، اما فردی که به صورت خودخواسته مایل به انجام تست کروناست باید خود هزینه‌های آزمایشگاه را پرداخت کند که مبلغ قابل توجهی است. گرچه به گفته سیامک سمیعی؛ مدیرکل آزمایشگاه‌های مرجع سلامت وزارت بهداشت هزینه آزمایش‌های سرولوژی حدودا بین ۲۹ تا ۳۰ هزار تومان و تست تشخیصی مولکولی در بخش خصوصی ۵۸۶ هزار و ۵۰۰ تومان است و در بخش دولتی نیز رایگان است. البته با این شرط که پزشک بیمارستان دستور انجام این آزمایش را صادر کند.

در حال حاضر 70 آزمایشگاه در بخش خصوصی و ۸۰ آزمایشگاه زیر نظر وزارت بهداشت و دانشگاه‌ها و تعدادی از آزمایشگاه‌ها نیز مربوط به سایر دستگاه‌ها آزمایش PCR را انجام می‌دهند و در پاییز نیاز است این تعداد افزایش پیدا کند

افزایش آزمایشگاه‌های کرونا

در حال حاضر 70 آزمایشگاه در بخش خصوصی و ۸۰ آزمایشگاه زیر نظر وزارت بهداشت و دانشگاه‌ها و تعدادی از آزمایشگاه‌ها نیز مربوط به سایر دستگاه‌ها آزمایش پی‌سی‌آر را انجام می‌دهند. تعدای که به اعتقاد بسیاری برای جمعیت 80 میلیونی ایران کافی نیست و باید افزایش پیدا کند.  در حال حاضر حدود ۲۸ تا ۳۰ هزار تست در روز ظرفیت انجام آزمایش برای تشخیص ابتلا به کرونا در کشور است، اما به گفته کارشناسان این عدد باید ارتقا پیدا کند؛ چرا که در پاییز با همزمانی آنفولانزا و کووید ۱۹ با بحران جدیدی مواجه خواهیم شد که تنها آزمایشگاه‌های تشخیصی می‌توانند برای عبور از آن به کمک سیستم سلامت بیایند. به گفته سمیعی وزارت بهداشت در حال تدوین دستورالعمل‌هایی است که از آن طریق ظرفیت بخش خصوصی را برای انجام این آزمایش‌ها افزایش دهد.