دامن زدن دوچندان شایعات و دروغ‌پراکنی فضای مجازی بر مصائب این روزها
کرونا ویروس و بازار داغ فیک‌نیوز!
ریحانه جولایی
روزهای آخر اسفند است. کرونا گریبانمان را گرفته و شایعات هم همپای آن ترس و وحشت به دل‌هایمان انداخته است. بازار حرف‌های بی‌پایه و اساس در این میان داغ است و هر کسی سعی می‌کند به نحوی هیزمی در این آتش بیندازد.
ویروس کرونا این روزها در سراسر جهان یکه‌تازی می‌کند، اگر خودش هم در جایی نباشد ترس بودنش مهم‌ترین اضطراب مردم شده است. شایعه‌ها همه اطراف این نام می‌چرخند و همه می‌خواهند بدانند آخرین خبرها درباره ویروس کرونا چیست. فضای مجازی با هشتگ کرونا پر شده از خبرهایی که نمی‌توان درست بودن آنها را تأیید کرد و هر کاربری بدون توجه به منبع خبر، آن را بازنشر می‌دهد.
آتش شایعات هر روز شعله‌ور‌تر می‌شود
تهران دو روز است که درگیر یکی از این شایعات شده است. جمعه عصر بود که یک فایل صوتی دست‌به‌دست در شبکه‌های مجازی می‌چرخید با این محتوا که قرار است از دوشنبه تهران قرنطینه شود و تمام نانوایی‌ها و فروشگاه‌های شهر ازجمله فروشگاه‌های مواد غذایی به مدت یک هفته یا بیشتر تعطیل شوند.
همین خبر کافی بود تا نانواها و فروشندگان محصولات غذایی یکی از شلوغ‌ترین روزهای خود را سپری کنند. صف‌های طولانی نانوایی‌ها و اضافه شدن لحظه‌ای مردم یا مراجعه آنها به فروشگاه‌ها یا سوپرمارکت‌های کوچک محلی نشان از توجه بی‌حدواندازه مردم به شبکه‌های مجازی دارد. شبکه‌هایی که بدون هیچ فیلتر و نظارتی تنها شایعه درست می‌کنند و ترس را در دل مردم می‌اندازند. هرچند مسئولان حوزه بهداشت همواره مردم را به جدی گرفتن این ویروس تشویق می‌کنند، برخی فکر می‌کنند توجه نشان دادن و انتشار اخبار کذب از منابع غیر موثق می‌تواند نشانی از جدی گرفتن بیماری و اطلاع‌رسانی باشد. در حالی که این کار ترس عمومی را بیشتر کرده و مردم را بی بهانه راهی خیابان‌ها و تجمع‌های غیرضروری می‌کند.
یکی دیگر از شایعاتی که چند روزی می‌شود نادرست بودن آن تأیید شده کلیپی از دختر جوانی است که خود را پرستار معرفی کرده و با ظاهری که هیچ شباهتی به حال و روز پرستاران و پزشکان خسته ندارد توصیه می‌کند مردم از خانه‌هایشان بیرون نیایند و با گریه به این نکته اشاره می‌کند که روزانه در بیمارستان 100 نفر کشته می‌شوند و پزشکان دیگر توان مقابله و تحمل این بار را ندارند. این فرد که در حال هشدار دادن به مردم است در این فیلم بارها دستش را به صورتش می‌زند و اشک‌هایش را پاک می‌کند که همین موضوع هم بین کاربران فضای مجازی دلیلی برای غیرحرفه‌ای بودن این فرد است.
این موارد تنها شایعاتی نیستند که در این روزهای ملتهب ایجاد شده‌اند. اگر شما هم پیگیر این موضوع باشید هر روز چندین فایل صوتی، ویدیو یا عکس‌هایی می‌بینید که اطلاعات اشتباه یا غلو شده در اختیار کاربران می‌گذارند.
خبر مرگ چهره‌های سیاسی، تقلید صدای مسئولان حوزه بهداشت، صحبت‌های خصوصی با پزشکانی که پخش می‌شود، فیلم گرفتن‌های پنهانی از بیمارستان‌ها و ... نمونه‌هایی هستند که در چند هفته اخیر ترس بیشتری را در دل‌وجان مردم انداخته‌اند.
بی‌اعتمادی به دولت دلیل توجه به شایعات
در روزهای اخیر از طرق مختلف به مردم اطلاع‌رسانی شده که اخبار را تنها از سایت‌های معتبر و معرفی شده از طرف وزارت بهداشت دنبال کنند؛ اما این توصیه‌ها انگار هیچ تأثیری نداشته است و نتوانسته دست شایعات را کوتاه کند. به‌راستی دلیل اینکه مردم خبرها را از منابع معتبر دنبال نمی‌کنند، چیست؟ بسیاری از جامعه‌شناسان بر این باورند که اعتماد میان مردم و دولت از بین رفته است و همین دلیلی است تا شایعات و دروغ در این بی‌اعتمادی جان بگیرد.
به گفته برخی جامعه‌شناسان بخشی از معضلات و بحران‌های مربوط به بیماری کرونا و نیز افزایش اضطراب مردم؛ ناشی از انتشار اخبار و شایعات نادرست است که به دلیل کمبود سواد رسانه‌ای در جامعه شاهد آن هستیم
آتش شایعات دامن مسئولان را هم گرفته است. بی‌اعتمادی مردم به آنها باعث شده تا حرف‌های زیادی مبنی بر عجیب بودن ابتلای بسیاری از آنها به کرونا به وجود بیاید ازجمله اینکه آنها به ویروس مبتلا نشده‌اند و فقط برای اینکه در جامعه و کنار مردم عادی حضور نداشته باشند خود را بیمار معرفی کردند تا در خانه بمانند. موضوع دیگری که اعتماد مردم به دولت را در رابطه با مهار این بیماری سلب کرده، نداشتن مدیریت بحران است.
فرآیند پیش‌بینی و پیشگیری از وقوع بحران، برخورد و مداخله در بحران و سالم‌سازی بعد از وقوع بحران را مدیریت بحران می‌گویند. این ساده‌ترین تعریفی است که می‌توان از مدیریت بحران داشت؛ اما با این تعریف، دولت ایران مدیریتی درست در مورد بیماری کرونا داشته است؟
اگر بخواهیم نگاهی کلی به این مسئله داشته باشیم باید بگوییم تا اینجا مدیریت درستی صورت نگرفته است. شیوع ویروس کرونا در ایران از ابتدا نفی شد. با اینکه افراد زیادی در کشور به این بیماری مبتلا شده بودند مسئولان متوجه نشدند یا بنابر برخی ملاحظات از اعلام آن خودداری کردند تا زمانی که بیماری شایع شد و کشته داد. چند روزی هم هست که می‌گویند در ابتدا کرونا را با آنفلوآنزا اشتباه گرفته‌اند که این فرضیه هم قابل‌باور نیست چرا که از مدت‌ها قبل بحث کرونا و شیوع آن به خارج از مرزهای چین مطرح شده بود.
از سوی دیگر ادامه پروازهای ایران به چین و برعکس به این بی‌اعتمادی دامن زد. در حالی که همگان می‌دانستند این بیماری وارد کشور می‌شود، هیچ اقدام پیشگیرانه‌ای انجام نشد، نه پروازهای ورودی خارجی لغو شده و نه مراکز پر رفت‌وآمد مدیریت و بررسی شده‌اند. مینو محرز، عضو کمیته کشوری بیماری‌های عفونی وزارت بهداشت درباره علت شیوع این ویروس در ایران می‌گوید: «احتمالاً منشأ این بیماری کارگران چینی بوده‌اند که در شهر قم کار می‌کنند.»
از سوی دیگر بی‌تدبیری مقامات در زمان شیوع این بیماری در چین مثال‌زدنی است. زمانی که بحث ورود ویروس به کشور آغاز شده بود مسئولان حوزه بهداشت به این فکر نکرده بودند که وسایل موردنیاز مقابله با کرونا را در کشور فراهم کنند. همان زمان وزارت بهداشت اعلام کرده بود که یک‌میلیون (در برخی از خبرها، سه میلیون) ماسک از طریق هلال‌احمر به کشور چین اهدا شده است. بعد از شیوع بیماری در ایران، مردم با کمبود قابل‌ملاحظه این اقلام مواجه شدند و نبود ماسک و ژل‌های ضدعفونی‌کننده در ایران، بدل به یک بحران شد. متعاقب آن بحث احتکار مطرح شد؛ برخی از مغازه‌ها به دلیل گران‌فروشی و برخی افراد به دلیل احتکار بازداشت شدند اما همچنان شاهد تزریق این اقلام بین مردم و داروخانه‌ها نیستیم یا اگر این اتفاق افتاده است بسیار کم بوده است.
با هم جلوی ترس را بگیریم
ممکن است بسیاری از ما با رعایت توصیه‌های بهداشتی و در خانه ماندن دچار این بیماری نشویم اما بدون شک این روزها، فشارهایی که بر همه ما واردشده و از سوی دیگر بار سنگین ترسی که شایعات بر شانه‌هایمان انداخته در آینده جایی بروز می‌کند. تا امروز با یک نگاه به خود و اطرافیانمان متوجه تغییر عادت‌هایی شده‌ایم. وسواس فکری، وسواس تمیزی، ترس از مواجه شدن با افراد و صحبت کردن با آنها تنها گوشه‌ای از آسیب‌های روحی که به ما وارد شده است. به گفته برخی جامعه‌شناسان بخشی از معضلات و بحران‌های مربوط به بیماری کرونا ناشی از انتشار اخبار و شایعات نادرست است که به دلیل کمبود سواد رسانه‌ای در جامعه شاهد آن هستیم.
به گفته آنها اگر دستگاه‌های متولی برای افزایش سواد رسانه‌ای مردم تلاش کرده بودند در بحران‌هایی این‌چنینی شاهد هجوم مردم برای تهیه ماسک، ژل‌های ضدعفونی و اقلامی مشابه آن نبودیم که تأثیر روانی آن بر سلامت جامعه اثرگذار باشد. اگر سواد سلامت افزایش پیدا کند پیشگیری از بیماری‌ها آسان می‌شود و اگر سواد رسانه‌ای افزایش یابد، جامعه با بیماری‌ها به شکل منطقی مواجه می‌شود و دچار ترس و نگرانی که محصول اخبار جعلی و شایعات است، نمی‌شود.
جمعه عصر یک فایل صوتی دست‌به‌دست در شبکه‌های مجازی می‌چرخید با این محتوا که قرار است از دوشنبه تهران قرنطینه شود و تمام نانوایی‌ها و فروشگاه‌های شهر ازجمله فروشگاه‌های مواد غذایی به مدت یک هفته یا بیشتر تعطیل شوند
در آخر اما پیشنهاد روانشناسان و جامعه شناسان برای سالم بیرون آمدن از بحران شایعات و ترس‌های اخیر این است که به هنگام ترس تا جای ممکن خود را در انزوای خبری قرار دهید یا آخرین اخبار موثق و تأیید شده را از سایت‌های داخلی یا وزارت بهداشت پیگیری کنید. سعی کنید با رعایت موازین بهداشتی در این زمان با اطرافیانتان در ارتباط باشید و در رابطه با ترس‌ها و حال روحی خود با آنها صحبت کنید.
فراموش نکنید در هیاهوی اخبار و شبکه‌های اجتماعی که دائماً به روز می‌شوند؛ آسان می‌شود به سوی شایعات و خبرهای نادرست کشیده شد. سعی کنید به داخل توفان رسانه‌ای کشیده نشده و بیش‌ازحد گزارش‌هایی که بر فرض مبتنی است را نخوانید. خودتان را به سایت‌های معتبر محدود کرده و از توصیه‌های ساده و روشن آنها در مورد ویروس کرونا و نحوه مقابله با آن آگاه شوید. به خاطر داشته باشید، ما می‌توانیم با خودقرنطینگی از شیوع ویروس جلوگیری کنیم و نیز می‌توانیم با عدم انتشار شایعات و اخبار بی‌اساس به یکدیگر در راستای کاهش اضطراب ناشی از کرونا کمک کنیم.
دیدگاه تان را بنویسید