خان میانجی در تهران

محبوبه ولی

این ایام، دوران سفرهای بی‌سابقه مقامات کشورهاست؛ اولین سفر بن سلمان از زمان ولیعهدی‌اش به پاکستان، اولین سفر رئیس‌جمهوری ایران به عراق، اولین سفر نتانیاهو به عمان که در واقع اولین سفر او به یکی از کشورهای ساحل خلیج فارس محسوب می‌شد، سفر ناگهانی بشار اسد به تهران که اولین سفر او به ایران در هشت سال اخیر و بعد از آغاز بحران داخلی در سوریه محسوب می‌شد و حالا اولین سفر عمران خان، نخست وزیر پاکستان به تهران.

این سفرهای بی‌سابقه همگی موید این واقعیت است که پازل قدرت و توازن سیاسی در منطقه به هم ریخته یا در شرف به هم‌ریختگی است. اقدامات دولت آمریکا و متحدان او در منطقه، مناسبات سیاسی و بین‌المللی را چنان به هم ریخته که نظم گذشته آن در آستانه فروپاشی است. حالا قطعات این پازل با تمام قدرت می‌کوشند که یا مانع این فروپاشی شوند یا نقش و جایگاه خود را در پازل جدید تقویت کنند. 

در این میانه، ایران، اسرائیل و عربستان، قطعه‌هایی از این پازل هستند که در کشاکش قدرت با یکدیگر، درگیر یارکشی سیاسی‌اند. کشورهای که قرار است در این یارکشی به سوی یکی از دو سوی طناب متمایل شوند هم شیوه خاص خودشان را برای بازی و جای‌گیری در این پازل دارند. 

روزگار آشفتگی‌های سیاسی و سفرهای بی‌سابقه

نظم‌بخشی به آشفتگی سیاسی در منطقه، سفرهای دیپلماتیک مقامات کشورها را نیز افزایش داده و البته سفرهای نادری را نیز رقم زده است. سفر عمران خان به تهران یکی از آنهاست. البته او ابتدا زائر حرم رضوی در مشهد خواهد بود، اما سپس به تهران خواهد آمد تا جای پاکستان در مناسبات منطقه‌ای را مشخص کند. ظاهرا نقشی که عمران خان برای پاکستان در نظر گرفته، نقش یک میانجی است. 

 اولین سفر بن سلمان به پاکستان، اولین سفر روحانی به عراق، اولین سفر نتانیاهو به عمان، سفر ناگهانی اسد به تهران و حالا هم اولین سفر عمران خان به ایران. این سفرهای بی‌سابقه همگی موید این واقعیت است که پازل قدرت در منطقه به هم ریخته یا در شرف به هم‌ریختگی است

شاه محمود قریشی، وزیر امور خارجه پاکستان در آستانه سفر عمران خان به ایران طی نشستی خبری، میانجی‌گری میان تهران و ریاض را از اهداف سفر نخست وزیر پاکستان به ایران برشمرد. عمران خان البته یک سال و نیم پیش که به عربستان سفر کرده بود نیز اعلام کرد که «کشورش به دنبال متحد کردن جهان اسلام است و برای پایان دادن به جنگ یمن، بین ایران و عربستان هم میانجی‌گری می‌کند.»

تامین منافع سیاسی و اقتصادی در سایه توازن

گرچه میانجی‌گری خان پاکستان منجر به پایان یافتن جنگ یمن و نزاع ایران و عربستان نشد، اما دست کم موید این مطلب است که عمران خان در روابط با ایران و عربستان به دنبال توازن است و البته بهره‌مندی حداکثری از این توازن. 

در همین راستا بن سلمان، اسفند گذشته سفری پرهیاهو به پاکستان داشت و وعده یک سرمایه‌گذاری 20 میلیارد دلاری را با خود به موطن عمران خان برد. خان پاکستان نیز از او استقبالی کم‌نظیر به جا آورد و درنهایت هر دو تحلیلگران سیاسی را به این نتیجه رساندند که عربستان در حال نزدیک کردن خود به همسایه شرقی ایران است. 

علاوه بر سرمایه‌گذاری 20 میلیاردی، بن سلمان، پیشنهاد اقتصادی دیگری را نیز با خود به پاکستان برده بود؛ پیشنهادهایی که اهمیت رابطه با عربستان را برای پاکستان دوچندان می‌کرد. درباره ایران نیز ظرفیت همکاری‌های اقتصادی بسیار است و قطعا بهره‌مندی از این ظرفیت‌ها، یکی دیگر از اهداف عمران خان در سفرش به تهران است. البته ناگفته نماند که این ظرفیت‌ها دوسویه است و ایران نیز متقابلا اهداف اقتصادی را در گفتگوها با عمران خان دنبال خواهد کرد. 

 شاه محمود قریشی، وزیر امور خارجه پاکستان در آستانه سفر عمران خان به ایران طی نشستی خبری، میانجی‌گری میان تهران و ریاض را از اهداف سفر نخست وزیر پاکستان به ایران برشمرد

 گلایه‌های متقابل ایران و پاکستان از یکدیگر

می‌توان گفت مهمترین هدف سفر عمران خان به تهران که قابلیت عملیاتی شدن را نیز دارد، سر و سامان دادن به مرز دو کشور است. ایران سال‌هاست که از موجودیت گروه‌های تکفیری در پاکستان و عملیات‌های متعدد آنها در خاک ایران زخم می‌خورد. فقط در سال گذشته، چندین مورد از حمله تروریستی و گروگان‌گیری توسط تروریست‌ها در خاک ایران به وقوع پیوست که عاملین پس از حمله به خاک پاکستان گریختند.

سال گذشته که جیش‌العدل، یکی از این گروه‌های تروریستی به اتوبوس حامل پرسنل سپاه حمله کرد، این گلایه‌مندی جای خود را به تهدید داد تا جایی که سردار جعفری، فرمانده سپاه پاسداران دولت پاکستان را متهم کرده که به اعضای جیش‌العدل پناه داده و می‌داند محلشان کجاست. علاوه بر این او از رئیس‌جمهوری خواست که دست نیروهای نظامی برای انتقام گرفتن از دولت‌های عربستان و امارات را باز بگذارد.   سفر عمران‌خان به ایران شاید بتواند اندکی از این تنش بکاهد و به هم‌اندیشی کارساز دو کشور برای پاکسازی خاکشان از تروریست‌ها شود؛ به ویژه که عملیات تروریستی اخیر در جاده «اوماره» به «گوادر» که منجر به جان باختن 14 تن از نیروهای نظامی و امنیتی پاکستان شد، نشان داد که پاکستان نیز قربانی چنین ترورهایی است.  پس از این واقعه، نامه وزارت خارجه پاکستان به ایران خبرساز شده است. در این نامه عنوان شده که «پاکستان نیروهای مرزی ایران را از تحرکات جدایی‌طلبان بلوچ، آگاه کرده اما تروریست‌ها با وجود تبادل اطلاعات بین نظامیان دو کشور به فعالیت خود ادامه می‌دهند.»

این اظهارات حاکی از آن است که پاکستان نیز متقابلا معتقد به کوتاهی ایران در کنترل تروریست‌هایی است که در پاکستان قربانی گرفته‌اند. 

شاه محمود قریشی، وزیر خارجه پاکستان گفته است که عمران خان شش راهکار برای تامین امنیت مرزهای دو کشور پیشنهاد خواهد داد. البته اینکه این پیشنهادها به معنای عزم واقعی ارتش و دولت پاکستان برای مقابله با تروریست‌ها باشد یا نه بحث دیگری است، اما به طورکلی سفر عمران خان به تهران، ظرفیت قابل‌توجهی برای ایران است تا بتواند روابط با همسایه شرقی خود در این شرایط متزلزل منطقه‌ای، تحکیم بخشد.