سیدحسن مصطفوی منتظری، استاد دانشگاه تربیت مدرس:
مشکلات اقتصادی ایران ریشه غیراقتصادی دارد
استاد اقتصاد دانشگاه تربیت مدرس با اشاره به اهمیت درس‌آموزی از اعتراضات دی ماه سال گذشته گفت: در رابطه با اعتراضاتی که در سال گذشته اتفاق افتاد باید بگویم اگر ما تهمیداتی را در داخل کشور و از درون می‌اندیشیدیم ممکن بود که اثر تحریم‌ها خیلی کمتر از آنچه بود، بروز و ظهور پیدا می‌کرد.
سیدحسن مصطفوی منتظری در گفت‌وگو با «توسعه ایرانی» ادامه داد: اینکه می‌بینیم مثلاً در بازار ارز تلاطمی اتفاق می‌افتد و هر چه قیمت افزایش پیدا می‌کند هجوم به بازار بیشتر می‌شود، این موضوع علامت‌های دیگری غیر از علائم اقتصادی را به ما نشان می‌دهد چون علی‌القاعده نشانه‌های اقتصادی این گونه است که وقتی قیمت بالا می‌رود مشتری کاهش پیدا می‌کند ولی اینجا اتفاق دیگری افتاد و این نشان می‌دهد در این شرایط فقط سازوکار اقتصادی نیست که عمل می‌کند.
استاد اقتصاد دانشگاه تربیت مدرس با ذکر این موضوع که شاید مهمترین دلیل تلاطم در بازارها این شرایط باشد، گفت: اعتماد کاهش پیدا کرده و به طبع آن مردم دیگر با یکدیگر نیز با رحم و مروت برخورد نمی‌کنند لذا بدون ملاحظه منافع ملی، هجوم به بازار ارز آغاز می‌شود. حالا اینکه چرا بی‌اعتمادی به وجود آمده است دلایل زیادی دارد. اعتماد به عنوان محور سرمایه اجتماعی است و مطالعات در کشور ما نیز نشان می‌دهد سرمایه اجتماعی بعد از دهه اول انقلاب دچار آسیب‌ها شده است.
وی ادامه داد: از چند مقام درجه اول کشور سوالی بپرسید که اصلی‌ترین مشکل کشور چه چیزی است. خواهید دید محورهای مدنظر آنها یا با هم هم‌خوانی ندارد و در یک جهت نیست. برای مثال ممکن است یک قوه حرکتی را برای حل مشکلات کشور آغاز کند اما همراهی لازم با آن صورت نگیرد.
مصطفوی با مرور اتفاقات دی ماه سال گذشته گفت: بخشی که آن اعتراضات را سامان داد، به‌رغم اینکه این اعتراضات می‌تواند دولت را با یک معضل بسیار جدی مواجه کند، با این حال شعارها به سمت و سوی دیگری رفت و از دست خارج شد، لذا سعی در کنترل آن صورت گرفت. اما اگر ادامه اعتراضات با همان هدف اولیه همراه بود چه بسا از آن حمایت می‌شد و تیتر برخی روزنامه‌ها نیز علیه یک قوه دیگری قرار می‌گرفت.
عضو هیات علمی دانشگاه در پاسخ به این سوال که در مجموع چند درصد از علل اتفاقات سال گذشته را می‌توان ناشی از نارضایتی دانست، گفت: این نکته که نارضایتی در کشور قابل توجه است را در نظرسنجی‌ها می‌توان مشاهده کرد. کافی است شما چند بار از وسایل نقلیه عمومی استفاده کنید تا ببینید تقریباً نارضایتی‌ها در ابعاد مختلف ابراز می‌شود. مسأله‌ای که در همین راستا مزید بر علت شده است فضای مجازی است که متاسفانه وقتی ما یک خبر امیدبخش را در خروجی خبرگزاری یا سایتی مشاهده می‌کنیم، شاهد چرخیدن یا دست به دست شدن آن نیستیم اما در طرف مقابل اگر خبری امیدبخش نبوده و اعتراض و نقدی حتی غیرمنصفانه را در خود داشته باشد، بلافاصله از چند طریق برای شما ارسال می‌شود.
وی ادامه داد: اگر کسی بگوید جمهوری اسلامی در این سال‌ها خدمات مفیدی داشته و خدماتی هم ارائه کرده، اصلاً شنیده نمی‌شود. کاهش اعتماد باعث می‌شود خبر مثبت دیده نشود. به همین دلیل است که من وضعیت را آن‌طوری که تصویر می‌شود این‌قدر ناگوار نمی‌دانم. الان اگر برگردیم به برخی شاخص‌های مهم مثل شاخص تغذیه، شاهد هستیم که در 40 سال بعد از انقلاب، وضع تغذیه مردم ایران بهتر شده یا اینکه متوسط قد ایرانی‌ها در سال‌های پس از انقلاب یکی از بهترین‌ها در کشورهای جهان بوده ولی اگر شما این خبر را منتشر کنید در همان مرحله اول بایکوت می‌شوید ولی کافی است بگویید جنایت در کشور بیشتر شده تا بلافاصله خبر پخش شود.
وی افزود: البته قبول دارم الان جمعیت کشور ما نسبت به سال 57 نزدیک به دو برابر شده اما زندانیانمان خیلی بیشتر افزایش پیدا کرده است. می‌خواهم بگویم اراده‌ای می‌خواهد که ما منصفانه بگوییم در برخی مسائل اشتباه کرده‌ایم، به بیراهه رفتیم و برگشتیم و در مسائلی هم همچنان در بیراهه هستیم که باید برگردیم. ما قطعاً در مسائلی هم موفق بودیم ولی به خصوص نسل جدید، نسلی است که خیلی راحت می‌خواهد همه امکانات را در اختیار داشته باشد یعنی می‌خواهد ما به اندازه یک کشور جهان سومی کار کنیم اما به اندازه یک کشور پیشرفته جهان اول مصرف کنیم و این اصلاً امکان‌پذیر نیست.
این استاد اقتصاد با تأکید بر این موضوع که اگر بتوانیم اعتماد را برگردانیم، اتفاق خیلی خاصی تا پایان سال رخ نخواهد داد، گفت: اگر اعتماد نباشد، با رسیدن به آخر سال ممکن است قیمت‌ها افزایش پیدا کند و افزایش سفرهای خارجی می‌تواند بازار ارز را متلاطم کند. بحث کسری بودجه هم مزید بر علت می‌شود. نقدینگی زیادی به بازار تزریق شده که به هر حال تازه نبوده و مسبوق به سابقه است اما می‌تواند مشکلات جدی ساختاری به وجود بیاورد.
وی در ادامه گفت: مواردی است که اقتصاد تحت تاثیر سایر دستگاه‌ها قرار می‌گیرد یعنی عملاً مشکلات اقتصادی ما غیراقتصادی است و ریشه در بحث‌های غیر دارد.
وی در پاسخ به سوالی درباره ارزیابی عملکرد دو ماه اخیر وزیر اقتصاد گفت: باید تلاش می‌کردیم تا آقای طیب‌نیا به هر نحوی در وزارت اقتصاد حفظ شود و بعد با هر قیمتی تلاش می‌کردیم برجام که حاصل تعامل همه جریان‌های سیاسی کشور بود، حفظ می‌شد که اگر این دو در کنار هم بودند با افزایش سه برابری ارز و مشکلات اقتصادی مواجه نبودیم.
این پژوهشگر اقتصاد ادامه داد: بنده البته همچنان تقویت اعتماد را مهمترین وظیفه قوای حکومتی، رسانه‌ها و دانشگاه‌ها می‌دانم. زمانی که مردم به حاکمیت اعتماد داشتند ما از نزدیک شاهد چنان از خودگذشتگی‌هایی بودیم که الان هم زمانی که بعضاً بحثش می‌شود، تعجب می‌کنید که چگونه جوانان با چه اعتقاد راسخی، هزینه می‌دادند و این دلیلی نداشت جز اینکه آنها به مجموعه اعتماد داشته و دید وسیعی نیز در خصوص آینده داشتند. الان متأسفانه وقتی اعتماد کاهش پیدا کرده، امید هم کمرنگ شده است. ما به هر قیمتی باید اعتماد و امید را برگردانیم، آن وقت است که نه تحریم خارجی آن چنان اثرگذار خواهد بود، نه تهدیدهای منطقه‌ای و نه فشارها اثر زیادی خواهد داشت.
مصطفوی همچنین درباره پیگیری دو نامه چند ماه گذشته برخی از اساتید اقتصاد به رییس جمهور گفت: چند نکته در ماجرای نامه‌ها بود که من خیلی خلاصه به آنها می‌پردازم. آن نامه اولی که امضا شد از سوی مقام رهبری هم مورد تمجید و موارد بیست گانه که در آن نامه آمده بود، مورد توجه ایشان قرار گرفت. من باید تاسفی را ابراز کنم مبنی بر اینکه وقتی این نامه مورد تایید مقام معظم رهبری هم قرار گرفت شاید لازم بود یک جمعی از طرف رییس جمهور مامور می‌شدند تا به موارد ذکر شده در آن نامه رسیدگی کنند. اتفاقاً در آن نامه مشکلات را ناشی از مواردی دیده بودیم که به عنوان برخی دخالت‌ها از آن یاد می‌شود و خارج از حوزه اختیارات ریاست جمهوری عمل می‌کنند.
وی ادامه داد: اگر در همان مقطع اراده‌ای بود، با کسب اجازه از مقام معظم رهبری که نامه را تایید کرده بودند، نه به یک‌باره بلکه با یک برنامه زمان‌بندی، به مساله رسیدگی می‌شد. برای مثال اعلام می‌کردند در یک برنامه پنج ساله هر سال یک درصدی از اقتصاد خارج خواهند شد. جمله‌ای را از داگلاس نورث، برنده جایزه نوبل برای شما نقل می‌کنم که ایشان چند شرط را برمی‌شمرد که اگر اتفاق بیفتند شرط لازم و نه کافی توسعه‌یافتگی است، یعنی اگر اینها نباشد توسعه اتفاق نمی‌افتد. در یکی از این شروط، نورث از تمکین همه مقامات به قانون و خروج نظامیان از حوزه‌های اقتصادی سخن می‌گوید.
وی افزود: می‌توانستیم با استفاده از تایید مقام معظم رهبری، در یک فرصت شاید تاریخی جلساتی را نزد ایشان برگزار کنیم و می‌گفتیم همان‌طور که تایید کردید ما این موارد را زمان‌بندی کردیم و به احتمال قوی ایشان هم تایید می‌فرمودند اما مسائل به ورطه فراموشی سپرده شد و تنها در حد جو رسانه‌ای محدود متوقف شد و این کم‌کاری هم از سوی عزیزانی بود که نامه خطاب به آنها نوشته شده بود.
دیدگاه تان را بنویسید