تجربه پرواز ۷۵۲ و چشم‌انداز بن‌بست پیش روی گفت‌وگو با کی‌یف؛
با اوکراین چه کنیم؟
محبوبه ولی
اسفند پارسال وقتی روسیه، اقدام نظامی علیه اوکراین را آغاز کرد، پیش‌بینی می‌شد که ایران نیز درگیر این جنگ شود. اما شاید کسی احتمالش را نمی‌داد این درگیری تا جایی پیش برود که جنگ اوکراین و روسیه در مدتی کوتاه به غامض‌ترین و پیچیده‌ترین مسئله سیاست خارجی ایران تبدیل شود!
چند ماه بعد، در اواخر تیرماه سال جاری پوتین با رهبر انقلاب دیدار کرد. رهبری در این دیدار با بیان اینکه غربی‌ها با روسیه قوی و مستقل به کلی مخالف هستند، ناتو را موجودی خطرناک خواندند و در خصوص اقدام پوتین در اوکراین، گفتند: «جنگ یک مقوله خشن و سخت است و جمهوری اسلامی از اینکه مردم عادی دچار آن شوند به هیچ وجه خرسند نمی‌شود اما در قضیه اوکراین چنانچه شما ابتکار عمل را به دست نمی‌گرفتید، طرف مقابل با ابتکار خود، موجب وقوع جنگ می‌شد.»
اکنون در حالی که حمله روسیه به اوکراین در آستانه یک سالگی است، ایران چنان با مسئله اوکراین گره خورده که حتی برجام نیز تحت‌الشعاع آن قرار گرفته است. در واقع امروز گرچه برجام همچنان در کماست، علی‌اف یک قاری کنار ارس فرستاده تا سوره فتح بخواند، اعتراضات داخلی موجی گسترده از واکنش‌های منفی جهانی و تحریم‌های جدید در پی داشته و مشکلات خرد و کلان دیگری طی ماه‌های اخیر در سیاست خارجی رخ داده است؛ اما در میان تمامی آنها دردسر بزرگ ایران در حوزه سیاست خارجی «مسئله اوکراین» است.
چندی پیش کوروش احمدی، تحلیلگر مسائل سیاست خارجی در گفت‌وگویی با اعتمادآنلاین، تصریح کرد که مهمترین تاثیر منفی این موضوع، به طور کلی و فراتر از برجام، تاثیری است که بر روابط غرب با ایران داشته، به نحوی که اروپا را در موضع منفی‌تری نسبت به ایران قرار داده است.
وی در توضیح چرایی این موضوع، اظهار کرد دلیل آن روشن است و آن اینکه مسئله اوکراین برای اروپا حساس‌تر و حیاتی‌تر است، چراکه اوکراین در مجاورت اروپا قرار دارد و به نوعی حیات خلوت اروپا محسوب می‌شود به طوری که فاصله اوکراین و آلمان تنها حدود هزار کیلومتر یا دو ساعت پرواز است.
هشدار درباره برداشتن یک گام دیگر ایران در حمایت نظامی از روسیه
دیروز نیز لارنس نورمن در وال استریت ژورنال نوشت که جوزف بورل، دیپلمات ارشد اتحادیه اروپا گفته است: «تهران یک گام دیگر در حمایت نظامی از روسیه بردارد، انگیزه اروپا و آمریکا برای احیای برجام بسیار کمتر خواهد شد.»
پرونده پرواز 752 نمونه‌ای کوچک از مناقشه بزرگ امروز است. در آن پرونده نیز اوکراین ادعاهای ایران را نپذیرفت و علی‌رغم رفت و آمدهای مکرر هیأت‌های تخصصی میان دو طرف؛ درنهایت کی‌یف، تهران را متهم به لاپوشانی کرد
هشدار بورل در حالی است که جریان رسانه‌ای و البته فضای سیاسی غرب به شدت نه تنها بر همکاری نظامی ایران با روسیه علیه اوکراین تاکید می‌کند، بلکه هر چند وقت یک بار مدعی ظهور شواهد تازه‌ای در این باره می‌شود.
تازه‌ترین این موارد، گزارش دو روز پیش وال استریت ژورنال است که مدعی اعزام یک هیات ایرانی به روسیه برای ساخت کارخانه‌ای با قابلیت تولید شش هزار پهپاد طراحی شده توسط جمهوری اسلامی برای استفاده در جنگ اوکراین، شده است.
به نوشته این روزنامه ایران و روسیه در این همکاری جدید قرار است پهپادهایی با موتور جدید برای افزایش سرعت و ارتفاع پرواز بالاتر تولید کنند.
ایران چنین ادعایی را تکذیب کرده است. جوزف بورل نیز دیروز به لارنس نورمن گفته است: «هر بار که با ایرانی‌ها صحبت می‌کنم، آنها اصرار دارند که این کار را انجام نمی‌دهند.»
«گفت‌وگو» بن‌بست را می‌شکند؟
همزمان اما هر بار که خبرهایی از این جنس منتشر می‌شود، هجمه‌ها علیه ایران بیشتر و اتهام شراکت ایران با روسیه در جنگ با اوکراین با لحن تندتری از سوی غرب افزایش می‌یابد. سایه سنگین آن بر برجام می‌افتد؛ کشورهای منطقه و مشخصا اسرائیل ماهی خود را از آب گل‌آلود آن می‌گیرند و اصرارهای ایران مبنی بر اعلام بی‌طرفی در این جنگ و قائل بودن آن به راه حل سیاسی، به جایی نمی‌رسد.
در این شرایط بسیاری انگشت اتهام را به سوی دولت رئیسی می‌گیرند که به لحاظ دیپلماتیک ضعیف عمل کرده و نتوانسته مواضع ایران را به نحوی مطرح کند که ایران مورد چنین اتهاماتی قرار نگیرد. برخی دیگر راهکار را گفت‌وگوی مستقیم با اوکراین می‌دانند.
برخی راهکار حل «مسأله اوکراین» را گفت‌وگوی مستقیم می‌دانند، اما آیا چنین گفت‌وگویی ایران را از بن‌بست اوکراین بیرون خواهد کشید؟ تنش‌ها و مجادلات لفظی حاکی از این است که گویا اولین دور گفت‌وگوها بر سر ادعای همکاری نظامی ایران با روسیه علیه اوکراین اثر مثبتی نداشته است!
مرتضی مکی، کارشناس مسائل بین‌الملل در همین خصوص به ایلنا گفته است: «اگر بخواهیم موضوع پرونده ایران و اوکراین را مدیریت کرده و آن را ببندیم راهی جز گفت‌وگوی مستقیم با مقامات اوکراینی نیست و اگر این گفت‌وگوها به صورت جدی پیگیری شود، می‌تواند تاحدودی سیاست‌های غرب در اوکراین را علیه ایران خنثی کند.»
اما آیا چنین گفت‌وگویی ایران را از بن‌بست اوکراین بیرون خواهد کشید؟ و آیا اوکراین روی خوشی به این گفت‌وگوها نشان خواهد داد؟ موانع به سرانجام رسیدن چنین سیاستی چیست؟ ایران چنین اقدامی را آغاز کرده است.
مجادله پس از اولین ملاقات
سخنگوی وزارت خارجه ایران چندی پیش اعلام کرد که دو هیأت ایرانی و اوکراینی با ترکیبی از اعضای فنی و تخصصی گفت‌وگوهایی درباره همین موضوع در یک کشور ثالث داشته‌اند.
آن کشور ثالث قطر بود و آنگونه که ناصر کنعانی گفته قرار شده این هیأت‌ها به کشورهای خود بازگردند و در صورت لزوم این گفت‌وگوها ادامه پیدا کند. مدت چندانی از اظهارات سخنگوی دستگاه دیپلماسی ایران نگذشته بود که وزیر خارجه اوکراین با تکرار ادعاهای قبلی، ایران را تهدید به قطع روابط دیپلماتیک کرد. دمیترو کولبا گلایه کرده بود که «ما از گذشته تاکنون لطمه‌ای به ایران نزده‌ایم. آنها شروع کردند به عرضه پهپادهای کامیکازه به روسیه و از خطوط قرمز عبور کردند.»
میخائیل پودولیاک، مشاور رئیس‌جمهور اوکراین حتی پا را فراتر نهاد و پس از حمله هشتم بهمن به یک مجتمع کارگاهی وزارت دفاع ایران در اصفهان، تلویحا مدعی مشارکت اوکراین در این حمله شد. او در صفحه توئیتر خود نوشت: «ما به شما هشدار دادیم و منطق جنگ به هیچ‌کس رحم نمی‌کند.»
توئیت پودولیاک واکنش تند ایران را برانگیخت. نورنیوز، رسانه شورای عالی امنیت ملی به نقل از یک مقام مطلع نوشت که اگر کی‌یف موضعش را اصلاح نکند، مواضع ایران در قبال جنگ اوکراین تغییر خواهد کرد.
این تنش‌ها و مجادلات لفظی حاکی از این است که گویا گفت‌وگوهای دو طرف در قطر اثر مثبتی نداشته است؛ آنچنانکه مذاکرات درباره هواپیمای اوکراینی نیز به سرانجام مسالمت‌آمیزی ختم نشد.
خاطره پرونده پرواز 752
در واقع در مسئله اوکراین، یکی از مواردی که می‌توان به عنوان فاکتوری منفی در خروج از بن‌بست آن اشاره کرد، خاطره‌ای است که اوکراین از پرواز 752 دارد. آن پرونده نمونه‌ای کوچک از مناقشه بزرگ امروز است. در آن پرونده نیز اوکراین ادعاهای ایران را نپذیرفت و علی‌رغم رفت و آمدهای مکرر هیأت‌های تخصصی میان دو طرف، درنهایت آندره میلن، کارشناس مشاوره پرونده پرواز 752 با انتشار گزارشی اعلام کرد که سپاه پاسداران ایران، قبل از شلیک موشک، جی‌پی‌اس پرواز را از کار انداخته بود. وزیر زیرساخت‌های اوکراین نیز ایران را متهم کرد که علل واقعی سرنگونی هواپیمای اوکراینی را لاپوشانی کرده است.
در بن‌بست امروز ایران بر سر مسئله اوکراین، قطعا نمی‌توان سایه تجربه هواپیمای اوکراینی را نادیده گرفت. مورد دیگری که سد راه گفت‌وگو با اوکراین است، وابستگی شدید زلنسکی به اروپا و آمریکاست؛ این وابستگی هر نوع استقلال در گفت‌وگو با ایران و مفاهمه با آن را منتفی می‌کند. اسرائیل و برخی کشورهای منطقه نیز با مانور سنگین در این میانه، خطر کشاندن آتش جنگ کی‌یف- مسکو به تهران را تشدید می‌کنند و سدی بر سر راه مسیر گفت‌وگو و دیپلماسی هستند. توپخانه‌های رسانه‌ای نیز آتشبار اخبار مشارکت نظامی ایران با روسیه علیه اوکراین را فعال نگه داشته و هر روز اخبار تازه‌ای در این خصوص دارند.
از سوی دیگر حضور ایران در جبهه روسیه، آن هم در هنگامه جنگی که جنگ بلوک شرق و غرب خوانده می‌شود، تلاش‌های تهران برای اثبات حسن نیت و بی‌طرفی‌اش را بی‌اثر می‌کند؛ به ویژه که ایران هرازگاهی در لفظ و عمل، سیاستی متفاوت از این تلاش‌های دیپلماتیک را از خود نشان می‌دهد و بستر اتهامات را فراهم می‌کند.
مجموع این عوامل و نشانه‌ها حاکی از این است که «مسئله اوکراین» در آستانه اولین سالگرد حمله پوتین به این کشور، چنان برای ایران پُرگره و دردسرساز شده که خلاصی از آن به این سادگی‌ها نیست!
دیدگاه تان را بنویسید