پوندها؛ پایان‌بخش یک جنگ دیپلماتیک

طهمورث حسینی

بدهی دولت انگلیس به ایران بابت تانک‌های چیفتن خریداری شده در زمان محمدرضا شاه پهلوی کلید حل معمای آزادی زندانیان دوتابعیتی بود. نازنین زاغری و انوشه آشوری دو شهروند ایرانی-بریتانیایی پس از تحمل چندین سال حبس آزاد و انگلستان بازگشتند. این آزادی به گفته رسانه‌ها برای ایران عایدی 530 میلیون دلاری داشته و انگلستان بابت آزادی زاغری این پول را به حساب ایران واریز کرده است.

صبح چهارشنبه، نخست‌وزیر انگلیس در اظهاراتی گفت که دولت این کشور در حال مذاکره با ایران برای آزادسازی نازنین زاغری، زندانی دوتابعیتی در ایران است.

روزنامه گاردین به نقل از بوریس جانسون نوشت که مذاکرات با تهران برای آزادی نازنین زاغری،‌ شهروند دو تابعیتی ایرانی-انگلیسی که به اتهامات امنیتی دوره محکومیتش در ایران را به سر می‌برد «پیش می‌رود» اما نمی‌تواند چیز بیشتری در این باره بگوید، چون «مذاکرات در حال حاضر در جریان است».لیز تراس، وزیر امور خارجه انگلیس هم درباره زندانیان دو تابعیتی ایرانی-انگلیسی که به اتهامات امنیتی دوران محکومیت‌شان را در ایران می‌گذرانند، گفت: ما سخت در تلاشیم و من به عنوان وزیر امور خارجه، آزادی نازنین زاغری، انوشه آشوری و مراد طاهباز که همگی در ایران زندانی هستند را در اولویت قرار داده‌ام.در حالی‌که مقامات انگلیسی سعی داشتند با احتیاط آخرین مراحل آزادی این دو نفر را طی کنند؛‌ حجت کرمانی، وکیل نازنین زاغری و انوشه آشوری، به خبرگزاری رویترز گفت که این دو شهروند ایرانی‌بریتانیایی در راه فرودگاه و خروج از ایران هستند. تولیپ صدیق، نماینده پارلمان بریتانیا، نیز تایید کرد که نازنین زاغری در فرودگاه تهران و در راه بازگشت به لندن است.

بی خبری عجیب  سخنگوی قوه قضاییه ایران

در حالیکه اخبار رسانه‌های مختلف درباره آزادی این زندانیان دو تابعیتی انگلستان هرلحظه بیشتر می‌شد، اما سخنگوی قوه قضاییه در نشست خبری خود در پاسخ به این سوال که پرونده نازنین زاغری به کجا رسید؟ گفت: هنوز اینکه به چه شکل تصمیم گرفته شده است را نمی‌دانم.ساعاتی بعد البته ذبیح‌الله خداییان در تشریح روند آزادی این دو شهروند ایرانی-بریتانیایی گفت که خانم نازنین زاغری به اتهام جاسوسی برای سرویس جاسوسی کشور انگلیس به چهار سال حبس محکوم شده بود که مدت مجازاتش را به صورت کامل کشیده و حبسش به اتمام رسیده است و بر همین اساس ممنوع‌الخروجی وی لغو و آزاد شده است.سخنگوی قوه قضاییه درباره پرونده دیگر این محوم امنیتی گفت که البته زاغری پرونده‌ دیگری نیز دارد که در آن محکوم به یک سال حبس شده ولی این پرونده تاکنون به اجرا گذاشته نشده است.

خداییان در مورد وضعیت قضایی پرونده انوشه آشوری هم توضیحاتی داد: «آقای انوشه آشوری، به اتهام همکاری با سرویس‌های امنیتی کشورهای بیگانه و به جرم جاسوسی به ۱۰ سال حبس محکوم شده بود و حدود چهار سال و هفت ماه از مدت محکومیتش سپری شده که تقاضای آزادی مشروط کرد.»

عایدی 530 میلیون دلاری ایران بابت بدهی دولت انگلیس به ایران برای تانک‌های چیفتن خریداری شده در زمان محمدرضا شاه پهلوی کلید حل معمای آزادی نازنین زاغری و انوشه آشوری بود

سخنگوی قوه قضاییه در تشریح محکومیت آشوری گفت که او به عنوان دستمزد مبالغی را از سرویس‌های جاسوسی بیگانه اخذ کرده بود که این مبالغ نیز از وی دریافت شد؛ لذا با توجه به شرایط سنی و جسمی دادگاه با آزادی مشروط او موافقت کرد و مورد رأفت حکومت اسلامی قرار گرفت و آزاد شد.

 نازنین زاغری که بود؟

نازنین زاغری که در سال 1395 برای سفر نوروزی به همراه کودک یک‌ ساله‌اش به تهران آمده بود در 19 فروردین و هنگام بازگشت در فروگاه دستگیر شد.زاغری ابتدا به زندان کرمان منتقل شد و حدود 60 روز در انفرادی و بند عمومی حضور داشت و سپس به زندان تهران انتقال یافت.

او حدود 5 ماه بعد و به اتهام جاسی و با حضور در دادگاهی به ریاست قاضی صلواتی محاکمه و محکوم شد.

با محکومیت زاغری تلاش‌های دیپلماتیک برای آزادی او از سوی دولت انگلستان بیشتر شد اما در برخی موارد اظهارنظرهای مقامات انگلیسی اوضاع را پیچیده‌تر می‌کرد. مثلا در آبان سال 96 بوریس جانسون، وزیر امور خارجه وقت بریتانیا، در دفاع از نازنین زاغری به اعضای کمیته مسائل خارجی پارلمان بریتانیا گفت: «وقتی نگاه می‌کنم که ببینم مگر نازنین زاغری چه می‌کرده، تا جایی که می‌فهمم او فقط مشغول آموزش روزنامه‌نگاری بوده است.» موضوع آموزش روزنامه‌نگاری از سوی چهره‌های دوتابعیتی یا خارجی همیشه حساسیت‌هایی را برای نهادهای امنیتی ایجاد می‌کرده و همین اظهارنظر بوریس جانسون این محکوم امنیتی را به دردسری دیگر انداخت تا جایی‌که خود او به شدت این ادعا را رد کرد و گفت او در بخش خیریه بنیاد سرویس جهانی بی‌بی‌سی فقط کارمند بخش اداری بوده است.

ابراز نارضایتی زاغری  از مبادله با تانک

در سال 1398 موضوع طلب ایران بابت تانک‌های چیفتن بار دیگر محور مذاکرات مقامات ایرانی و بریتانیایی قرار گرفت و زاغری که حالا سه سال در زندان به سر می‌برد در نامه‌ای از اوین گفت که مذاکره وزرای خارجه بریتانیا و ایران برای آزادی او در برابر پرداخت طلب حدود ۴۰۰ میلیون پوندی ایران یک نوع «حراج» است و نوشت: «کشورم مرا در ازای مبلغ هنگفتی که مطالبات سیاسی خودش است به حراج گذاشت.»

تجربه چنین آزادی‌هایی نشان داده که یک روی سکه شرح پرونده امنیتی از طرف ایران و روی دیگر واکنش این افراد پس از آزادی است. باطن قضیه اما یک تبادل و دادستد سیاسی یا مالی میان دولت‌هاست. تعاملی که یک دولت راضی و دولت دیگر راضی‌تر خواهد بود

در مهرماه سال 1399  تایید شد که زاغری به یک سال زندان و یک سال ممنوع الخروجی دیگر محکوم شده است. این حکم موجب اعتراض و اعتصاب همسر او ریچارد رتلکیف  شد و از چند روز پس از حکم جدید اعتصاب غذای خود را در مقابل ساختمان وزارت خارجه بریتانیا آغاز کرد و از دولت بریتانیا خواست که همسرش را به لندن بازگرداند.

24 اسفند 1400 زاغری بعد از نزدیک به شش سال گذرنامه بریتانیایی خود را که ماموران اطلاعاتی در هنگام خروج او در فرودگاه ضبط کرده بودند، پس گرفت و 25 اسفند تهران را به مقصد لندن ترک کرد.

انوشه آشوری، زندانی  کمتر رسانه‌ای شده

همزمان با آزادی نازنین زاغری، انوشه آشوری دیگر زندانی دو تابعیتی هم آزاد شد. آشوری شهریور ۱۳۹۶ در سفر به ایران بازداشت شد.

سخنگوی قوه قضاییه ایران در شهریور ۱۳۹۸ گفته بود که انوشه آشوری به جرم جاسوسی برای موساد به 10 سال زندان و همین طور به اتهام تحصیل مال نامشروع به دو سال حبس و بازگرداندن ۳۳ هزار یورو محکوم شده است.آشوری که سال‌ها در انگلستان اقامت داد به دلیل آنچه که خانواده‌اش بیماری پدر او اعلام می‌کنند به ایران برگشت و در یک شرکت ساخت و ساز به کار مقاوم‌سازی بناها پرداخت تا جایی‌که در دولت اکبر هاشمی رفسنجانی نیز مورد تقدیر قرار گرفت.آشوری هنگام بازداشت در سال ۱۳۹۶ برای دیدار با مادرش به تهران سفر کرده بود.

زندانیانی برای تبادل

سایت خبری مشرق که اصولا گزارش‌های امنیتی می‌نویسد پس از آزادی زاغری در تحلیلی نوشت که او هم اکنون یک مهره سوخته با گنجینه‌ای از اطلاعات حیاتی از شبکه‌های نفوذ و جاسوسی انگلیس در کشورهای مختلف است که هر روز ماندن او در ایران و در تعامل مستمر با کارشناسان این حوزه، خسارتی عظیم است.

مشرق با همان ادبیات امنیتی نوشته که هرچند پس از ۵ سال بازداشت و همکاری زاغری با دستگاه اطلاعاتی ایران، در عمل بطور کامل تخلیه شده است.و در آخر تاکید کرده نازنین البته در این سال‌ها حرف‌های زیادی برای گفتن داشته و به زودی کارفرمایان او از اشراف سربازان گمنام امام زمان غافلگیر خواهند شد.البته تجربه چنین آزادی‌هایی نشان داده که این گونه اظهارات یک روی سکه از منظر ایران است و روی دیگر اظهاراتی است که زندانی آزاد شده مثل کایلی مور- گیلبرت، پژوهشگر استرالیایی- بریتانیایی پس از آزادی علیه ایران بر زبان می‌آورند. باطن قضیه اما یک تبادل و دادستد سیاسی یا مالی میان دولت‌هاست. تعاملی که یک دولت راضی و دولت دیگر راضی‌تر خواهد بود؛ حتی اگر امیرعبداللهیان بگوید که هیچ ارتباطی میان آزادی این مبلغ و افرادی که به اتهام امنیتی در ایران بازداشت شدند، وجود ندارد و این اقدام صرفا «انسان‌دوستانه» است