امیر قطر با پرونده ایران وارد جده شد؛
دوحه؛ کاتالیست آشتی تهران -ریاض
محبوبه ولی
«امیر قطر با پرونده ایران وارد جده شد» و این نمونه‌ای موفق از سیاستی است که ایران و قطر طی سال‌های گذشته درباره یکدیگر در پیش گرفتند.
ژوئن 2017، عربستان به همراه سه متحد منطقه‌ای خود یعنی امارات، مصر و بحرین، تحریم و فشارهای سنگین بر دوحه را کلید زدند. به دنبال این چهار کشور با فشار سعودی، لیبی، یمن، مالدیو، سنگال، موریتانی، چاد، کومور، نیجر و گابن هم رابطه خود با قطر را قطع کردند. اردن هم در ششم ژوئن همان سال اعلام کرد که سطح مناسبات دیپلماتیک خود را با قطر کاهش می‌دهد.
کشور کوچک و ثروتمند قطر تنها مرز خاکی خود را با عربستان دارد و دو کشور در طول تاریخ منازعات مرزی و ژئوپلتیکی بسیار داشته‌اند. گذشته از ریاض، ابوظبی هم نسبت به اراضی جنوب شرقی قطر ادعاهایی دارد. این اختلافات مرزی به انضمام دعواهای سیاسی، منجر به این شد که درنهایت عربستان با تشکیل ائتلافی، بکوشد تا قطر را در منطقه دچار انزوا کند.
عربستان به همراه سه متحد خود، 13 شرط برای قطر تعیین کردند که یکی از اساسی‌ترین آنها تعطیل کردن سفارت ایران در دوحه و همچنین سایر کنسولگری‌های ایران در دیگر نقاط قطر بود. همکاری نظامی میان ایران و قطر نیز باید پایان می‌پذیرفت.
قطر زیر بار قطع رابطه با ایران نرفت
برای عربستان که آن زمان علم عناد با ایران را بیش از هر وقت دیگری افراشته بود، قطع رابطه دوحه با تهران اهمیت بسیار داشت؛ قطر اما زیر بار این شروط نرفت و حالا چهار سال پس از آن شرط و شروط‌ها، امیر آن در شرایطی وارد عربستان شده که نه تنها ریاض آغوش خود را به سوی دوحه باز کرده، بلکه دست دوستی به سوی تهران نیز دراز کرده است.
گرچه همگی اینها بیش از هر چیز نتیجه تغییر و تحولات در صحنه سیاسی آمریکا، کنار رفتن دونالد ترامپ و آمدن جو بایدن است؛ اما به هر حال حفظ روابط ایران و قطر طی چهار سال گذشته نیز سهم بسزایی در رویکرد تازه عربستان سعودی دارد. در تمام چهار سالی که قطر تحت تحریم کشورهای عربی منطقه بود، ایران از آن حمایت کرد. تحریم‌کنندگان مرزهای زمینی و هوایی و دریایی خود را به روی قطر بستند، اما ایران تمامی مرزهای خود را به سوی آن گشود. پنج فروند هواپیما حامل مواد غذایی به قطر فرستاده است. سه بندر بوشهر، بندرعباس و بندر لنگه نیز در اختیار قطر قرار گرفت و پروازهای شرکت هواپیمایی قطر به اروپا از طریق آسمان ایران انجام شد.
گزارش‌ها حاکی است که در سفر امیر قطر به عربستان، ایران یکی از موضوعات اصلی است و قطر با توجه به مناسباتی که در چهار سال تحریم با ایران داشته، در گفت‌وگو با مقامات سعودی آنان را تشویق به توافق با ایران خواهد کرد
حتی رسانه‌های آمریکایی اعلام کردند که قطر سالانه میلیون‌ها دلار به ایران پرداخت می‌کند تا هواپیماهای قطری از حریم هوایی ایران عبور کنند، چراکه کشورهای ائتلاف چهارجانبه عربی با تحریم قطر، هواپیمایی آن را برای استفاده از آسمان خود محروم کرده‌اند.
تمیم بن‌حمد آل‌ثانی امیر قطر همان زمان در گفت‌وگو با شبکه سی‌بی‌اس نیوز گفت: «ایران همسایه ماست، ما بیش از آنها (کشورهای محاصره‌کننده قطر شامل عربستان، امارات، بحرین و مصر) با ایران اختلاف نظر و روابط خارجی زیاد داریم، اما اجازه دهید یک چیزی را بگویم زمانی که آن کشورها، برادرانمان همه چیز را محاصره کردند، دارو و غذا را محاصره کردند تنها راه ما برای تامین غذا و دارو برای مردم‌مان از طریق ایران بود.»
صلح در اوج ناامیدی
درنهایت زمستان پارسال محمد بن سلمان، ولیعهد پادشاهی عربستان ناامید از چهار سال تحریم و در حالی که با رفتن ترامپ دیگر پشتش به کاخ سفید گرم نبود، تمیم بن احمد آل ثانی، امیر قطر را در شهر العلای عربستان در آغوش گرفت و به قطع رابطه با قطر پایان داد.
آن زمان برخی تحلیلگران این دوستی را پشت کردن دوحه به تهران قلمداد کردند. قطر اما چنین تحلیل‌های را با قطعیت رد و تاکید کرد عادی شدن رابطه با عربستان نه تنها به معنی تغییر در رابطه با تهران نیست، بلکه قطر آماده میانجی‌گیری میان دو کشور است.
طی هفته‌های اخیر با پالس‌های مثبتی که ریاض برای تهران می‌فرستد و اخبار مذاکرات هیأت‌های ایرانی و عربستانی در بغداد؛ قطر بار دیگر موضوع میانجی‌گری خود را مطرح کرده است.
نکته مهم توجه به این امر که سیاست‌های درست منطقه‌ای مانند آنچه قطر و ایران در خصوص یکدیگر اتخاذ کردند، چگونه می‌تواند در بزنگاه‌های حساس به کمک سیاست خارجی و منافع ملی بیاید و منجر به شکل‌گیری صلح شود
از این رو به نظر می‌رسد همزمان که محمد الکاظمی در عراق می‌کوشد با آشتی دادن تهران و ریاض هم صلح را در منطقه برقرار کند و هم بر اعتبار و وجهه سیاسی خود بیفزاید؛ قطر نیز در تلاش است تا هرچه زودتر روابط میان ایران و عربستان عادی شود.
دوحه و بغداد مشوقان آشتی
اوایل هفته پس از آنکه بن سلمان، ولیعهد سعودی از مواضع تند خود علیه ایران عقب نشست و ابراز امیدواری کرد که کشورش رابطه خوبی با ایران داشته باشد، محمد بن عبدالرحمن آل ثانی، وزیر خارجه قطر گفت «از هرگونه گفت‌وگو، تلاش و روحیه مثبتی که به روابط بین ایران و کشورهای حوزه خلیج (فارس) به ویژه عربستان بازگردد، استقبال و از این تلاش‌ها حمایت می‌کنیم و معتقدیم که گفت‌وگو گامی سازنده در مسیر ثبات منطقه است.»
در همین راستا، گزارش‌ها حاکی است که در سفر امیر قطر به عربستان، ایران یکی از موضوعات اصلی است. شیخ تمیم بن‌حمد آل‌ثانی به دعوت سلمان بن عبدالعزیز، پادشاه سعودی به عربستان رفته است. شاهزاده فیصل بن فرحان، وزیر امور خارجه عربستان هشتم ماه جاری به دوحه رفت و این پیام دعوت را تسلیم شیخ تمیم کرد. به باور کارشناسان این دعوت و سفر به معنای تقویت بیشتر رابطه‌ای است که دو کشور با یکدیگر آغاز کرده‌اند و قطر با توجه به مناسباتی که در چهار سال تحریم با ایران داشته، در گفت‌وگو با مقامات سعودی آنان را تشویق به توافق با ایران خواهد کرد.
در واقع با اظهاراتی که از سوی ریاض به گوش می‌رسد، مقدمات رفع اختلافات میان ایران و عربستان فراهم شده و کشوری چون قطر که روابط خوبی با ایران دارد و اکنون نیز مشغول رایزنی‌های سیاسی در بالاترین سطح خود در ریاض است، می‌تواند اندک موانع موجود را نیز برطرف سازد. از آن سو بغداد نیز تسهیل‌گر دیگر این گفت‌وگوهاست.
نکته مهم در این میان اما توجه به این امر است که سیاست‌های درست منطقه‌ای مانند آنچه قطر و ایران در خصوص یکدیگر اتخاذ کردند، چگونه می‌تواند در بزنگاه‌های حساس به کمک سیاست خارجی و منافع ملی بیاید و منجر به شکل‌گیری صلح شود.
دیدگاه تان را بنویسید