ایران گرچه از دور، اما مذاکرات صلح را تحت‌نظر دارد؛
حرکت راهبردی تهران در شطرنج کابل
محبوبه ولی
هیچ انگاری ایران در خصوص تحولاتی که اطرافش رخ می‌دهد، یکی از اهدافی است که در مقابله با ایران دنبال می‌شود. این هدف؛ انزوای ایران در میان دوستان و همسایگانش را دنبال می‌کند.
رقابت‌های منطقه‌ای و البته عنادها و دشمنی‌ها، در پی این هستند که هر جا در جغرافیای پیرامونی ایران، تغییری در حال رخ دادن است، ایران را از ورود به صفحه شطرنج این تغییر دور نگه دارند؛ نمونه‌اش همین مناقشه اخیر قره‌باغ و توافقی که درنهایت با دخالت ترکیه و روسیه و البته بدون حضور ایران میان باکو و ایروان منعقد شد. در حالی که ایران مرزی طولانی با دو کشور متخاصم در شمال دارد و اکنون نیز توافقی که در غیاب آن حاصل شده، تبعات بسیاری برای ایران خواهد داشت.
همین روند در مورد افغانستان نیز متصور است. از حدود سه ماه پیش مذاکرات صلح میان طالبان و دولت افغانستان در جریان است؛ منتهی در قطر و با حضور آمریکایی‌ها. حضور غربی‌ها در این مذاکرات به قدری پررنگ است که بسیاری توقف 20 روزه آن را مربوط به تعطیلات کریسمس می‌دانند.
پیش از آن ایران چند نوبت با طالبان مذاکره کرد؛ مذاکراتی که با حواشی بسیار ازجمله تجمع تعدادی از طالبانی‌ها در پارک ملت تهران هم مواجه شد اما به هر حال موید ایفای نقش ایران در مذاکرات صلح بود. سپس اما ظاهرا این نقش کمرنگ شد و بازی به صحنه قطر با بازیگردانی آمریکا کشیده شد.
تحریک احساسات افغانی علیه ایران
پُرواضح است که بسیاری از جریان‌ها در داخل و خارج افغانستان، مایل به حضور ایران در این مذاکرات نیستند. اوایل امسال، زمانی که گفت‌وگوهای ایران با طالبان و دولت افغانستان در جریان بود، بسیاری تحلیلگران معتقد بودند که با توجه به لغو مذاکرات با افغان‌ها از سوی آمریکا و ساقط کردن هواپیمای آمریکایی توسط طالبان و همینطور عدم محبوبیت روس‌ها میان افغان‌ها، فضا برای میدان‌داری ایران در مذاکرات صلح افغانستان مساعد است.
به دلایلی اما این میدان‌داری رخ نداد. یکی از این دلایل به زعم برخی کارشناسان کم‌تحرکی وزارت خارجه ایران در این خصوص است. همینطور فضاسازی‌هایی که صورت گرفت.
تابستان امسال ماجرای تیراندازی پلیس به یک خودروی اتباع غیرمجاز افغان در یزد و همینطور غرق شدن تعدادی از شهروندان افغانی در هریرود، تنش‌زا شد؛ کار تا جایی بالا گرفت که در شهرهای مختلف افغانستان تجمعات اعتراضی برگزار شد و پرچم مقدس ایران آتش زده شد.
مجلس نمایندگان افغانستان نیز از کم‌کاری وزارت خارجه افغانستان انتقاد کرد و علاوه بر عذرخواهی دولت ایران، خواستار پرداخت غرامت و همینطور محاکمه و ماموران مرزبانی ایران با حضور نماینده افغانستان و حتی فراتر از آن قطع روابط با ایران در صورت عدم اجابت خواسته‌های طرف افغانستانی شد! در هفته‌های گذشته پیش از افتتاح راه‌آهن خواف - هرات نیز بار دیگر موجی از ویدئوهایی که مدعی آزار اتباع افغان از سوی پلیس و نیروهای مرزبانی ایران بودند، در فضای مجازی منتشر شد که پلیس و وزارت خارجه و حتی خود افغانستان اعلام کردند که این تصاویر اصلا مربوط به ایران نیست و از نظر تاریخی نیز به روز نیست و قدیمی است.
واقعیت این است که در افغانستان نیز گروه‌ها و جریان‌هایی هستند که به شدت نسبت به ایران سوء‌ظن دارند و در فضاسازی‌ها علیه ایران در افغانستان فعالانه اقدام می‌کنند.
فارغ از محتوای دیدارها و گفت‌وگوهای عراقچی در کابل؛ ایران و دستگاه دیپلماسی تلاش دارد در سایه این سفرها و مذاکرات رودررو، خود را نزدیک به جریانات مذاکرات صلح نگه دارد و در عین حال موضع خود را برای همسایه شرقی یادآوری کند
خط آهنی برای اتصال هر چه بیشتر دو کشور
برای ایران اما افغانستان به جهت طول مرز مشترک، نزدیکی زبان و فرهنگ، روابط اقتصادی، مهاجرینی که در ایران دارد و بسیاری موارد دیگر، همسایه بسیار مهمی است که نمی‌توان به تغییر و تحولات آن بی‌اعتنا بود.
از این رو ایران گرچه دخالت مستقیمی در مذاکرات صلح ندارد، اما همچنان سعی می‌کند حضور خود در صحنه شطرنج کابل را حفظ کند. از بارزترین مصادیق آن افتتاح چند روز پیش راه‌آهن خواف - هرات است که علی‌رغم فشارها و تحریم‌های اقتصادی محقق شد. این خط در گام‌های بعدی می‌تواند از شمال به سوی تاجیکستان ادامه یابد و شبکه ریلی ایران را به قرقیزستان و چین متصل کند. از جنوب نیز می‌تواند به سمت دریا تکمیل شود. به باور بسیاری این دالان ریلی یکی از دالان‌های استراتژیک ایران است که مواهب اقتصادی بسیاری نیز دارد.
به هر روی این خط آهن بیستم ماه جاری با حضور حسن روحانی و اشرف غنی، رئیس‌جمهور افغانستان به صورت ویدئویی به بهره‌برداری رسید و چندین محموله نیز پیش از آن به صورت آزمایشی از طریق این خط آهن به افغانستان منتقل شده بود. بهره‌مندی دو طرفه ایران و افغانستان از این خط آهن، به نوعی متضمن ارتباط و پیوستگی دو کشور و افزایش منافع مشترک آنها خواهد بود.
خبری که عراقچی در کابل داد
پس از افتتاح این خط آهن، عباس عراقچی، معاون وزیر خارجه ایران راهی افغانستان شد. سفر او برای گفت‌وگو با افغان‌ها درباره سند جامع همکاری‌های بلندمدت میان دو کشور، مذاکرات صلح میان جمهوری اسلامی افغانستان و طالبان و نقش جمهوری اسلامی ایران در ایجاد اجماع منطقه‌ای پیرامون وضعیت سیاسی و امنیتی افغانستان و گسترش روابط سیاسی، اقتصادی و تجاری میان دو کشور بوده است.
عراقچی دیروز در کابل خبر داد که «سند راهبردی ایران و افغانستان ۵ بخش دارد که ۴ بخش آن نهایی شده و فقط بخش امنیتی این سند مانده است که به زودی نهایی می‌شود.»
به گفته او، «سند جامع راهبردی چشم‌انداز روابط بلندمدت ایران و افغانستان را ترسیم و اصول این روابط را مشخص می‌کند و نقش مهمی در تحکیم روابط دو کشور دارد.»
سفیر سیاسی ایران در کابل برای بار دیگر تکرار کرد که طالبان یک واقعیت در صحنه سیاست افغانستان است و نمی‌توان آن را نادیده گرفت؛ چراکه به گفته عراقچی نادیده گرفتن آن به معنی ادامه جنگ و خونریزی است
یادآوری موضع ایران درخصوص مذاکرات صلح
فرستاده سیاسی ایران در بخش دیگری از سفرش به موضوع مذاکرات صلح افغانستان در دوحه پرداخت و گفت: «ما به عنوان جمهوری اسلامی ایران قصد دخالت در جزئیات توافقاتی که صورت می‌گیرد و یا چگونه اجرا می‌شود را نداریم اما به طور کلی از روند صلحی که توسط افغان‌ها و دولت افغانستان مدیریت شود، حمایت می‌کنیم.» او ادامه داد: «ما در عین حال به نیات آمریکا در قبال روند صلح افغانستان شک داریم و به عملکرد آنها مشکوک هستیم که این موضوع را به دوستان خود در داخل افغانستان هم گفتیم؛ در حسن نیت آمریکا تردید وجود دارد و لازم است که دوستان ما در افغانستان نسبت به سیاست‌های پشت پرده آمریکا دقت داشته باشند و مراقبت لازم را به عمل بیاورند.» سفیر سیاسی ایران در کابل همچنین برای بار دیگر تکرار کرد که طالبان یک واقعیت در صحنه سیاست افغانستان است و نمی‌توان آن را نادیده گرفت؛ چراکه به گفته عراقچی نادیده گرفتن آن به معنی ادامه جنگ و خونریزی است.
او البته بر این نکته نیز تاکید کرده که مذاکرات صلح از دوحه قطر باید به داخل افغانستان و بدون دخالت کشور خارجی منتقل شود. عراقچی ظرف دو روز گذشته با میرویس ناب، معاون وزیر امور خارجه، حمدالله محب، مشاور امنیت ملی افغانستان، عبدالله عبدالله رئیس شورای عالی مصالحه ملی افغانستان، حامد کرزی رئیس جمهوری پیشین افغانستان و شماری دیگر از مقامات افغان دیدار و گفت‌وگو کرد.
فارغ از محتوای این دیدارها و گفت‌وگوها، ایران و دستگاه دیپلماسی تلاش دارد در سایه این سفرها و مذاکرات رو در رو، خود را نزدیک به جریانات مذاکرات صلح نگه دارد و در عین حال موضع خود را برای همسایه شرقی یادآوری کند. پروژه‌هایی همچون خط آهن خواف - هرات نیز اقداماتی عملی برای شکست توطئه‌هایی است که به دنبال دور کردن دو همسایه هستند.
دیدگاه تان را بنویسید