تجارت اسلحه یا مرگ ابدی؟

محبوبه ولی

«تجارت اسلحه» یا به قول علی شمخانی «مرگ ابدی»؛ کدام یک از این دو سناریو تا چند ماه دیگر برای ایران و برجام رقم خواهد خورد؟ از زمانی که دونالد ترامپ، آمریکا را از برجام خارج کرد، مخالفان این توافق هسته‌ای در ایران پیوسته در گوش دولت فریاد زدند که ایران نیز زیر میز برجام بزند. حسن روحانی اما پارسال گفت که فقط یک سال دیگر صبر کنید. او اظهار کرد: «اگر یک سال دیگر در برجام بمانیم، می‌توانیم سلاح بخریم و بفروشیم.»

وعده رئیس‌جمهوری اشاره به بخشی از برجام داشت که مطابق آن تحریم تسلیحاتی ایران در 18 اکتبر 2020 یعنی 27 مهرماه سال جاری منقضی شده و بر این اساس ایران دیگر برای خرید و فروش سلاح محدودیتی نخواهد داشت. از این رو روحانی استدلال می‌کرد که منافع ما به ماندن در برجام است.

ایران برنامه‌های بسیاری برای این تاریخ ریخته و تصویر یک «تاجر اسلحه» را در افق آینده خود دیده است؛ اما باز هم آمریکا معادلات را به هم ریخت. چند روز پیش که رسانه‌های خارجی از ارائه پیش‌نویس قطعنامه تمدید تحریم‌های تسلیحاتی ایران، از سوی آمریکا به انگلیس، فرانسه و آلمان خبر دادند، موجی از تجزیه و تحلیل‌های حقوقی به راه افتاد مبنی بر اینکه آمریکا از برجام خارج شده و از نظر حقوقی حقی درباره تصمیم‌گیری درباره مفاد آن ندارد. همچنین گفته شد که چین و روسیه قطعا با چنین تصمیمی مخالفت خواهند کرد.

علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی در همین ارتباط دیروز توئیتی منتشر کرد که در آن نوشته بود: پیکر کم جان برجام با دور زدن قطعنامه ۲۲۳۱ و تداوم غیرقانونی تحریم تسلیحاتی ایران به مرگ ابدی خواهد رفت

فشارهای «دیپلماتیک»

اما از آن سو، آمریکا تمام تلاش‌های خود را به کار گرفته تا از همه این سدها بگذرد. استدلال حقوقی آمریکایی‌ها برای مداخله در موضوع لغو تحریم تسلیحاتی ایران در برجام، این است که می‌گویند موضوع قطعنامه 2231 کاملا متفاوت از برجام است و آمریکا مشارکت کننده این قطعنامه است؛ از این رو می‌تواند خواستار تمدید ممنوعیت تسلیحاتی ایران شود.

در مورد احتمال بالای مخالفت دیگر اعضای برجام و شورای امنیت نیز برایان هوک، نماینده ویژه وزارت خارجه آمریکا در امور ایران، اعلام کرد که «در حال رایزنی‌های دیپلماتیک با چهارعضو دیگر شورای امنیت سازمان ملل هستیم.» هرچند که روسیه طی روزهای اخیر مکرر اعلام کرده که قاطعانه با تصمیم آمریکا برای تداوم تحریم تسلیحاتی ایران مخالفت می‌کند، اما با تحرکات آمریکا، این نگرانی به وجود آمده که آمریکا ذیل همان رایزنی‌های دیپلماتیک روسیه و چین را تحت فشار بگذارد تا به مقصود خود برسد.

چراغ سبز بورل

در این میان اروپا اما چراغ سبز خود را نشان داده است. جوزف بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا اخیرا طی گفتگویی، اعلام کرد: «ایالات متحده پس از خروج از برجام در هیچ‌کدام از مذاکره‌ها و گفتگوهای کشورهای مانده در توافق هسته‌ای با ایران مشارکت نکرده است. از این رو، برای ما و همگان آشکار است که آمریکا از ماه می ۲۰۱۸ دیگر عضو فعال این توافق نیست.»

او چراغ سبز خود را در ادامه سخنان نشان داد که گفت: «گرچه آمریکا در قالب برجام نمی‌تواند جلوی برداشته شدن تحریم تسلیحاتی ایران را بگیرد، اما به عنوان یک عضو سازمان ملل متحد مانند هر کشور دیگر می‌تواند خواستار تمدید تحریم‌های ایران شود.»

بورل ادامه داد: «هر عضو شورای امنیت می‌تواند این پیشنهاد را به شورا ببرد و آن را به رأی اعضا بگذارد. باید دید آن زمان شورای امنیت درباره تحریم تسلیحاتی ایران چه تصمیمی می‌گیرد.»

اروپا کدام سو ایستاده است؟

آیا این اظهارات به معنای احتمال رفتن پرونده ایران به شورای امنیت است؟ آمریکا سخت در تدارک این امر است و اظهارات طرف‌های اروپایی نیز حاکی از محتمل بودن آن است. هر چه این احتمال شدت می‌گیرد، در ایران نیز تهدیدها و هشدارها شدیدتر می‌شوند.

علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی در همین ارتباط دیروز توئیتی منتشر کرد که در آن نوشته بود: «پیکر کم جان برجام با دور زدن قطعنامه ۲۲۳۱ و تداوم غیرقانونی تحریم تسلیحاتی ایران به مرگ ابدی خواهد رفت.» شمخانی ادامه داده بود: «اروپا کدام سو ایستاده؛ «حفظ آبرو و تقویت چندجانبه‌گرایی» یا «پذیرش مجدد تحقیر و کمک به یکجانبه‌گرایی»؟»

عباس موسوی، سخنگوی وزارت خارجه ایران نیز دیروز در نشست خبری خود، در پاسخ به این پرسش که اگر پرونده ایران به شورای امنیت برود و تحریم‌های تسلیحاتی تمدید شود، پاسخ ایران چه خواهد بود، گفت: «امیدواریم کار به آنجا نرسد، ولی اگر این اتفاق افتد، پاسخ ایران به این حرکت و اقدام، مقتضی و قاطع خواهد بود. ما منتظریم ببینیم شرایط به کدام سو می‌رود و آنگاه براساس شرایط عمل کرده و پاسخ خواهیم کرد.»

تلاش آمریکا و تهدید ایران باعث شده تنها دو سرنوشت برای ایران در 18 اکتبر متصور باشد؛ ایرانی که می‌تواند آزادانه به خرید و فروش اسلحه بپردازد یا ایرانی که بالاخره به برجام پایان داده است

تحمل خفیف‌ترین واکنش ایران هم سخت خواهد بود

علی ربیعی، سخنگوی دولت اما واکنش تندتری به این موضوع نشان داد و گفت که «تحمل کمترین و خفیف‌ترین واکنش ایران به تمدید تحریم‌های تسلیحاتی هم برای آمریکا و هم برای جامعه جهانی سخت خواهد بود.» او با بیان اینکه دامنه انتخاب‌های ایران برای پاسخ به این اقدام باز است، تاکید کرد: این اتفاق واکنش سخت جمهوری اسلامی ایران را به دنبال خواهد داشت. ربیعی از به خطر افتادن امنیت منطقه نیز سخن گفت.  مجتبی ذوالنوری، رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس نیز از دیگر مقاماتی بود که در واکنش به تلاش آمریکا برای تمدید تحریم تسلیحاتی ایران، موضوع خروج از برجام را مطرح کرد. او درباره همراهی احتمالی کشورهای اروپایی با آمریکا در این مسیر، گفت که در صورت بدعهدی‌های طرف غربی می‌توان برجام را اجرا نکرد.  گرچه ایران به صورت مرحله‌ای، تعهدات خود در برجام را کاهش داده اما همچنان مفادی از این توافق را اجرا می‌کند. یکی دیگر از مواردی که ذوالنوری به آن اشاره کرد، اجرا نکردن پروتکل الحاقی و تجدیدنظر در همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است.   تهدیدهای ایران به خروج از برجام و حتی ان پی تی، هر روز شدت می‌گیرد و از آن سو، تلاش آمریکا برای ممانعت از خرید و فروش تسلیحاتی ایران با دیگر کشورها نیز بیشتر می‌شود. این دو فرایند باعث شده تا تنها دو سرنوشت برای ایران در 18 اکتبر متصور باشد؛ ایرانی که می‌تواند آزادانه به خرید و فروش اسلحه بپردازد یا ایرانی که بالاخره به برجام پایان داده است.   البته شاید سناریوی سومی نیز وجود داشته باشد و آن اینکه ایران همچنان در برجام بماند، بدون اینکه بتواند تجارت اسلحه کند. هرچند که مقامات ایرانی این گزینه را کاملا رد می‌کنند.