تنش چین و ژاپن بر سر تایپه، آمریکا را به صحنه کشاند؛
تایوان؛ گره‌گاه رویارویی پکن با محور واشنگتن- توکیو
رامین پرتو
بیش از یک هفته پیش سانائه تاکائیشی، نخست‌وزیر جدید ژاپن، در حساب کاربری خود در ایکس از دیدار با «هسین-ای»، مشاور ارشد دولت تایوان، در روزهای 31 اکتبر و اول نوامبر خبر داد و نوشت که «مشتاقانه منتظر تعمیق روابط ژاپن و تایوان» است. همین جمله کوتاه آغازگر یکی از تندترین واکنش‌های چین در ماه‌های اخیر شد؛ واکنشی که با بیانیه رسمی وزارت امور خارجه چین در وب‌سایت این نهاد، اعتراض شدید و تأکید بر «اقدامات ناپسند» توکیو همراه بود. پکن به‌صراحت اعلام کرد که نخست‌وزیر ژاپن «عامدانه» با مقامات تایوان دیدار کرده و این اقدام را به صورت عمدی در رسانه‌ها برجسته کرده است. نکته حساس ماجرا آنجا بود که این اعتراض تنها چند ساعت پس از نخستین دیدار رسمی تاکائیشی با شی جین پینگ در حاشیه اجلاس اپک منتشر شد؛ دیداری که قرار بود نقطه آغاز گفت‌وگوی جدید میان دو اقتصاد بزرگ شرق آسیا باشد، اما عملاً به نقطه شروع اختلافی شدید بدل شد.
چین که خود را بزرگترین شریک تجاری ژاپن می‌داند و روی حساسیت‌های دیرینه تاریخی در روابط دو کشور تأکید دارد، این اقدام را «تخطی از اصل چین واحد» دانست. هم‌زمان رسانه‌های چینی نیز مجموعه‌ای از تحلیل‌ها و هشدارها را منتشر کردند و بر این باور بودند که تاکائیشی رویکردی ضدچینی دارد که طی سال‌های اخیر نیز در سخنان او بارها مطرح شده بود. در گزارش سی‌ان‌ان نیز به همین نکته اشاره شد که نخست‌وزیر جدید ژاپن به‌عنوان «چین‌ستیز» شناخته می‌شود؛ کسی که گفته بود اتباع چینی در ژاپن «موظف به جاسوسی برای چین هستند» و همچنین مدعی شده بود جنایات جنگ جهانی دوم در چین «اغراق‌آمیز» بوده است. این تحلیل سبب شد تا رسانه‌ها خطر افزایش اصطکاک میان توکیو و پکن را جدی‌تر ارزیابی کنند.
آمریکا با تأمین سلاح، شبکه دفاعی متحدان خود را تقویت می‌کند تا چین نتواند قدرت منطقه‌ای خود را بدون هزینه افزایش دهد.اینکه چرا آمریکا با طرح هسته‌ای کره‌جنوبی موافقت کرده هم در این زمینه قابل بحث است که اساساً واشنگتن از این طریق می‌خواهد چین را مهار کند و به کره‌شمالی پاسخ غیرمستقیم بدهد
اما انفجار سیاسی این ماجرا زمانی رخ داد که تاکائیشی در پارلمان ژاپن اعلام کرد احتمال وقوع یک «وضعیت اضطراری» در تنگه تایوان وجود دارد؛ وضعیتی که به باور او می‌تواند تهدیدکننده بقا برای ژاپن باشد. همین جمله، سرکنسول چین در اوزاکا را واداشت تا در پستی تند، با اشاره به این سخنان، اعلام کند که «گردن ناپاکی که دخالت کند، باید قطع شود»! توکیو بلافاصله اعتراض رسمی خود را به چین اعلام کرد و موضوع به سطح کابینه کشیده شد.
در مقابل، چین در بالاترین سطوح دیپلماتیک، از وزارت خارجه تا وزارت دفاع، مواضع توکیو را تحریک‌آمیز، نقض‌کننده اصل چین واحد و تهدیدی برای ثبات منطقه معرفی کرد. احضار سفیر ژاپن، هشدارهای شدیداللحن پکن، و یادآوری تاریخی «۸۰ سال پیش» و شکست نیروهای ژاپنی از چین، فضای تنش را سنگین‌تر کرد. پکن حتی به‌طور مستقیم گفت اگر ژاپن در مسئله تایوان از زور استفاده کند، با شکستی خردکننده روبه‌رو خواهد شد.
چرا چین و ژاپن
بر سر تایوان درگیر شدند؟
واقعیت این است که چین و ژاپن دهه‌ها است که بر سر تاریخ، تجارت، مسائل نظامی و حضور دریایی اختلاف دارند؛ اما تایوان حساس‌ترین نقطه تنشی است که هر حرکت کوچک در آن می‌تواند روال سیاسی را دگرگون کند. چین به صورت علنی تایوان را بخش جدایی‌ناپذیر سرزمین خود می‌داند و هر نوع تماس رسمی دیگر کشورها با تایوان را «نقض اصل چین واحد» می‌خواند. ژاپن اما تایوان را امنیتی‌ترین نقطه پیرامونی خود می‌داند؛ چراکه در سناریوی درگیری احتمالی چین و آمریکا، این کشور ناگزیر درگیر خواهد شد.
چین در مواضع اخیر خود بارها اعلام کرد «کسانی که با آتش تایوان بازی کنند، خواهند سوخت». در طرف مقابل، تاکائیشی تأکید کرده که سخنان پیشین خود را پس نخواهد گرفت و هر نوع اقدام نظامی چین در تنگه تایوان، تهدیدی واقعی علیه ژاپن خواهد بود و به هر ترتیب این مواضع عملاً روابط شکننده دو کشور را وارد مرحله‌ای کاملاً جدید کرده است.
ورود آمریکا به صحنه؛
پیام روشن به پکن؟
نکته مهم این است که دقیقاً در همان زمانی که روابط چین و ژاپن در حال التهاب بود، واشنگتن اولین قرارداد فروش تسلیحات خود در دوره دوم ریاست‌جمهوری ترامپ را اعلام کرد که شامل فروش ۳۳۰ میلیون دلار قطعات نظامی برای جنگنده‌های اف-16، هواپیماهای سی-130 و سایر تجهیزات نظامی تایوان می‌شود. وزارت جنگ آمریکا در این خصوص اعلام کرد که این اقدام «آمادگی عملیاتی» تایوان را افزایش می‌دهد و بخشی از حمایت مستمر واشنگتن برای «تقویت تاب‌آوری تایوان» محسوب می‌شود این قرارداد هم‌زمان با سخنان ترامپ مطرح شد که گفته بود شی جین‌پینگ به او «قول داده» تا زمانی که ترامپ در قدرت است، چین به تایوان حمله نخواهد کرد.
چین به صورت علنی تایوان را بخش جدایی‌ناپذیر سرزمین خود می‌داند و هر نوع تماس رسمی دیگر کشورها با تایوان را «نقض اصل چین واحد» می‌خواند؛ در مقابل ژاپن هم تایوان را امنیتی‌ترین نقطه پیرامونی خود می‌داند که در سناریوی درگیری احتمالی چین و آمریکا، این کشور ناگزیر درگیر خواهد شد
باید توجه کرد که این فروش تسلیحاتی تنها بخش کوچکی از رویکرد جدید واشنگتن بود؛ چراکه آمریکا همچنین رسماً با طرح کره‌جنوبی برای ساخت زیردریایی‌های هسته‌ای موافقت کرد و از تلاش سئول برای دستیابی به توانایی غنی‌سازی اورانیوم و بازفرآوری سوخت هسته‌ای حمایت کرده است این اقدام می‌تواند موازنه قدرت منطقه‌ای را تغییر دهد.
لذا این تصمیمات نشان می‌دهد که واشنگتن در دوره جدید خود سه خط اصلی اعم از تقویت دفاعی تایوان برای بازدارندگی چین، توانمندسازی متحدان آسیایی برای مقابله با تهدیدات منطقه‌ای و همچنین ایجاد دیوار امنیتی پیرامون چین از طریق همکاری با ژاپن، تایوان و کره‌جنوبی را دنبال می‌کند. بر این اساس واشنگتن به‌خوبی می‌داند که چین در حال افزایش ظرفیت نظامی خود است و تهدیدات پکن علیه تایوان طی سال‌های اخیر تشدید شده و حالا هر نوع تقویت دفاعی تایوان یا توان هسته‌ای کره‌جنوبی، در واقع تلاشی برای ایجاد موازنه راهبردی و مهار چین قلمداد می‌شود.
مولفه‌های تشدید تنش
نکته نهایی این است که برای درک چرایی شدت گرفتن تنش در این مقطع، باید سه عامل اصلی را هم تحلیل کرد که اولین، نخست‌وزیری سانائه تاکائیشی است. او که از جناح راست محافظه‌کار ژاپن بیرون آمده سابقه مواضع ضدچینی دارد و ارتباطات نزدیک با تایوان را حفظ کرده و از سوی دیگر مدافع افزایش قدرت نظامی ژاپن است. بر این اساس برای چین، نخست‌وزیری چنین فردی زنگ خطر محسوب می‌شود، چراکه پکن به هر نشانه‌ای از احیای ملی‌گرایی ژاپن حساسیت تاریخی دارد.
موضوع دیگر این است که امروز هر موضوع مرتبط با تایوان، بلافاصله در چارچوب رقابت واشنگتن ـ پکن تفسیر می‌شود. چین معتقد است که ژاپن عملاً در حال همسویی کامل با واشنگتن برای مهار پکن بوده و این نگرانی‌ها در رفتار تاکائیشی تشدید شده است.
از منظر دیگر باید توجه شود که تایوان برای چین هویت ملی، تمامیت ارضی و میراث تاریخی است. هرگونه تماس رسمی میان ژاپن و تایوان، از نظر پکن «دخالت در امور داخلی چین» محسوب می‌شود. بنابراین دیدار تاکائیشی با مقام تایوانی به‌طور طبیعی سطح حساسیت‌ها را بالا برده است
از سوی دیگر باید توجه کرد که واشنگتن می‌داند اگر بحران تایوان به مرحله درگیری برسد، ژاپن اولین کشوری است که درگیر می‌شود. بنابراین تقویت توان دفاعی تایوان به معنای تأخیر یا جلوگیری از این درگیری است. همچنین آمریکا با تأمین سلاح، شبکه دفاعی متحدان خود را تقویت می‌کند تا چین نتواند قدرت منطقه‌ای خود را بدون هزینه افزایش دهد. اینکه چرا آمریکا با طرح هسته‌ای کره‌جنوبی موافقت کرده هم در این زمینه قابل بحث است. واشنگتن در وهله اول مهار چین از طریق ایجاد توان بازدارنده در حیاط خلوت این کشور را دنبال می‌کند و از سوی دیگر، حمایت‌ها از سئول به معنای پاسخ به پیشرفت هسته‌ای کره‌شمالی
قلمداد می‌شود.
بر این اساس منطقه شرق آسیا بیش از هر زمان دیگری به نقطه برخورد منافع چین، ژاپن و آمریکا تبدیل شده و تداوم این روند می‌تواند پیامدهای سیاسی، امنیتی و حتی نظامی مهمی در پی داشته باشد و آینده تنگه تایوان را به یکی از پرتنش‌ترین نقاط جهان بدل کند.
دیدگاه تان را بنویسید