نقض مکرر حریم هوایی اروپا، غرب را علیه روسیه برانگیخته است؛
ناتو، آماده دفاع از «هر وجب خاک متحدان»
رامین پرتو
با تشدید تهدیدهای روسیه علیه اروپا و گزارش‌های متعدد از ورود جنگنده‌ها و پهپادهای روسی به حریم هوایی کشورهای عضو ناتو، فضای امنیتی در قاره سبز وارد مرحله‌ای تازه شده است. در این راستا اظهارات دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، در حاشیه نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد مبنی بر ضرورت سرنگونی جنگنده‌های روسی در صورت نقض حریم هوایی کشورهای عضو ناتو، نقطه آغاز دور جدیدی از مواضع تهاجمی غرب علیه مسکو به شمار می‌رود و این مواضع نه تنها توسط واشنگتن بلکه توسط لندن، استکهلم، ورشو و بروکسل نیز تکرار شد و حاکی از شکل‌گیری یک اجماع تازه برای مقابله مستقیم با کرملین است.
در این شرایط، ایوت کوپر، وزیر امور خارجه بریتانیا، در واکنش به سخنان ترامپ تصریح کرد که لندن آماده اجرای این دستور است و اعلام کرد که «امنیت اوکراین امنیت ما هم هست و همه ما به منشور سازمان ملل متکی هستیم.» تغییر موضع کوپر که پیش‌تر خواستار چشم‌پوشی اوکراین از بخشی از اراضی خود بود و اینک بر لزوم بازپس‌گیری کامل سرزمین‌های اشغال‌شده تأکید دارد، نشان‌دهنده چرخش جدی در رویکرد بریتانیا نسبت به جنگ اوکراین است.
همزمان ناتو با صدور بیانیه‌ای در حمایت از ادعای استونی درباره ورود جنگنده‌های میگ-۳۱ روسیه به حریم هوایی این کشور، روسیه را به رفتار «غیرمسئولانه» متهم کرد و هشدار داد که به این اقدامات با ابزارهای نظامی و غیرنظامی پاسخ خواهد داد.
از لندن تا استکهلم: هماهنگی مواضع غربی
سوئد، تازه‌ترین عضو ناتو، نیز در موضعی هماهنگ با متحدان اعلام کرد که جنگنده‌های روسیه در صورت نقض حریم هوایی این کشور هدف قرار خواهند گرفت. پال جانسون، وزیر دفاع سوئد در این خصوص تأکید کرد که «سوئد از حریم هوایی خود دفاع خواهد کرد و هیچ کشوری حق ندارد وارد قلمرو ما شود.» این اظهارات بازتابی از نگرانی فزاینده کشورهای تازه‌پیوسته به ناتو نسبت به تهدیدات هوایی روسیه است.
به نوشته نیوزویک، استکهلم از جنگنده‌های چندمنظوره ساب «جی‌ای‌اس ۳۹ گریپن» و موشک‌های پیشرفته هوا به هوا برای مقابله با تهدیدات احتمالی مسکو برخوردار بوده و حتی پیش از عضویت رسمی نیز، نیروهای هوایی سوئد تمرین‌هایی برای مقابله با تهدیدات منطقه‌ای در دریای بالتیک انجام داده بودند.
لهستان نیز هم‌صدا با متحدان غربی، ورود پهپادها و جنگنده‌های روسی را «جدی‌ترین تهدید امنیتی از زمان جنگ جهانی دوم» توصیف کرد. پاول ناوروکی، رئیس‌جمهور این کشور در مجمع عمومی سازمان ملل هشدار داد که روسیه تنها به دنبال درگیری منطقه‌ای نیست بلکه قصد دارد نظم بین‌المللی را به چالش بکشد. او با اشاره به ورود پهپادهای روسی به حریم لهستان دوباره اعلام کرد که این اقدام اتفاقی نبود بلکه با دستور مستقیم از مسکو انجام شد.
ترامپ با تأکید بر سرنگونی جنگنده‌های روسی در حریم هوایی ناتو می‌کوشد نشان دهد که برخلاف سال‌های گذشته، واشنگتن آماده واکنش فوری و قاطع بوده و اروپا نیز با توجه به وابستگی امنیتی به ناتو و نگرانی از گسترش جنگ اوکراین به مرزهای خود، موضع سختگیرانه‌تری در قبال مسکو اتخاذ کرده است
در واکنش به این اتهامات، مسکو هرگونه نقض عمدی حریم هوایی را رد کرده و مدعی شد که پروازهای جنگنده‌ها و پهپادهایش در چارچوب فعالیت‌های عادی و بر فراز حریم بین‌المللی انجام می‌گیرد. با این حال، لهستان و استونی بر لزوم پاسخ قاطع ناتو تأکید کردند و حتی خواستار استقرار گسترده‌تر جنگنده‌های غربی در خاک خود شدند.
ناتو در برابر روسیه
در این شرایط، مارک روته، دبیرکل ناتو، اعلام کرد که ائتلاف آتلانتیک شمالی مأموریت جدیدی با عنوان «نگهبان شرقی» را آغاز کرده و به گفته او، هدف این مأموریت تقویت توان دفاعی در شرق اروپا و مقابله با اقدامات روسیه در نقض حریم هوایی کشورهای عضو است. روته تأکید کرد که ناتو آماده دفاع از «هر وجب خاک متحدان» است و هیچ نقضی از سوی روسیه بی‌پاسخ نخواهد ماند. وی در عین حال هشدار داد که استفاده از موشک‌های گران‌قیمت برای مقابله با پهپادهای ارزان روسی پایدار نیست و ناتو به دنبال اصلاح این وضعیت است.
فرانسه نیز در این راستا جنگنده‌های رافائل خود را در لهستان مستقر کرده که قابلیت حمل کلاهک‌های هسته‌ای تاکتیکی دارند. دانمارک و نروژ هم از بسته شدن موقت فرودگاه‌هایشان در پی پرواز پهپادهای ناشناس خبر داده‌اند. چنین اقداماتی نشان می‌دهد که آسمان اروپا به یکی از حساس‌ترین جبهه‌های تقابل روسیه و غرب تبدیل شده است.
همزمان ایتالیا در موضعی ملایم‌تر بر لزوم مذاکرات مستقیم میان مسکو و کی‌یف تأکید کرد. آنتونیو تایانی، وزیر خارجه ایتالیا، ضمن حمایت از اوکراین گفت که «ما با روسیه در جنگ نیستیم؛ هدف ما این است که مسکو را به پای میز مذاکره بکشانیم.» این سخنان بازتاب‌دهنده نگرانی برخی کشورهای اروپایی از تشدید بی‌مهار تنش‌ها است.
صف‌آرایی قدرت‌ها علیه مسکو؟
در این میان اما واکنش واشنگتن همه را متعجب کرد؛ چراکه دونالد ترامپ در مواضعی تند در شبکه اجتماعی «تروث سوشال» نوشت که اوکراین با حمایت مالی اروپا و ناتو قادر خواهد بود تمامی سرزمین‌هایش را بازپس گیرد. او روسیه را «ببری کاغذی» توصیف کرد که درگیر مشکلات اقتصادی جدی شده و دیگر توان ادامه جنگ را ندارد و حتی تأکید کرد که آمریکا همچنان سلاح‌های مورد نیاز ناتو را تأمین خواهد کرد. به موازات این اظهارات، مارکو روبیو، وزیر خارجه آمریکا، نیز در شورای امنیت هشدار داد که «صبر دولت آمریکا بی‌نهایت نیست» و اگر روند صلح به نتیجه نرسد، تحریم‌های اقتصادی شدیدتر روسیه و ارسال تسلیحات تهاجمی به اوکراین در دستور کار قرار خواهد گرفت.
مسکو هرگونه نقض عمدی حریم هوایی ناتو را رد کرده و مدعی است که پروازهای جنگنده‌ها و پهپادهایش در چارچوب فعالیت‌های عادی و بر فراز حریم بین‌المللی انجام می‌گیرد، با این حال، لهستان و استونی بر لزوم پاسخ قاطع ناتو تأکید کرده و خواستار استقرار گسترده‌تر جنگنده‌های غربی در خاک خود هستند
در مقابل، دیمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین، ضمن رد ادعاهای واشنگتن اعلام کرد این تصور که اوکراین می‌تواند تمامی قلمرو خود را پس بگیرد، اشتباه است و روسیه آماده گفت‌وگو است اما عملیات نظامی ویژه باید تا پیروزی ادامه یابد. مسکو همچنین سیاست‌های آلمان و کشورهای بالتیک را عامل بی‌ثباتی اروپا معرفی کرد و اتهامات ورشو درباره نقض حریم هوایی را «هیستریک» خواند.
چرا اروپا و ترامپ سختگیرتر شده‌اند؟
هم‌زمانی تشدید اقدامات هوایی روسیه با مواضع سختگیرانه اروپا و آمریکا بی‌ارتباط نیست. روسیه طی هفته‌های اخیر با اعزام پهپادها و جنگنده‌ها به نزدیکی یا داخل حریم هوایی کشورهای ناتو، عملاً در حال آزمودن مرزهای تحمل غرب است. این اقدامات، به‌ویژه در کشورهای شرق اروپا مانند لهستان، استونی و رومانی، به‌عنوان تهدید مستقیم علیه امنیت جمعی ناتو تعبیر می‌شود.
از سوی دیگر، دولت ترامپ در دور دوم ریاست‌جمهوری خود به دنبال بازسازی تصویر رهبری آمریکا در جهان است. ترامپ با تأکید بر سرنگونی جنگنده‌های روسی می‌کوشد نشان دهد که برخلاف سال‌های گذشته، واشنگتن آماده واکنش فوری و قاطع است. اروپا نیز با توجه به وابستگی امنیتی به ناتو و نگرانی از گسترش جنگ اوکراین به مرزهای خود، موضع سختگیرانه‌تری اتخاذ کرده است.
افزون بر این، بحران اقتصادی روسیه، تحریم‌های غرب و فشار داخلی در مسکو سبب شده که غرب تصور کند کرملین در موقعیت ضعف قرار دارد و این زمان مناسب برای اعمال فشار حداکثری است. به همین دلیل، مواضع تند از لندن تا ورشو و استکهلم را می‌توان بخشی از یک استراتژی مشترک برای افزایش هزینه‌های جنگ برای روسیه دانست.
گام‌های بعدی ناتو و اروپا علیه مسکو
بر اساس روند موجود، ناتو و کشورهای اروپایی همراه با آمریکا می‌توانند چند اقدام کلیدی را در دستور کار قرار دهند. نخست، تقویت حضور نظامی در شرق اروپا است؛ به گونه‌ای که استقرار جنگنده‌ها و سامانه‌های دفاعی بیشتر در لهستان، رومانی و کشورهای بالتیک برای ایجاد بازدارندگی عملی علیه روسیه را اجرایی کنند.
دومین اقدام راه‌اندازی مأموریت «نگهبان شرقی» خواهد بود که مأموریتی ویژه برای رهگیری پهپادها و جنگنده‌های روسی با استفاده از ابزارهای کم‌هزینه‌تر و کارآمدتر به حساب می‌آید.
سومین اقدام هم افزایش فشار اقتصادی بر مسکو خواهد بود که می‌تواند شامل استفاده از دارایی‌های مسدودشده روسیه، تحریم صنایع انرژی و تسلیحاتی و محدود کردن بیشتر تجارت خارجی روسیه شود.
چهارمین اقدام هم افزایش حمایت تسلیحاتی از اوکراین است که ارسال سلاح‌های دفاعی و حتی تهاجمی پیشرفته با هدف تغییر موازنه جنگ به سود کی‌یف را می‌تواند عملیاتی کند.
این در حالیست که حفظ مسیر دیپلماسی و تلاش برخی کشورهای اروپایی مانند ایتالیا برای باز نگه‌داشتن کانال‌های مذاکره به‌منظور جلوگیری از تشدید بی‌مهار تنش‌ها هم می‌تواند در دستور کار باشد. در مجموع، شرایط کنونی حاکی از ورود بحران روسیه و غرب به مرحله‌ای جدید است؛ مرحله‌ای که در آن نه‌تنها میدان نبرد اوکراین بلکه آسمان کشورهای اروپایی نیز به کانونی برای آزمون اراده طرفین تبدیل شده است.
دیدگاه تان را بنویسید