اهرم‌سازی اتمی مسکو برای چانه‌زنی سیاسی

فرشاد گلزاری

بدون‌شک زمانی که نام «چرنوبیل» به میان می‌آید، همه در ذهنشان منطقه‌ای را تصور می‌کنند که مانند شهر ارواح خالی از سکنه است و از آن مهمتر اینکه هر جایی که پای خود را بگذارید آلوده به مواد رادیواکتیو است. این آلودگی حاصل از انفجاری بود که 36 سال پیش یعنی در آوریل سال 1986 میلادی رخ داد. زمانی که راکتور شماره چهار این نیروگاه اتمی منفجر شد هیچکس فکر نمی‌کرد اطراف این نیروگاه قرار است به قبرستانی تبدیل شود که هیچ موجود زنده‌ای در آن زیست نخواهد کرد. چرنوبیل به حدی فاجعه‌آمیز خود را به اوکراینی‌ها و روس‌ها تحمیل کرد که هیچکدام از غیرنظامیان فرصت نکردند اسباب و وسایل ضروری خود را از خانه‌هایشان خارج کنند. تخلیه اطراف این نیروگاه از غیرنظامیان و تبعات زیست محیطی انفجار این نیروگاه به حدی عظیم بود که هنوز هم نمی‌توان گفت چه تاریخی امکان زیست در آن فراهم می‌شود؛ چراکه این تراژدی تخریبی وسیع داشت که هنوز هم ابعاد فاجعه‌بار و تبعات آن ادامه دارد. حالا و همزمان با ادامه جنگ اوکراین، بار دیگر سایه ترس و تکرار همان تراژدی چرنوبیل بر سر اوکراینی‌ها و سپس اروپایی‌ها سنگینی می‌کند. از همان روزهای میانی تجاوز روسیه به اوکراین، بسیاری از کارشناسان مسائل ژئوپلیتیک بر این عقیده بودند که نباید این جنگ به وقوع یک فاجعه اتمی منجر شود و انگشت اشاره تمام آنها به سوی نیروگاه اتمی زاپوریژیا بود. نیروگاهی که به گفته آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، چهارمین تاسیسات هسته‌ای بزرگ اروپا به شمار می‌رود و یک نقطه استراتژیک به حساب می‌آید. به یاد داریم که در ابتدای جنگ اوکراین، ارتش کی‌یف به هر ترتیبی که بود سعی کرد تا بتواند این منطقه را به سود خود حفظ کند که لبته تا حد زیادی هم موفق شد. در همان هنگام روس‌ها حملاتی را به اطراف این نیروگاه اتمی انجام دادند و کمی بعد دنیا متوجه شد که دو راکتور از چهار راکتور تاسیسات اتمی زاپوریژیا از کار افتاده است. این دقیقاً همان زمانی بود که یکباره توپخانه غرب علیه روسیه شروع به کار کرده و در رسانه‌های خود خبر از به وجود آمدن یک بحران تمام عیار دادند. غرب در آن زمان به شدت مخالف پیشروی روس‌ها به سمت زاپوریژیا بود، اما درمقابل مسکو نه تنها وارد این منطقه شد، بلکه اطراف نیروگاه زاپوریژیا را به تصرف خود درآورد و قرار بر این شد تا یک همه‌پرسی جدایی از اوکراین را برگزار کنند. به همین جهت روز جمعه شاهد آن بودیم که آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل  به همراه رجب طیب اردوغان وارد اوکراین شدند و با ولودیمیر زلنسکی، رئیس جمهوری این کشور دیدار کردند. اینکه اردوغان به چه منظور وارد اوکراین شد، عموماً یک دلیل اساسی دارد و آن هم بازیگری در کنار بزرگان است ولی دلیل فرعی آن بحث انتقال غلات از اوکراین به ترکیه و سپس تحویل دادن آن به سایر کشورهای دنیا است. از سوی دیگر ترکیه در حال فروش و تحویل پهپادهای بیرق‌دار به کی‌یف است که همین موضوع هم نشان از روابط دو طرف دارد ولی آنچه گوترش را به کی‌یف کشاند، صرفاً جنگ میان کی‌یف و مسکو نیست، بلکه هدف اصلی زاپوریژیا است!

روس‌ها از تاسیسات زاپوریژیا که از شش واحد برق با ظرفیت حدود ۶۰۰۰ مگاوات تشکیل شده است و حدود یک‌چهارم کل برق اوکراین را تامین می‌کند، به عنوان یک اهرم تاکتیکیِ نظامی استفاده می‌کنند تا در نهایت کی‌یف و جامعه ملل را به سمت خود بکشانند

زاپوریژیا، آفند و پدافندهای پی‌درپی

مسکو می‌داند که حمله به تاسیسات نظامی آن در جزیره کریمه هم یک خطر بزرگ است و اگر محور مواصلاتی و پُل ارتباطی کریمه به خاک روسیه توسط ارتش اوکراین هدف قرار بگیرد، عملاً روسیه زمین‌گیر می‌شود

آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد که پس از کی‌یف به شهر اودسا سفر کرده بود اعلام کرد که اگر آنطور که ما پیشنهاد می‌کنیم تاسیسات اتمی زاپوریژیا غیرنظامی شود، مشکل حل می‌شود. چراکه برق زاپوریژیا برق اوکراین است و به خصوص در فصل زمستان برای مردم اوکراین ضروری است و این اصل باید کاملاً رعایت شود. این سخنان در حالی مطرح می‌شود که تاسیسات هسته‌ای زاپوریژیا در کنترل ارتش اوکراین است و طی چند روز گذشته مسکو اعلام کرده که کی‌یف بارها این محوطه را با استفاده از پهپاد و توپخانه‌ سنگین و سامانه‌های راکتی هدف حمله قرار داده است. تعدادی از این راکت‌ها به تجهیزات زیرساختی به ویژه سایت نگهداری پسماند هسته‌ای اصابت کرده و به همین جهت باید گفت که اوضاع در این منطقه به شدت بحرانی است. آنچه در این میان باید مورد نظر قرار بگیرد این است که روسیه به صورت مشخص سناریویی را عملیاتی کرده تا بتواند اوکراین را در مورد تاسیسات زاپوریژیا مورد خطابه بین‌المللی قرار دهد. روس‌ها از تاسیسات زاپوریژیا که از شش واحد برق با ظرفیت حدود ۶۰۰۰ مگاوات تشکیل شده است و حدود یک‌چهارم کل برق اوکراین را تامین می‌کند، به عنوان یک اهرم تاکتیکیِ نظامی استفاده کردند. آنها می‌دانند که اوکراین محتاج برق تولید شده در نیروگاه زاپوریژیا است و به همین دلیل نظامیان خود را در اطراف آن مستقر کردند تا ارتش اوکراین هم در تاسیسات زاپوریژیا دست به آرایش نظامی بزند. روسیه می‌داند که هرگاه یک تیر شلیک کند، اوکراینی‌ها در پاسخ به این اقدام پنج تیر شلیک خواهند کرد و این دقیقاً همان چیزی است که مسکو بدان علاقه دارد؛ چراکه روس‌ها با استفاده از ماهواره‌ها رد تیراندازی و خسارات آن که از سوی اوکراین انجام شده را ثبت و ضبط می‌کنند و علیه کی‌یف در رسانه‌ها و مجامع بین‌المللی به کار می‌گیرند. همین موضوع باعث شده تا غرب متوجه حربه مسکو شود و حالا علاوه بر گوترش، اردوغان و سایر مقامات سیاسی کشورهای دخیل در این پرونده هم نسبت به وقوع یک فاجعه همانند چرنوبیل هشدار داده‌اند. در این بین اگرچه روسیه با ورود تیم آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به تاسیسات زاپوریژیا موافقت کرده اما باید متوجه بود که مسکو در این میان به دنبال آن است که بتواند از این طریق یک اهرم‌سازی جدید به نفع خود انجام دهد. روس‌ها می‌دانند که تاسیسات زاپوریژیا برای اوکراینی‌ها به خصوص حالا که فصل سرما در راه است، بسیار ارزش دارد و به همین جهت حالا انگشت خود را بر این نیروگاه اتمی گذاشته‌اند تا به هر ترتیب که شده اوضاع را در پشت میز مذاکره به نفع خود تمام کنند. مسکو ازسوی‌دیگر می‌داند که حمله به تاسیسات نظامی آنها در جزیره کریمه هم یک خطر بزرگ است و اگر محور مواصلاتی و پُل ارتباطی کریمه به خاک روسیه توسط ارتش اوکراین هدف قرار بگیرد، عملاً روسیه زمین‌گیر می‌شود. به همین جهت آنها هم اهرم‌سازی اتمی را با بهانه آسیب‌رسانی به تاسیسات زاپوریژیا در دستور کار قرار داده‌اند تا در نهایت بتوانند از این نظر هم در مذاکرات احتمالی پیش‌رو، امتیازات خاص خود را کسب کنند.