نگاهی به مراودات خارجی جمیله علمالهدی و سنت‌شکنی خبرسازش؛
همسر رئیس‌جمهور و چالش «بانوی اول» بودن
محبوبه ولی
ابراهیم رئیسی در آمریکای لاتین است و همسرش یعنی جمیله علمالهدی نیز او را همراهی می‌کند. این همراهی به گونه‌ای است که علمالهدی به طور مجزا از رئیس‌جمهور، جدول برنامه‌های ویژه خود در سفر را دارد و با عنوان همسر رئیس‌جمهور ایران نیز در آنها حضور می‌یابد.
دیروز اخبار و تصاویر دیدار او با سیلیا فلورس، همسر نیکولاس مادورو و همین‌طور بازدیدش از پادگان کوهستانی آرامگاه هوگو چاوز موردتوجه رسانه‌ها قرار گرفت.
او ماه پیش نیز در خاک کشور، میزبان شاناز ابراهیم، همسر رئیس‌جمهور عراق بود. اوج نقطه کنشگری‌اش به عنوان همسر رئیس‌جمهور در این یکی دو سال اخیر اما «کنگره بین‌المللی زنان تاثیرگذار» بود که با واکنش‌های منفی بسیاری مواجه شد؛ واکنش‌هایی که از بودجه و هزینه این مراسم تا حضور زنان گمنام در آن را زیر سوال می‌برد!
با تمام اینها اما آن کنگره برای همه مسجل کرد که جمیله علمالهدی، دختر احمد علمالهدی و مرحوم سکینه ریخته‌گرزاده که شش سال پیش درج نشدن نامش بر سنگ مزارش حاشیه‌های بسیار برای امام جمعه مشهد ایجاد کرد؛ قصد یک خط‌شکنی در سنت همیشگی زنان روسای‌جمهور در ایران را دارد؛ سنت دوری از رسانه‌ها و فعالیت‌های رسمی سیاسی.
این خط‌شکنی آن جایی اولین نشانه‌های خود را بروز داد که او از خاطرات خودنوشته میشل اوباما تمجید کرد و گفت قصد خود برای نوشتن کتاب مشابهی را با ابراهیم رئیسی در میان گذاشته و همسر گفته است: «کتاب نوشتن شما در این زمینه کار درستی است.»
بگذریم از اینکه وقتی جمیله علمالهدی این گفته‌ها را مطرح کرد با انتقادات بسیاری رو به رو شد؛ از این حیث که میشل اوباما نماینده طبقه سیاه‌پوست آمریکاست و از میان تمام رنج‌های آپارتاید خود را به بانوی اولی رسانده و جمیله علمالهدی دختر امام جمعه‌ای که سال‌هاست پایگاه قدرت در استان خراسان رضوی شناخته می‌شود و شرح زندگی این دو آنقدر متفاوت است که نمی‌توان امید داشت در جریان‌سازی و اثرگذاری بتوانند با یکدیگر رقابت کنند.
ولی هر چه باشد زنانی که زمستان پارسال در کنگره زنان تاثیرگذار شرکت کرده بودند، جمیله علمالهدی را بانوی اول می‌خواندند و عملکرد خود او نیز نشان می‌دهد که می‌خواهد یک «همسر رئیس‌جمهور» متفاوت باشد.
فرح، عفت و دیگران
در 1849 وقتی دالی مدیسن، همسر زکری تیلور، دوازدهمین رئیس‌جمهور آمریکا به خاک سپرده می‌شد، همسرش برای توصیف او عنوان «بانوی نخست» را به کار برد.
این عنوان چندین دهه بعد اما شکل و شمایل متفاوتی پیدا کرد. در قرن بیستم دیگر بانوی اولی صرفا به معنای همسر رئیس‌جمهور بودن نبود؛ برایش مسئولیت‌ها و وظایفی تعریف شده بود که به مرور رسمیت پیدا کرد و از همسران رئیس‌جمهور، زنانی متنفذ و اثرگذار ساخت.
در میان همسران روسای‌جمهور پیشین ایران جدی‌ترین کنش‌های سیاسی را می‌توان مربوط به عفت شریعتی، همسر اکبر هاشمی رفسنجانی دانست که خود می‌گوید یک پای آشتی تهران- ریاض در سال‌های ریاست‌جمهوری همسرش بوده است. او سال 2006 از سوی جمهوری اسلامی ایران در مقر سازمان ملل حاضر شد و سخنرانی‌ای به زبان عربی درباره حقوق بشر در اسلام و ایران به زبان عربی ایراد کرد.
«کنگره بین‌المللی زنان تاثیرگذار» برای همه مسجل کرد که جمیله علمالهدی، دختر احمد علمالهدی و مرحوم سکینه ریخته‌گرزاده که شش سال پیش درج نشدن نامش بر سنگ مزارش حاشیه‌های بسیار برای امام جمعه مشهد ایجاد کرد، قصد یک خط‌شکنی در سنت همیشگی زنان رؤسای‌جمهور در ایران را دارد
از میان دیگر همسران رؤسای‌جمهور، مابقی یا هیچ اثری ازشان دیده نمی‌شد مانند همسر حسن روحانی یا کمرنگ بودند همچون همسر محمود احمدی‌نژاد. در نهایت به هیچ یک از آنها حتی عفت شریعتی هم نمی‌شد عنوانی شبیه به «بانوی اول» داد.
پیش از انقلاب فرح پهلوی این نقش را برعهده داشت، پس از انقلاب اما عملا چنین نقشی در زنان روسای جمهور وجود نداشت.
اینک که جمیله علمالهدی پای در این راه گذاشته این سوال پیش می‌آید که او در این مسیر به دنبال چیست؟
دامنی گسترده از سیاست تا فرهنگ و اجتماع
جالب آنکه بانوان اول همیشه خوشنام نیستند؛ مثلا سارا نتانیاهو، بانوی اولی است که در رسانه‌های اسرائیل به تندخویی و بدرفتاری مشهور است و آنگونه که این رسانه‌ها می‌نویسند همسرش، بنیامین معمولا نبود او را به بودنش ترجیح می‌دهد.
برخی دیگر اما بسیار محبوبند و خوشنام. در همین خاورمیانه، رانیه، همسر شاه اردن یکی از آنهاست؛ کارمند ساده‌ای که با شاهزاده ازدواج می‌کند و تصویری که اکنون از او به نمایش گذاشته می‌شود، تصویر زن عربی است که گرچه بیشتر وقتش را صرف خانواده و فرزندانش می‌کند؛ در عین حال اما بسیار در سیاست بین‌الملل متنفذ و محبوب است.
با این تفاسیر برای جمیله علمالهدی نمی‌توان نقشی شبیه به آنچه در جهان به آن بانوی اول می‌گویند، قائل شد؛ نقش بانویی با هویت مستقل که به واسطه نزدیکی‌اش به قدرت، بتواند در حوزه‌های مغفول اثری ماندگار و جدی بر جای بگذارد
عمده شهرت او اما به واسطه عملکردش در حوزه‌های متعدد اجتماعی از جمله دفاع از حقوق زنان، مخالفت صریح با سوء‌استفاده از کودکان، برنامه‌های واکسیناسیون همگانی و اهدای عضو و تجهیز همه مدارس اردن به تکنولوژی‌های روز آموزشی و علاقه‌اش به هنر است.
در مثالی دیگر امینه اردوغان، بانوی اول ترکیه نیز جدا از حضورش در صحنه‌های سیاسی و انتخاباتی، در زمینه‌هایی چون محیط زیست فعال است. او پروژه پسماند صفر را در ترکیه طراحی و راه‌اندازی کرد که به نوشته رسانه‌های ترکیه‌ای در چارچوب این پروژه، بین سال‌های 2017 تا 2020 حدود 24 میلیون تن زباله قابل استفاده در کشور بازیافت و 30 میلیارد لیر از این طریق درآمدزایی شد.
در کشورهای اروپایی نیز بانوی اول شرح وظایف مبسوطی دارد که دامنه‌اش منحصر به سیاست نیست؛ بلکه از سیاست تا اجتماع و فرهنگ گسترده است. مثلا بریژیت مکرون، همسر رئیس‌جمهوری فرانسه آنطور که کاخ الیزه بر عهده او گذاشته وظیفه دارد در تمام نشست‌ها و اجلاس‌های بین‌المللی در کنار رئیس‌جمهوری و نماینده فرانسه باشد. بر روند مراسم تشریفاتی و پذیرایی از شخصیت‌ها در کاخ الیزه نظارت کند. در عین حال در مراسم خیریه و برنامه‌های فرهنگی و اجتماعی نقش‌آفرینی داشته باشد. الیزه همچنین نقش پررنگی به او در کمک و رسیدگی به وضعیت افراد معلول داده است.
از جمیله علمالهدی اما تا امروز که حدود دو سال است رختی شبیه به بانوی اولی را پوشیده، فعالیت‌هایی از جنس آنچه که بتواند به طور ملموس و واقعی در حوزه‌هایی چون آموزش، محیط زیست، سلامت، کودکان کار و از این دست تأثیرگذار باشد، دیده نشده است.
او از اسفند 98 دبیر «شورای تحول و نوسازی نظام آموزشی کشور» شورای عالی انقلاب فرهنگی است؛ اما اکنون که همسر رئیس‌جمهور است، اثری از تلاش او برای سامان دادن هرچند مختصر در این حوزه دیده نمی‌شود. در عوض اظهارات او درباره حجاب فراوانند.
با این تفاسیر برای او نمی‌توان شبیه به آنچه در جهان به آن بانوی اول می‌گویند، نقشی داد؛ بانویی با هویت مستقل که به واسطه نزدیکی‌اش به قدرت، بتواند در حوزه‌های مغفول اثری ماندگار و جدی بگذارد.
تا اینجای کار رخت تازه‌ای که او پوشیده در نهایت پذیرایی از میهمانان خارجی و همراهی همسر در سفرهای خارجی، احتمالا به منظور نزدیکی با زنان دولت‌های خارجی است که در امتداد اهداف دیپلماتیک دولت تعریف می‌شود و باید منتظر ماند و دید که آیا دستاوردی هم خواهد داشت؟ در سیاست داخلی نیز تا امروز هر چه از همسر آقای رئیسی دیده شده، همان مباحث و جدل‌های ایدئولوژیک همیشگی بوده است!
دیدگاه تان را بنویسید