این بار؛ کسری بودجه و تشدید تحریم‌ها بهانه شد؛
تداوم مصوبات کاغذی در حذف یارانه دهک‌های برخوردار
محمود نوروزیه
از روزی که یارانه‌ها مصوب و پرداخت آن کلید خورد، بحث حذف دهک‌های برخوردار چندین بار مطرح شده است؛ اما تا امروز که بیش‌از ۳۴۰ هزار میلیارد تومان یارانه‌های نقدی پرداخت شده است، همچنان این وعده‌ها در حد مصوبه مجلس و اعلام به دولت باقی مانده و در عمل هیچ تضمین قانونی برای اجرای آن ارائه نشده است.
براساس بند (1) تبصره (14) قانون بودجه 1398 دولت موظف شده است با استفاده از بانک‌های اطلاعاتی در اختیار، نسبت به شناسایی و حذف سه دهک بالای درآمدی از فهرست یارانه‌بگیران اقدام کند. بر این اصل هیات دولت آیین‌نامه مربوطه را نیز برای اجرا به سازمان برنامه و بودجه ابلاغ کرده است.
این طرح پیش از این نیز در بودجه ۳ سال گذشته به تصویب رسید، اما به مرحله اجرا درنیامد تا براساس آن حدود ۱۰ هزار و ۴۰۰ میلیارد تومان (در‌صورتی‌که تمامی افراد این سه دهک از دریافت یارانه حذف شوند) از منابع دولت که در قالب یارانه به این سه دهک تعلق می‌گیرد، آزاد شود.
در‌حال‌حاضر بیش از ۷۸ میلیون نفر در سال یارانه نقدی دریافت می‌کنند. البته رقم ۴۵ هزار و ۵۰۰ تومانی که در زمان تصویب برای یارانه‌ها در نظر گرفته شد اکنون با وجود تورم ارزش آن کمتر از 20 هزار تومان شده است، اما همین رقم نیز می‌تواند تاثیر بسزایی در توازن بودجه سال 98 داشته باشد.
چنانچه دولت بتواند در برابر اعتراض‌ها و مخالفت‌های ناشی از حذف این سه دهک برخوردار ایستادگی کند؛ هدف سیاستگذار اجرایی می‌شود. اجرای این سیاست در بودجه 4 سال گذشته نیز هر بار تصویب و در دستور کار قرار گرفته اما عملیاتی نشده، تا جایی که دولت کسری منابع پرداخت یارانه را در این مدت از محل منابع عمومی تامین و پرداخت کرده است. اما گویا کسری بودجه قابل‌توجه سال جاری در کنار تحریم‌ها، اراده لازم را در دولت به وجود آورده است تا نسبت به حذف یارانه این سه گروه اقدام کند.
آیا زمان سرکشی به حساب‌ها فرارسیده است؟
یکی از مهمترین چالش‌هایی که پیش از این مانع اجرای این سیاست می‌شد، نبود پایگاه اطلاعاتی قابل‌استناد از وضعیت رفاه خانوارها بود. البته در مقطعی وزارت رفاه به جمع‌آوری داده‌ها از شرایط درآمد و هزینه‌های خانوارها پرداخت، اما این اطلاعات در سطحی نبود که بتوان به واسطه آن طرحی در این وسعت را عملیاتی کرد. پس از انتخابات دوازدهمین دوره ریاست‌جمهوری لایحه بودجه 97 به مجلس رفت و طی آن به دولت پیشنهاد شد که یارانه 34 میلیون نفر ایرانی حذف و تنها به افراد تحت‌پوشش کمیته امداد امام خمینی و سازمان بهزیستی کل کشور یارانه پرداخت شود، اما مجلس با این طرح مخالفت کرد. بعد از آن نیز در دوم اسفند 96 که مجلس بحث حذف یارانه افراد پولدار در بودجه 97 را مطرح کرد، این بار نوبخت عنوان کرد «حذف یارانه دهک‌های پردرآمد طی سه ماه امکان‌پذیر نیست. امنیت اقتصادی با سرکشی به حساب‌های بانکی مخدوش می‌شود. سرکشی به حساب‌های بانکی برای حذف یارانه نقدی به این معناست که ما باید حساب و تراکنش 80 میلیون جمعیت را کنترل کنیم که این عملاً باعث محدود شدن امنیت در عرصه اقتصاد می‌شود».
3 دهک مشمول حذف یارانه در بودجه 98
در این زمینه رحیم زارع، عضو کمیسیون تلفیق بودجه مجلس با اشاره به مصوبه حذف یارانه ۳ دهک بالای جامعه اعلام کرد که افرادی که حقوق بالای ۵ میلیونی می‌گیرند و هنوز یارانه دریافت می‌کنند، افرادی که فوت شده‌اند و هنوز یارانه دریافت می‌کنند جزو این ۳ دهک خواهند بود. همچنین 3 دهک بالای جامعه با توجه به حساب بانکی و اموالی که به نامشان ثبت شده است، شناسایی و مشمول حذف یارانه‌ها می‌شوند.
دولت برخورد قاطع داشته باشد
وزارت اقتصاد نیز در بسته رونق تولید سال ۹۸ خود بر ضرورت توجه دولت به بخش تولید در حوزه هدفمندی تاکید کرده است.
در بخش مربوط به اصلاح ساختار مصارف هدفمندی یارانه‌ها این بسته آمده است «هرچند مطابق تبصره ۱۴ بودجه ۹۸، دولت مکلف شده است تا با استفاده از تمامی بانک‌های اطلاعاتی نسبت به شناسایی و حذف سه دهک بالای درآمدی از فهرست یارانه‌بگیران اقدام کند، اما با توجه به سهم اندک سه دهک مذکور از مجموع کل منابع هدفمندی یارانه‌ها، ضروری است تا علاوه بر انجام اقدامات درخصوص حذف دهک‌های برخوردار، با توجه به اضافه شدن منابع مربوط به صادرات فرآورده‌های نفتی با لحاظ مابه‌التفاوت خوراک پالایشگاه‌ها به میزان ۴۳۵ هزار میلیارد ریال در این حوزه، بخشی از منابع مربوطه جهت هدایت به سمت بخش‌های تولیدی آزاد شود.» در این بسته به دولت پیشنهاد شده است که تا اصلاح قانون بودجه سال ۱۳۹۸ را با هدف بازنگری در مصارف هدفمندی یارانه‌ها (جدول تبصره ۱۴ قانون بودجه) به جهت تخصیص به طرح‌های اولویت‌دار بخش‌های تولیدی به‌ویژه در مناطق آسیب‌دیده از سیل مدنظر قرار دهد و در حذف دهک‌های برخوردار درآمدی از دریافت یارانه نقدی با توجه به سامانه‌های اطلاعاتی در اختیار و آزادسازی منابع مربوطه برای بخش‌های تولیدی برخورد قاطع داشته باشد.
رقم کل یارانه‌های آشکار و نهان سالانه به 900 هزار میلیارد تومان می‌رسد. از این رقم حدود 600 هزار میلیارد تومان به حوزه انرژی و نفت اختصاص دارد. در سال ۹۸ نیز مجموع یارانه آشکار و پنهان ۸۹۰هزار میلیارد تومان خواهد بود
حذف دهک‌های برخوردار و تاثیرآن بر رفاه جامعه
به اعتقاد کارشناسان میزان تاثیرگذاری آزادسازی این بخش از یارانه و اختصاص آن به دهک‌های پایین‌تر در مرحله اول بستگی به هزینه‌هایی دارد که مراحل حذف این سه دهک باید طی کند. در این زمینه جستجو و یا ایجاد پایگاه‌های اطلاعاتی، ایجاد سامانه حذف، رسیدگی به شکایات ناشی از حذف و تشکیل تیم‌های عملیاتی؛ هزینه‌های قابل‌توجهی را برای دولت رقم خواهد زد که در هر صورت این جراحی اقتصادی باید تبعات آن را بپذیرد.
البته در رویکرد دیگر دولت می‌تواند بدون طی کردن این مسیر پرتلاطم، با اجرای سیاست حذف یارانه‌های پنهان که به صورت ناعادلانه توزیع می‌شود، این سیاست را از منظر دیگری پیگیری کند. تا همین چند ماه پیش هیچ رقم دقیقی از حجم یارانه‌های پنهان پرداختی وجود نداشت. اما سازمان برنامه و بودجه در گزارشی ارقام یارانه پرداختی کشور را که شامل آشکار و پنهان می‌شود محاسبه و اعلام کرده است. طبق این گزارش رقم کل یارانه‌های آشکار و نهان سالانه به 900 هزار میلیارد تومان می‌رسد. از این رقم حدود 600 هزار میلیارد تومان به حوزه انرژی و نفت و مشتقات آن اختصاص دارد که 215 هزارمیلیارد تومان آن متعلق به بنزین است. طبق برآوردهای انجام‌شده در سال ۹۸ نیز مجموع یارانه آشکار و پنهان ۸۹۰ هزار میلیارد تومان خواهد بود. این رقم معادل ۱۰.۹ میلیون تومان یارانه اعطایی به ازای هر فرد و تقریباً ۲.۲ برابر بودجه سالانه کشور است. این در حالی است که با وجود این رقم کلان که سالانه در کشور پرداخت می‌شود و سهم هر ایرانی به 11 میلیون تومان می‌رسد، عدم هدفمندی آن باعث شده تا بخش عمده‌ای از آن سهم پردرآمدهایی شود که در اهداف تعیین شده برای دریافت یارانه هیچ جایگاهی ندارند. به گونه‌ای که از میان ۲۴۹ هزار میلیارد تومان یارانه پنهان مستقیم، ۸/ ۱۵ هزار میلیارد تومان به سه دهک کم‌درآمد می‌رسد و رقم ۱۲۱ هزار میلیارد تومان سهم سه دهک پردرآمد می‌شود. حدود 600 هزار میلیارد تومان یارانه پنهانی در قالب مواردی مانند یارانه انرژی پرداخت می‌کند که سهم بالایی از آن به دهک‌های پردرآمد تخصیص پیدا می‌کند. بنابراین حذف یارانه‌های پنهان می‌تواند در افزایش رفاه اجتماعی تاثیر بیشتر و هزینه عملیاتی کمتری نسبت به طرح پالایش یارانه‌ها و تعدیل آنها داشته باشد.
سه دهک پردرآمد جامعه حدود 24 میلیون نفر هستند که با یک حساب ساده می‌توان گفت این سه دهک در هشت سال گذشته حدود 105 هزار میلیارد تومان یارانه نقدی دریافت کرده‌اند
حذف دهک‌های برخوردار اجرایی می‌شود؟
با این که همواره نقدهای بسیاری نسبت به شیوه پرداخت‌های نقدی وجود داشته و در قانون بودجه دولت ملزم به حذف پردرآمدها بوده، اما تاکنون این سیاست عملیاتی نشده است. سه دهک پردرآمد جامعه حدود 24 میلیون نفر هستند که با یک حساب ساده می‌توان گفت این سه دهک در هشت سال گذشته حدود 105 هزار میلیارد تومان یارانه نقدی دریافت کرده‌اند. به همین منظور برای سال جاری نیز منابعی حدود ۴۲ هزار میلیاردی برای پرداخت‌های نقدی و غیرنقدی در بودجه ۱۳۹۸ پیش‌بینی شده هر چند در کنار آن تاکید بر حذف سه دهک بالای درآمدی نیز مطرح شده ولی نه‌تنها دولت برنامه‌ای برای غربالگری اعلام نکرده، بلکه شواهد نشان می‌دهد که سال جاری نیز ادامه روند پرداخت‌های نقدی در سال‌های گذشته اجرا خواهد شد.
از سوی دیگر با توجه به اینکه به صراحت اعلام می‌شود بانک‌های اطلاعاتی قوی برای شناسایی افراد پردرآمد وجود ندارد و ممکن است افراد نیازمند طی این غربالگری آسیب ببینند، به نظر نمی‌رسد در سال جاری نیز مصوبه حذف سه دهک بالای درآمدی اجرایی شود، چراکه راهکار مشخص و دقیقی برای این مسئله از سوی دولت ارائه نشده است. بر این اصل تداوم مصوبات کاغذی نمی‌تواند کمک قابل‌توجهی به کسری بودجه سال جاری و در مقیاس بزرگتر جراحی اقتصادی داشته باشد.
دیدگاه تان را بنویسید