پنهان‌کاری آمـاری

امین قلعه‌ای

نرخ تورم آذرماه با گذشت بیش از 10 روز از دی‌ماه هنوز اعلام نشده است. نرخ تورم در ماه‌های پایانی سال از آن رو واجد اهمیت است که حقوق کارمندان و دستمزد کارگران در سال آینده، نرخ سود سپرده‌ها و تسهیلات بانکی متناسب با نرخ تورم محاسبه و اعلام می‌شود. در چند سال اخیر تاخیرهای مکرر مرکز آمار ایران برای مدتی باعث شد که بانک مرکزی طبق روال قبلی خود نرخ تورم را اعلام کند، اما ظاهرا بانک مرکزی هم در ماه‌های اخیر روند مرکز آمار را در پی گرفته است. تاخیر در ارائه نرخ تورم در دو ماه اخیر با اعتراض برخی کارشناسان و فعالان اقتصادی مواجه شده است. سیامک قاسمی، کارشناس اقتصادی  سه روز پیش در این باره در حساب توئیتری خود نوشت: «امروز هشتم دی‌ماه است و برخلاف همیشه که پنجم هر ماه آمار تورم توسط بانک مرکزی منتشر می‌شد، هنوز آمار تورم آذرماه منتشر نشده است. کاش مسئولین بدانند که پنهان‌کاری آماری و بی‌اعتماد کردن مردم به نهاد آماری زیانی صد برابر بیشتر از تورم احتمالا چهل و اندی درصدی دارد» .در حال حاضر دو ماه است که بانک مرکزی نیز نرخ تورم را اعلام نکرده است. هم اکنون با مراجعه به پایگاه اطلاع‌رسانی بانک مرکزی مشاهده می‌شود که آخرین نرخ تورم اعلامی مربوط به آبان‌ ماه است و پس از آن هیچ اطلاعاتی درباره نرخ تورم وجود ندارد. بر اساس اعلام بانک مرکزی تورم آذر ماه 20.6 برآورد شده است اما پس از آن نیز برخی مقامات دولتی اعلام کردند که نرخ تورم به 21 درصد رسیده است .طی ماه‌های اخیر چالش جدی بر سر اعلام نرخ تورم از سوی بانک مرکزی به دلیل منع قانونی آن به وجود آمد اما موضوع اعلام نشدن این شاخص توسط مرکز آمار حتی مورد اعتراض وزیر اقتصاد و رییس کل بانک مرکزی نیز قرار گرفت. از سوی دیگر تفاوت‌های آمار اعلام شده توسط این دو نهاد قانونی چالش‌برانگیز شده‌ است. همزمان با اعلام نرخ رشد اقتصادی توسط مرکز آمار ایران، بانک مرکزی نیز این شاخص را اعلام کرد اما نکته قابل‌توجه این بود که هیچ‌یک از اعداد اعلام شده برای نرخ رشد اقتصادی با احتساب نفت و بدون آن توسط این دو نهاد با هم یکسان نبود. .اختلاف‌های شاخص‌های اقتصادی اعلام شده توسط بانک مرکزی و مرکز آمار ایران که هر دو به محاسبه درست و علمی آن تاکید می‌کنند باعث شده که در برآوردهای اقتصادی کشور تفاوت‌هایی ایجاد شود.

اختلاف میان بانک مرکزی و مرکز آمار در محاسبه نرخ تورم مربوط به سال پایه، دوره‌های احصای هزینه‌های خانوارها، تناسب نظام جمع‌آوری داده‌ها به‌منظور کاهش خطای غیر نمونه‌گیری و عوامل دیگر است

دلیل اختلاف دو نهاد مسئول چیست؟

اگرچه مرکز آمار ایران براساس قانون برنامه پنجم به عنوان متولی اصلی و قانونی اعلام نرخ تورم تعیین شده، اما این مرکز نه‌تنها از اعلام نرخ تورم خودداری می‌کند، بلکه بانک مرکزی را هم با خود همراه کرده است. براساس استانداردهای جهانی، مرجع محاسبه و اعلام نرخ تورم بانک مرکزی است. در بانک مرکزی ایران اداره آمارهای اقتصادی مسئول این امر است. نرخ تورم از طریق محاسبه قیمت هفتگی، ماهانه و سالانه یک سبد کالای پایه حاصل می‌شود. این سبد که به عنوان سبد پایه و شاخص کالا شناخته می‌شود، هر چند سال یک بار مورد بازنگری قرار می‌گیرد. تدوین این سبد از سال 1338 آغاز شد و آخرین بار در سال 1383 با دربرداشتن 359 قلم کالا و خدمات در 75 شهر منتخب کشور و در 12 گروه کالایی مورد استناد قرار گرفت. از سوی  دیگر اختلاف در نرخ اعلامی تورم از سوی بانک مرکزی و مرکزآمار همواره از موضوعات مناقشه‌برانگیز در محافل کارشناسی اقتصاد ایران بوده است. رئیس مرکز آمار کشور در خصوص دلیل اختلافات آماری این سازمان و بانک مرکزی می‌گوید: «آمار به چند روش اخذ می‌شود ثبتی، سرشماری و نمونه‌گیری. در آمار ثبتی مشخص است که سپرده‌های مردم فلان مقدار است یا تسهیلات اخذ شده در فلان بازه زمانی این مقدار ریال است. پس آمار ثبتی که  با دست ثبت شده آمار دقیقی است. در  روش سرشماری همه چیز مبتنی بر خوداظهاری است و خیلی طبیعی است که آمار مختلف باشد. در مورد نمونه‌گیری چون حجم نمونه مختلف است پاسخ‌ها نیز مختلف است. پس طبیعی است که حتی اگر با فرمول‌های واحد این کار انجام شود نتیجه یکی نمی‌شود. بر همین اساس، عدد نرخ تورم مرکز آمار و بانک مرکزی متفاوت می‌شود. به طور مثال ما 451 قلم کالا را مورد بررسی قرار می‌دهیم، اما بانک مرکزی نزدیک به  650 مورد را بررسی می‌کند یا  جاهایی که ما قیمت می‌گیریم به طور حتم با مکان‌هایی که بانک مرکزی قیمت می‌گیرد، متفاوت است. بر همین اساس آمار متفاوت می‌شود، اما هر دو این اعداد قابل اعتماد هستند.» 

نرخ تورم در ماه‌های پایانی سال ازآن‌رو واجد اهمیت است که حقوق کارمندان و دستمزد کارگران در سال آینده، نرخ سود سپرده‌ها و تسهیلات بانکی متناسب با نرخ تورم محاسبه و اعلام می‌شود

 بانک مرکزی چه می‌گوید؟

مدیر اداره آمارهای اقتصادی بانک مرکزی گفت که این بانک به منظور بررسی‌های تخصصی و کارشناسی دوجانبه با مرکز آمار درخصوص به حداقل رساندن اختلافات آماری، نرخ تورم را بررسی و منتشر خواهد کرد.

محمود چلویان با بیان اینکه بانک مرکزی و مرکز آمار ایران دو نهاد اصلی تولیدکننده آمار در کشور هستند، گفت: آمارهای تولید شده توسط این دو نهاد طیف گسترده‌ای از موضوعات و متغیرها را پوشش می‌دهد و در مواردی هم آمارهای مشترکی تولید می‌شود که به عنوان مثال می‌توان به نرخ تورم شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی اشاره کرد. مدیر اداره آمارهای اقتصادی بانک مرکزی با اشاره به تفاوت نتایج نرخ تورم بانک مرکزی و مرکز آمار تاکید کرد: در برخی از مقاطع زمانی بین نتایج نرخ تورم بانک مرکزی و مرکز آمار اختلاف محسوسی رخ می‌دهد و در بررسی‌های انجام شده عمده دلایل این امر مربوط به تفاوت سال پایه، دوره‌های احصای هزینه‌های خانوارها، تناسب نظام جمع‌آوری داده‌ها به منظور کاهش خطای غیر نمونه‌گیری و عوامل دیگر  بوده است. این مسئول بانک مرکزی درخصوص دلیل عدم انتشار نرخ تورم آذرماه توسط بانک مرکزی گفت: در روزهای اخیر نیز بین نتایج شاخص تورم اعلامی بانک مرکزی و مرکز آمار تفاوت‌هایی رخ داده است که ممکن است برای عموم باعث سردرگمی و سوء‌تفاهم شود، به همین دلیل و باتوجه به اینکه مرکز آمار ایران نرخ تورم را قبل از بانک مرکزی منتشر می‌کند، تصمیم گرفته شده تا نتایج شاخص تورم بانک مرکزی فعلا منتشر نشود تا با انجام بررسی‌های تخصصی و کارشناسی دوجانبه درخصوص اختلافات آمارها، این اختلافات به حداقل ممکن کاهش یابد.