مصرف بنزین در نقطة جوش قرار گرفت؛
سیاست سوختی دولت در اتاق تاریک
محمد میرزایی
همه چیز در هاله‌ای از ابهام است. هر چند آینده قیمت بنزین روشن نیست اما بحران کنونی‌اش در اقتصاد کاملا عیان شده است. شاید شرایط ویژه کشور سبب شده است ماجرای بنزین فعلا در دستور کار بررسی قرار نگیرد اما آنچه مقامات درباره آن سخن می‌گویند حکایت از تغییرات پیش‌رو در این عرصه دارد. بنزین در ایران همواره کالایی سیاسی است که به واسطه نبود کالای جایگزین، تغییرات قیمتی و سیاستی در قبال آن با حساسیت ویژه افکار عمومی روبرو می‌شود. ایران از سال 1386 تا کنون وارد دوره سهمیه‌بندی بنزین شده است و در مقاطع کوتاهی از این دوره زمانی البته با برداشته شدن سهمیه مواجه بوده اما حالا برون‌رفت از دوران کرونا و بازگشت تدریجی زندگی به شرایط عادی، وضعیت این حوزه را نیز تحت‌تاثیر قرار داده و سبب شده است سناریوهای مختلفی در این بخش پیش‌رو باشد که مبهم‌ترین و غیرشفاف‌ترین آن متعلق به دولت است .
واردات بنزین نداریم
مدیرعامل شرکت ملی نفت گفته است واردات بنزین نداریم. در همین اندازه و ابعاد کوچک درباره ماجرای ورود بنزین سخن گفته است. آمار و ارقام نشان می‌دهد روند مصرف بنزین رکورد زده است. رکوردی قابل توجه که می‌تواند گزینه‌های متعددی را در خصوص تامین بنزین داخلی پیش روی دولت قرار دهد. از واردات تا بازگشت به بنزین خطرناک پتروشیمی. آنچه مهم است اما سناریوهایی است که دولت درباره تغییرات قیمتی بنزین نوشته بود و فعلا آن را در بایگانی نگه داشته تا در موعد مقرر برای اجرا، طرح‌ها را روی میز بازگرداند .
اردیبهشت ماه امسال وقتی دولت دست به حذف ارز 4200 تومانی زد، زمزمه‌ها برای افزایش قیمت بنزین نیز بالا رفت اما نه تنها رئیس‌جمهوری که وزیر امور اقتصادی دارایی صراحتا اعلام کردند امسال برنامه‌ای برای افزایش قیمت بنزین در دستور کار نیست. تاکید روی واژه امسال نشان داد ممکن است در سال آینده چنین برنامه‌ای در دستور کار قرار گیرد و همین امر سبب شد برخی به این نکته اشاره کنند که نوعی تورم انتظاری در کشور به وجود خواهد آمد و این انتظار شعله تورم را همچنان روشن نگه خواهد داشت.
پس از آن بود که طرح توزیع بنزین یارانه‌ای به هر نفر در جزیره کیش اجرایی و این جزیره، به عنوان پایلوت برای اجرای این طرح در نظر گرفته شد.
در قالب طرح توزیع بنزین یارانه‌ای (بنزین ۱۵۰۰ تومانی) به افراد به جای خودروها، از ابتدای اسفندماه تمامی اهالی جزیره کیش سهمیه بنزین دریافت کردند.
دبیر شورای عالی مناطق آزاد و ویژه اعلام کرد اجرای آن با موفقیت همراه بوده است اما سید احسان خاندوزی، سخنگوی اقتصادی دولت در نشست خبری چهارم مرداد، در خصوص سرنوشت این طرح گفت:«۵ ماه است که طرح آزمایشی بنزین اجرا و در حال حاضر متوقف شده، قرار است این طرح انجام شده بررسی شود و اگر نیاز به اصلاحات یا توسعه دارد صورت پذیرد، هنوز تصمیماتی اتخاذ نشده است. اگر هر تصمیمی هم گرفته شود، برنامه‌ای برای افزایش قیمت بنزین در سال جاری نداریم.»
تصمیمات بنزینی، بدون اعلام قبلی
در حالی که مقامات تاکید داشتند که تغییری در حوزه بنزین ایجاد نمی‌شود اما سهمیه بنزین آزاد موجود در کارت‌ها از 250 لیتر به 150 لیتر کاهش یافت. در حالی که پرسش‌هایی متعددی درباره چرایی کاهش سهمیه مطرح بود، جلیل سالاری متوسط مصرف سوخت خودروهای داخلی 10 لیتر به ازای پیمایش هر یکصد کیلومتر اعلام کرد و گفت: طبق بررسی که انجام شده بود، اغلب مردم از سهمیه دوم یعنی سهمیه بنزین 3000 تومانی کارت‌های سوخت خود اصلا استفاده‌ای نمی‌کردند و سوخت‌گیری آزاد را اغلب با کارت جایگاه داران انجام می دادند. وی توضیح نداد در این صورت با چه دلیلی این کاهش سهمیه صورت گرفته است. همان زمان بسیاری این تغییر را مقدمه‌ای بر تغییر بنزین دانستند.
آمارهای وزارت نفت ایران نشان می‌دهد که قبل از شیوع کرونا در سال ۹۸، متوسط تولید روزانه بنزین بیش از ۱۰۷ میلیون لیتر و مصرف بنزین کشور حدود ۸۹ میلیون لیتر بوده است.
ایران با راه‌اندازی پالایشگاه ستاره خلیج فارس در سال ۹۷، تولید بنزین خود را از ۷۱ میلیون لیتر به بالای ۱۰۷ میلیون لیتر رساند، اما نتوانست این میزان از تولید را حفظ کند و بنا به گفته سیدحمید حسینی، رئیس هیات مدیره اتحادیه صادرکنندگان فرآورده‌های نفت، گاز و پتروشیمی، تولید بنزین این پالایشگاه ۱۱ درصد افت داشته است.
به نظر می‌رسد دولت در انتظار فضایی مناسب برای اجرای سیاست جدید بنزینی است. این سیاست می‌تواند تلفیقی از سیاست تغییر قیمتی و تغییر سهمیه‌ای برای کاهش یا به عبارت دیگر مدیریت مصرف باشد. نکته مهم اما این است که تغییرات تنها به کاهش مقطعی مصرف بنزین منجر می‌شود
آمارهای وزارت نفت نیز نشان می‌دهد که در ماه‌های ابتدایی سال جاری، متوسط تولید روزانه بنزین کشور حدود ۹۸ میلیون لیتر و مصرف کشور نزدیک ۱۰۲ میلیون لیتر بوده است.
جواد اوجی، وزیر نفت در خصوص وضعیت تولید و عرضه فرآورده‌های نفتی در اوایل شهریور گفته است: امسال با توجه به اینکه وضعیت کرونا نسبی بهبود پیدا کرد، به خصوص در ایام تابستان و تعطیلات شاهد رشد زیادی در سفر‌های برون‌شهری بودیم و به عبارتی، تعداد بسیاری از مردم که در دو یا سه سال اخیر به خاطر شرایط شیوع کرونا، مسافرت نرفته بودند، در ایام تابستان امسال به سفر رفته و این افزایش تردد، موجب افزایش مصرف بنزین در کشور شد. در تابستان امسال مصرف بنزین در برخی روز‌ها به بیش از ۱۲۰ میلیون لیتر رسید؛ این در حالی است که مصرف بنزین کشور در سال ۱۴۰۰ به طور متوسط بین ۸۶ تا ۹۰ میلیون لیتر در روز بود.
هر چه هست به نظر می‌رسد دولت در انتظار فضایی مناسب برای اجرای سیاست جدید بنزینی است. این سیاست می‌تواند تلفیقی از سیاست تغییر قیمتی و تغییر سهمیه‌ای برای کاهش یا به عبارت دیگر مدیریت مصرف باشد. نکته مهم اما این است که تغییرات تنها به کاهش مقطعی مصرف بنزین منجر می‌شود و در طولانی‌مدت به دلیل عدم اصلاح ساختار خودروهای تولیدی و فضای جاده‌ای و شکل حمل و نقل مجددا مصرف بنزین دستخوش افزایش خواهد شد. بخش مهمی از حمل و نقل ایران بر حمل و نقل شخصی و نه عمومی متمرکز است و خودروهای تولیدی ایرانی نیز مصرفی بالا دارند. به این ترتیب در نبود کالای جایگزین تنها تغییر قیمتی و تنگ شدن حزوه مصرف اتفاق می‌افتد که فشار تورمی آن همه اقتصاد را متاثر خواهد کرد.
هر چه هست دولت فعلا در فضایی مبهم است و هیچ چشم‌انداز روشنی پیش رو ندارد. جز تغییرات محتمل قیمت و سهمیه‌ای، سناریوهایی دیگر نیز در میان است. اینکه آیا دولت برای مهار مصرف بنزین دست به واردات می‌زند یا بنزین‌های سرطان‌زای پتروشیمی را راهی باک‌ها خواهد کرد. البته گزینه سوم یعنی راه‌اندازی پالایشگاه فرامنطقه‌ای مدنظر است و خبر راه‌اندازی اولین پالایشگاه در ونزوئلا داده شده است اما بعد مسافت و قیمت تمام شده، مساله‌ای مهم در این عرصه تلقی می‌شود.
شاید باید مهمترین برنامه دولت در سال آینده را مختص بنزین دانست. سیاست و اقتصاد سال آینده از همین حالا بوی بنزین را در خود دارند.
دیدگاه تان را بنویسید