شرکت‌های نفتی باعث مرگ تالاب بین‌المللی ایران شدند؟
رد پای چین در تراژدی هورالعظیم
مریم شکرانی
هورالعظیم تراژدی دردناک این روزهای ایران است. تصاویر ماهیان خشکیده بر خاک، گاومیش‌هایی که در چاله‌های لجن می‌غلتند، نخل‌های خشک شده و کشاورزانی که آب را دبه دبه برای مزرعه‌های کوچک‌شان می‌آورند... همه و همه عکس‌هایی است که این روزها از خوزستان دست به دست می‌شود.
حالا اما ورای این تراژدی واقعیاتی تکان‌دهنده منتشر شده است: چینی‌ها هورالعظیم را خشکانده‌اند تا هزینه عملیات نفتی خود را پایین بیاورند.
استخراج نفت به قیمت خشکی هورالعظیم
در همین راستا، احمد میدری، معاون وزیر رفاه اخیرا اعلام کرده است که هورالعظیم را خشک کرده‌اند تا پروژه‌های نفتی را ارزان‌تر تمام کنند.
این نماینده اسبق مجلس و معاون وزیر رفاه در برنامه تلویزیونی جهان‌آرا گفت: پروژه‌های نفتی گوناگونی بدون ملاحظات زیست محیطی و بدون مجوز از سازمان حفاظت محیط زیست، در خوزستان اجرایی شده‌اند.
معاون رفاه اجتماعی وزیر رفاه تصریح کرد: از شوراهای بالادستی مجوز گرفتند تا بخشی از هورالعظیم را خشک کنند تا بتوانند پروژه‌های نفتی را با قیمت پایین‌تر اجرا کنند. حتی در آخرین سیلی که در خوزستان رخ داد، به دلیل این که می‌خواستیم این پروژه‌ها را حفظ کنیم، از ورود آب به برخی حوزه‌ها جلوگیری می‌کردیم.
چینی‌ها لاک‌پشت‌های هورالعظیم را خوردند!
نفت سال‌هاست بلای جان هورالعظیم شده است. بخش‌های شمالی میدان نفتی آزادگان و یادآوران، در منطقه هورالعظیم قرار دارد و همین مساله پای شرکت‌های نفتی را به این منطقه کشانده است. با شروع توسعه این میادین از دهه 80 و به خصوص از سال 87 به بعد، فعالان محیط زیست، شرکت‌های نفتی را عامل اصلی خشکاندن بخش‌هایی از هورالعظیم دانستند و آن‌ها را به عنوان یکی از علت‌های ایجاد ریزگردها معرفی می‌کنند. تقسیم کردن هور با جاده‌کشی به پنج قسمت و مجزا کردن این بخش‌ها و همچنین بستن داکت‌های ارتباطی بخش‌های پنج‌گانه توسط شرکت‌های نفتی نیز از دیگر انتقادات محیط زیستی‌ها به شرکت‌های نفتی است. طبق آمار، بخش ایرانی هورالعظیم حدود 118 هزار هکتار مساحت دارد که حدود 8 هزار هکتار (حدود 7 درصد) در اختیار شرکت‌های نفتی است و حالا برخی اخبار حاکی از آن است که هورالعظیم را شرکت‌های نفتی و در راس آن شرکت چینی خشکانده است.
صدای اصلاحات چند روز پیش ویدیویی را از مصاحبه تلویزیونی احمدرضا لاهیجان‌زاده، معاون محیط زیست دریایی سازمان حفاظت محیط زیست منتشر کرد که در آن مدعی شده بود ژاپنی‌ها حاضر بودند برای استخراج نفت در حوزه‌های آزادگان و یادآوران با تکنولوژی سطح بالا، همانند استخراج در دریا از این حوزه‌ها بهره‌بردای کنند؛ اما چینی‌ها حاضر به انجام این کار نشدند و به خاطر ارزان‌تر شدن پروژه پیشنهاد خشک شدن هور را دادند که متاسفانه یک شورای امنیتی بالادستی هم آن را می پذیرد.
این ویدیو در حالی منتشر می‌شود که محمد درویش، رئیس کمیته محیط زیست در کرسی سلامت اجتماعی یونسکو هم به رکنا گفته است: «در حال حاضر در دو سوی مرز ایران و عراق حوالی میدان آزادگان، بخش بزرگی از هورالعظیم را کاملا خشک کرده‌اند. یک پیمانکار نفتی چینی در زمان احمدی نژاد گفت هور را خشک کنید تا 20 درصد تخفیف بدهم. بعد هم به این نتیجه رسیدند که بهتر است تالاب را خشک کنند. در واقع متهم شماره یک نابودی هورالعظیم، وزارت نفت است که همچنان می‌خواهد استخراج نفت را به پیمانکار چینی بدهد.»
مدیرکل روابط عمومی وزارت نفت: اینکه مدعی هستند وزارت نفت به دنبال آن بوده است که هورالعظیم خشک شود تا شرکت‌های نفتی بتوانند راحت‌تر نفت استخراج کنند، حرف بی‌پایه و اساسی است و سال‌ها قبل نیز این صحبت‌ها مطرح شده و پاسخ آن هم داده شده است. وزارت نفت از سال‌ها پیش اعلام کرده است که هیچ مخالفتی با آبگیری تالاب هورالعظیم ندارد
همچنین لاهیجان‌زاده، مقام ارشد سازمان محیط زیست تاکید کرده است که «یک وزارتخانه برای حفر چاه‌های نفت، حوضچه‌های یک، سه، چهار و پنج هورالعظیم را خشک کرد و به همین دلیل، مدت‌ها در ترمیم دایک مرزی نیز تاخیر ایجاد کرد.» او همچنین تصریح کرد که «سازمان حفاظت محیط زیست به همین دلیل از آن وزارتخانه شکایت کرد و البته روند شکایت سازمان به قوه قضاییه یکسال و نیم طول کشیده و در طول این مدت همچنان حفاری‌ها ادامه داشته است.»
البته نه فقط استخراج نفت که گفته می‌شود چینی‌ها حتی گونه‌های جانوری منطقه را در معرض تهدید قرار داده‌اند. لاهیجان‌زاده که در سال 92 مدیرکل محیط زیست خوزستان بوده است، در آن زمان گفته است که چینی‌ها لاک‌پشت‌های هورالعظیم را صید می‌کنند و می‌خورند و باعث تهدید حیات گونه‌ای در معرض انقراض به نام لاک‌پشت فراتی شده‌اند.
اسماعیل کهرم، فعال محیط زیست هم در مصاحبه‌های مکرری که با رسانه‌های مختلف داشته است، بارها به نقش آلودگی‌های نفتی در مرگ ماهیان هورالعظیم اشاره می‌کند و می‌گوید که وزارت نفت، دلارهای نفتی را به زیست بوم منطقه ارجحیت داده است.
وزارت نفت: فعالان محیط زیست حرف بی‌ربط می‌زنند!
در مقابل اما وزارت نفت در تمام این سال‌هایی که فعالان محیط زیست نسبت به وضعیت حفاری‌های نفتی در هورالعظیم هشدار داده‌اند، کوتاه نیامده است. در سال 98 کوروش رضازاده، رئیس وقت ایمنی بهداشت و محیط زیست شرکت مهندسی و توسعه نفت به زیست آنلاین گفته است که وزارت نفت هیچ ممانعتی از آبگیری هورالعظیم نکرده است و اصولا مدیریت آب با وزارت نفت نیست، بلکه متولی آن سازمان آب و برق است، همه زیر آب‌گذر بین جاده‌های هورالعظیم را نیز این سازمان طراحی کرده است و وزارت نفت تنها در صورتی ورود می‌کند که شورای تامین استان دستور بازگشایی دریچه‌ها را بدهد، در غیر این صورت دخالت وزارت نفت پیگرد قضایی دارد.
کسری نوری، مدیرکل روابط عمومی وزارت نفت هم در مصاحبه‌ای که اخیرا با رکنا داشته، ادعای فعالان محیط زیست را درباره خشکاندن هورالعظیم حرف بی‌ربط توصیف می‌کند و می‌گوید اینکه مدعی هستند وزارت نفت به دنبال آن بوده است که هورالعظیم خشک شود تا شرکت‌های نفتی بتوانند راحت‌تر نفت استخراج کنند، حرف بی‌پایه و اساسی است و سال‌ها قبل نیز این صحبت‌ها مطرح شده و پاسخ آن هم داده شده است. وزارت نفت از سال‌ها پیش اعلام کرده است که هیچ مخالفتی با آبگیری تالاب هورالعظیم ندارد و کمک‌های بسیاری هم به آبگیری هورالعظیم انجام داده است.
او همچنین تاکید کرده است: مسئولان وزارت نفت حتی تاکید کرده‌اند که حاضرند کار کردن در منطقه هور را شبیه دریا انجام دهند، یعنی این تالاب را دریا فرض کنند و برای اقدامات خود در این تالاب سکو نصب کنند. اما باید توجه داشت وزارت نفت هیچ مخالفتی با آبگیری هور نداشته است و ندارد.
احمد میدری، معاون وزیر رفاه اخیرا در برنامه تلویزیونی جهان‌آرا اعلام کرده است که هورالعظیم را خشک کرده‌اند تا پروژه‌های نفتی را ارزان‌تر تمام کنند
وزارت نیرو چه پاسخی دارد؟
از آن سو وزارت نیرو هم خشک شدن هورالعظیم را به مسایل دیگری مرتبط می‌داند. قاسم تقی‌زاده خامسی، معاون وزیر نیرو در امور آب و آبفا با انتشار فیلمی از تالاب هورالعظیم در صفحه اینستاگرام خود نوشته است دلیل دیگر مرگ و میر ماهیان در این تالاب وجود وضعیت ترسالی در دو سال گذشته و افزایش منابع آبی تالاب بوده است که موجب افزایش جمعیت ماهیان شده است. این گسترش جمعیت در سمت عراق باعث کمبود اکسیژن محلول در تالاب به ویژه گرمای تابستان و رشد میکرومغذی‌ها و جلبک‌ها در تالاب شده و کاهش منابع آبی در مقایسه با سال‌های تر، مرگ و میر ماهیان در هورالعظیم در سمت عراق را افزایش داده است.
به گفته وی هورالعظیم در سمت ایران غالباً از سد کرخه که در فاصله حدود ۲۰۰ کیلومتری تالاب قرار دارد، سیراب می‌شود به خاطر دارم در هنگام وقوع سیل ۹۸ که از آن بازدید کردم در هر دو طرف ایران و عراق سرریز از آب شده بود و نگرانی ما از پرآبی و شکستن دایک‌ها بود!
خامسی اضافه می‌کند: امروز در سمت عراق که کاملاً خشک است و در سمت ایران با اینکه حجم آورده‌های آبی ۵۰ درصد کاهش یافته اما خوشبختانه سطح وسیعی از تالاب آب دارد و از سد کرخه برای تالاب رهاسازی شده و می‌شود. همچنین مخازن هورالعظیم در ایران حدود ۱۰۱۹ کیلومتر مربع وسعت دارد که در حال حاضر ۸۷ درصد آن پر است.
وی اظهار کرد: هرچند با کاهش منابع آبی موجود در سال جاری چاره‌ای به جز کاهش مصرف وجود ندارد در این شرایط سد کرخه به عنوان تأمین کننده منابع آبی پایین دست حوضه آبریز باید تأمین آب شرب، کشاورزی و نیازهای زیست محیطی حوضه که تالاب هورالعظیم بخشی از آن است را انجام دهد.
با تمام این اوصاف به نظر می‌رسد که مجموعه‌ای از علت‌ها باعث تراژدی این روزهای هورالعظیم شده است و وزارت نفت و وزارت نیرو نقش قابل توجهی در این میان دارند؛ اما هنوز اطلاعیه‌ای رسمی از سوی دو وزارتخانه نفت و نیرو در خصوص واقعیت هورالعظیم منتشر نشده است.
دیدگاه تان را بنویسید