عراق و چین به تحریم‌ها پیوستند

امین قلعه‌ای

کمتر از هشت روز به آغاز دور جدید تحریم‌های  نفتی آمریکا علیه کشورمان، امروز  شاید بتوان ارزیابی دقیق‌تری از موقعیت بازارهای جهانی نفت ارائه کرد. در روزهای اخیر بازارهای جهانی نفت شاهد سه تحول عمده بود. اول  افزایش شدید عرضه نفت توسط کشورهای عضو اوپک و غیر اوپک، دوم کاهش بهای جهانی نفت و سوم تبعیت عراق و چین از تحریم‌های نفتی آمریکا علیه ایران . اتفاقاتی که البته دستکم در کوتاه مدت به نفع ایران نیست. در این گزارش به بررسی جزئیات این سه تحول خواهیم پرداخت.

رکورد شکنی اوپک

 در غیاب ایران

شیوخ ریاض در ماه‌های اخیر از همه امکانات در دسترس برای توقف افزایش قیمت نفت بهره برده‌اند و در کنار اعضای اوپک و متحدانش، بیشترین میزان نفت خام را تولید می‌کنند. عربستان سعودی قصد دارد به بازار این اطمینان را بدهد که توانایی جبران کاهش عرضه نفت را دارد. حکومت پادشاهی عربستان تولید روزانه نفت خود را به 10.7 میلیون بشکه افزایش داده که این عدد نزدیک به اوج تولید این کشور است. در آستانه آغاز تحریم نفتی ایران، این اقدامات تا حدودی می‌تواند از کمبود عرضه در بازار جلوگیری کند. دونالد ترامپ در اجرای تحریم نفتی ایران و جلوگیری از رشد قیمت جهانی طلای سیاه، بر روی ظرفیت تولید چشمگیر نفت عربستان، حساب ویژه‌ای باز کرده است.خالد فالح، وزیر نفت عربستان در کنفرانس سرمایه‌گذاری ریاض که در سایه قتل روزنامه‌نگار منتقد عربستانی با استقبال اندکی روبرو شد، اعلام کرد: «ما برای تأمین همه تقاضای بازار نفت، آماده‌ایم.» افزایش صادرات نفت ایران بین آپریل تا نوامبر به طور میانگین به ۲ میلیون بشکه نفت در روز بوده و این بدان معناست که عربستان باید تلاش بیشتری برای جبران نفت کسر شده ایران از بازار داشته باشد. عربستان به دنبال بازیابی میادین در مناطق بی‌طرف بین کویت و سعودی است تا بتواند دست کم ۵۰۰ هزار بشکه نفت در روز به تولیداتش اضافه کند، اما این طرح طبق برنامه پیش نرفته و دو کشور موفق به عقد یک توافق نشده‌اند . بن سلمان گفته ۱.۳ میلیون بشکه نفت را می‌تواند از طریق میادین بی‌طرف تأمین کند، اما عملیاتی کردن این وعده زمان زیادی می‌برد. قیمت نفت در سومین روز ماه اکتبر (۱۱ مهر) به بیشترین عدد در چهار سال اخیر، یعنی 86.29 دلار به ازای هر بشکه رسید، اما در روزهای بعد تا ۱۰ درصد کاهش یافت.افزایش پرشتاب عرضه نفت عربستان و روسیه در کنار رشد میزان نفت ذخیره شده آمریکا، مهمترین دلایل این کاهش دور از انتظار قیمت نفت اعلام گردیده است. کنفرانس ریاض باهدف جذب سرمایه‌گذاری در این کشور برپا شده تا راه را برای کاهش وابستگی اقتصاد عربستان به نفت را هموار کند.فالح بر تداوم اجرای برنامه متنوع کردن اقتصاد کشورش در کنار تداوم سرمایه‌گذاری برای توسعه صنعت نفت و گاز عربستان تأکید کرد.عربستان علاوه بر سرمایه‌گذاری در صنعت نفت، خواهان فعالیت در بازار بین‌المللی ال ان جی و حضور در بازار تجارت این محصول است. میزان مصرف جهانی گاز طبیعی رو به رشد است و نسبت به سایر سوخت‌های فسیلی بیشتر است، از سوی دیگر پیش‌بینی می‌شود که مصرف جهانی نفت در ۳۰ سال آینده از ۱۰۰ میلیون بشکه کنونی به ۱۲۰ میلیون بشکه در روز افزایش پیدا کند. فالح اعلام کرد: برای حفظ پایداری تولید کنونی، اعضای اوپک و متحدان غیراوپک در دسامبر گذشته، قراردادی بدون محدودیت زمانی امضا کرده‌اند. گروه اوپک پلاس در اواخر سال ۲۰۱۶ میلادی برای اجرای طرح فریز نفتی به یک توافق بی‌سابقه دست یافت تا عرضه نفت را در جهت افزایش قیمت‌ها، کاهش دهد. با موفقیت این طرح، شاهد سرازیر شدن سرمایه‌گذاری‌های جدید به صنعت نفت و گاز هستیم و عرضه نفت در سال‌های آینده، افزایش خواهد یافت. با کاهش تدریجی میزان برداشت از میادین قدیمی و مناطقی نظیر دریای شمال و سقوط تولید چند عضو اوپک، باید پیش‌بینی‌های لازم انجام شود. هرچند فعالان بازار با نگرانی به چشم‌انداز آینده می‌نگرند.

 سقوط قیمت‌ها 

در نتیجه افزایش عرضه

در دو هفته اخیر، با وجود نگرانی‌ها در مورد کاهش عرضه نفت ایران، افزایش تقاضا و ابهام در مورد رشد اقتصاد جهانی، قیمت نفت خام با کاهش ۱۰ درصدی روبرو شد. اتفاقی که بار دیگر، ماهیت پیچیده بازار نفت را به جهانیان نشان داد. جنگ‌های تجاری، تضعیف بازار و ارزهای کشورهای در حال توسعه و قدرتمندتر شدن دلار بر هراس‌های پدید آمده در بازار غلبه کرد. در بازار نفت این هراس وجود دارد که عربستان و روسیه به عنوان رهبران اوپک و غیراوپک در کنار متحدان آنها نتوانند کاهش صادرات ایران و سقوط پرشتاب عرضه نفت ونزوئلا را جبران کنند.با قتل روزنامه‌نگار منتقد عربستانی و اظهارنظر دور از انتظار سعودی‌ها مبنی بر مقاومت در برابر تحریم‌های غرب نیز بازار نفت با شوک روبرو شد. با پذیرش کشته شدن خاشقجی توسط مأموران عربستانی، دنیا به انتظار مجازات احتمالی آمریکا و اروپا علیه سران ریاض نشسته است. در این بین باید گفت  برای این کاهش قیمت نفت، دلایل مختلفی داشته است.نخست اینکه، خالد الفالح، وزیر نفت عربستان تأکید کرد کشورش به عنوان یک عرضه کننده مطمئن نفت، همه تقاضای بازار را تأمین خواهد کرد و عربستان از نفت به عنوان یک سلاح بهره نخواهد برد.وی اعلام کرد ریاض تمایلی به تکرار تحریم نفتی سال ۱۹۷۳ میلادی در پاسخ به تهدیدهای غرب در مساله قتل خاشقجی ندارد.نکته دوم اینکه بازار به بخش تقاضای معادله عرضه و تقاضا توجه کرده است. با افزایش قیمت نفت و عبور از مرز ۸۰ دلار، تقاضای طلای سیاه کاهش یافته و با قدرتمندتر شدن دلار، کشورهای در حال توسعه به ویژه دولت هند، با محدودیت توانایی خرید نفت روبرو شده‌اند. این اتفاق در کنار جنگ‌های تجاری و تعرفه‌ای، به کاهش رشد اقتصاد جهانی منجر شده است.در بازار پیش خرید نفت خام و بورس‌های نفتی، شرایط عدم اطمینان به چشم می‌خورد و دورنمای قیمت‌ها با تردیدهای زیادی روبرو است.مقدار نفت ذخیره شده ایالات‌متحده اوج گرفته و با عرضه اوراق قرضه در بازار بورس نیویورک، تقاضای نفت کاهش یافته است.اظهارات الفالح در مورد «تأمین همه تقاضای نفت بازار» و «افزایش تولید اوپک به بیشترین مقدار خود» نیز بر بازار تأثیر گذاشته است.در نشست سرمایه‌گذاری ریاض موسوم به داوس صحرا که با تحریم تعدادی از دولت‌ها و شرکت‌های غربی روبرو شد، امین ناصر، مدیرعامل غول نفتی آرامکو بر ظرفیت ۱۲ میلیون بشکه‌ای تولید نفت این کشور در بلندمدت و وجود ذخایر عظیم نفت خام باکیفیت و هزینه اندک برداشت از این میادین، تأکید کرد.موسسه جی پی مورگان در گزارش روز دوشنبه خود اعلام کرد: با وجود اوج گرفتن ریسک ژئوپلیتیک در بازار، رهبران عربستان به بازار اطمینان داده‌اند که به عرضه نفت مورد نیاز بازار پس از تحریم نفت ایران، متعهد هستند.رشد عرضه نفت شیل و سایر تولیدکنندگان بازار نیز در کنار این موارد به کاهش قیمت نفت منجر شده است. تعدادی از فعالان بازار بورس نفت نیز به دلیل شرایط کنونی، نفت‌های پیش خرید شده خود را زودتر از موعد تحویل به فروش گذاشته‌اند.در هفته گذشته، شاخص قیمت نفت دبلیو تی آی نیز ۷/۱ درصد کاهش یافت. این میزان کاهش در ۱۰ ماه اخیر، بی‌سابقه بوده است.هراس‌های اولیه نسبت به کاهش صادرات نفت ایران، جای خود را به نگرانی در مورد کاهش رشد اقتصاد جهانی و سقوط تقاضای نفت به ویژه در کشورهای در حال توسعه داده است. دلار در سال جاری قدرتمندتر شده و جنگ تجاری و تعرفه‌ها بر انتظارات رشد تقاضا، تأثیر منفی گذاشته است. مقدار نفت ذخیره شده آمریکا نیز در میزان بالایی قرار دارد.اولی هانسن، مدیر راهبردهای کالا در بانک ساکسو معتقد است: رشد قیمت نفت بر تقاضای این محصول در سال ۲۰۱۹ میلادی، تأثیر منفی برجای خواهد گذاشت.سقوط عرضه نفت توسط ایران و ونزوئلا و کاهش ظرفیت تولید مازاد، در کوتاه مدت افزایش قیمت‌ها را به دنبال داشته، اما تقویت دلار، افزایش نرخ بهره در ایالات‌متحده و توسعه دامنه جنگ تجاری باعث شده که اقتصاد جهانی با رشد قیمت‌ها مقابله کند.گویی بازار نفت ابتدا واکنش نشان می‌دهد و سپس به دنبال یافتن دلایل اقدامات خود است.

 عراق و چین 

به تحریم‌ها پیوستند

درحالی که شرکای ایران  ادعا می کردند که حاضر به همراهی با تحریم‌های نفتی آمریکا علیه کشورمان نیستند، دیروز انتشار دو خبر رسانه‌های نفتی در سراسر جهان را در بهت فرو برد. خبر نخست آنکه عراق سوآپ نفت کرکوک از طریق ایران را از ترس تحریم‌های آمریکا متوقف کرد. بر اساس آخرین اعلام‌، عراق روزانه سی هزار بشکه نفت را از طریق ایران  به بازارهای جهانی می‌رساند. خبر دوم آنکه افراد مرتبط با شرکت‌های نفتی چینی اعلام کرده‌اند که چین به دو شرکت نفتی دولتی خود دستور متوقف کردن واردات نفت از ایران را داده است. توقف واردات نفت ایران توسط شرکت سی ان پی سی و سینوپک، موقتی بوده و ممکن است پس از مذاکره با مقامات آمریکایی شاهد ازسرگیری خرید نفت از ایران باشیم. این تصمیم رهبران پکن، محرمانه بوده است. شرکت‌های خریدار نفت ایران با ریسک ممنوعیت استفاده از سامانه مالی آمریکا و تجارت دلاری روبرو خواهند شد. در ماه آینده، روسای جمهور چین و ایالات‌متحده در ماه آینده در حاشیه اجلاس گروه ۲۰ با هم دیدار می‌کنند. این دیدار می‌تواند شعله‌های آتش جنگ تجاری دو کشور را تا حدودی سرکوب کند.پس از توقف خرید نفت ایران توسط ژاپن و کره جنوبی، این اقدام چینی‌ها به عنوان خریداران کلیدی نفت تهران می‌تواند مشکلات زیادی برای این کشور به وجود آورد. سخنگوی این دو شرکت دولتی، حاضر به اظهار نظر در مورد این خبر نشده است. رویترز چندی پیش اعلام کرد این دو شرکت، برای ماه نوامبر هیچ سفارشی را برای خرید نفت ایران ثبت نکرده‌اند. مقامات چینی خواهان یافتن راهی برای حل و فصل مشکلات تجاری خود با ایران هستند. بدین ترتیب، موفقیت تحریم ایران در گروی اقدامات دو کشور هند و چین خواهد بود

آینده بازارهای نفت 

چگونه خواهد بود؟

به هر رو اینگونه به نظر می‌رسد که تلاش‌های آمریکا علیه فروش نفت ایران در روزهای اخیر با شتاب بیشتری ادامه یابد. در این میان اما بسیاری ازکارشناسان حوزه نفت  و گاز معتقد هستند که با فروکش کردن فضای جنجالی در چند روز آینده و با توجه به در پیش بودن زمستان، تلاش‌ها برای دور نگه داشتن ایران از بازارهای نفت ناکام خواهد بود. حسین آفریده، استاد دانشگاه و  رئیس کمیسیون انرژی در مجلس ششم در این مورد به توسعه ایرانی می‌گوید:« تحریم‌ها از نیمه آبان شروع می شود و عملاً جایگزینی برای ایران در بازار نفت وجود ندارد. عربستانی‌ها و روس‌ها اعلام آمادگی و همکاری کردند ولی نباید فراموش کنیم ما وارد فصل زمستان می شویم و تقاضا برای نفت بالا می رود و مسلما  قیمت نفت بالا می‌رود. ممکن است آمریکا ذخایر استراتژیک خود را رها کند(امکان آن هم وجود دارد) و بعد از گذشت چند ماه بر تولید ایران اثرگذار باشد اما در دراز مدت این توانایی را نخواهد داشت. زمانی که به سمت بهار وتابستان برویم،عربستانی که اعلام تولید بیشتر و جایگزینی برای ایران می‌کند، مصرف داخلی آن بالا می‌رود و عملاً آن چیزی که شعار می دهد را نمی‌تواند تامین کند و آمریکا هم اگر ذخیره استراتژیک خود را رها کرده باشد دیگر چیزی برای ارائه نخواهد داشت. پس ما باید با اروپا مناسبات و تفاهمات خوبی داشته باشیم و از تضاد میان  آمریکا با چین، اروپا  وحتی روسیه استفاده کنیم. چین در تلاش نزدیک شدن به اروپا است، روسیه در مذاکرات با اتحادیه اروپا صحبت از جایگزینی یورو در مبادلاتش می کند. پس ما باید این اتفاقات را درست رصد کنیم و اگر هوشمندانه عمل کنیم می‌توانیم از این فرصت‌ها استفاده کنیم و نگذاریم تاثیری که آمریکا می‌خواهد در اقتصاد ایران  ایجاد کند، حاصل شود.