ناتوانی اروپا در نجات برجام

مایکل هرش -  فارین پالسی

تلاش‌های مضطربانه کشورهای اروپایی در سازمان ملل برای حفظ توافق هسته‌ای، احتمالا نتیجه‌ای به همراه نخواهد داشت.

روز دوشنبه، محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران، در حالی با چهره‌ای خندان در کنار فدریکا موگرینی، رئیس امور خارجی اتحادیه اروپا، ایستاده بود که موگرینی برنامه‌های دقیقی را برای نشست نیویورک به منظور کنار گذاشتن دونالد ترامپ، رئیس جمهوری امریکا و حفظ توافق هسته‌ای ایران اعلام می‌کرد که ازجمله آنها، به ایجاد «راهکاری ویژه» برای دور زدن تحریم‌های مالی آمریکا اشاره کرد. در بیانیه‌ای مشترک و کم‌سابقه، فرانسه، آلمان، انگلیس، روسیه و چین همگی حمایتشان را از این برنامه اعلام کردند. روز بعد ترامپ با قیافه‌ای از سر بی‌اعتنایی، به حاضران در مجمع عمومی گفت که هدف او چیزی فراتر از بر هم زدن توافق «وحشتناک» هسته‌ای ایران بوده است.

او همچنین تحریم‌های یک‌جانبه جدیدی را نیز اعمال کرده که به نظر می‌رسد هدفش براندازی نظام است.

ترامپ در سخنرانی روز سه‌شنبه‌اش در نشست سالانه مجمع عمومی سازمان ملل، مقامات ایران را بی‌صلاحیت خواند و گفت آنها فقط «بذر هرج و مرج، مرگ و ویرانی می‌کارند.» وی اضافه کرد: «ما از همه ملت‌ها خواسته‌ایم تا نظام ایران را منزوی کنند و بودجه‌ای که آنها برای پیشبرد اهداف جنایتکارانه‌شان می‌خواهند را تامین نکنند».

حسن روحانی، رئیس جمهوری ایران که پس از ترامپ سخرانی کرد، واشنگتن را متهم به «ترور اقتصادی» و تلاش برای براندازی نظام کرد. روحانی گفت: «تناقض بزرگی در این مسأله وجود دارد که آمریکا آشکارا تلاش بر براندازی حکومتی دارد که آن را دعوت به گفت‌وگو می‌کند».

آمریکا اکنون بر سر ایران خودش را مقابل تقریبا کل جهان قرار داده است. با این حال، به طرز عجیبی احتمال آن وجود دارد که ترامپ برنده این نبرد باشد. علی‌رغم تلاش‌های موگرینی و قدرت‌های بزرگ اروپایی برای حفظ توانایی ایران در فروش نفت، بسیاری از تحلیلگران به این مسأله بدبین هستند که توافق هسته‌ای بتواند از شر اقدامات آمریکا تا سال دیگر جان سالم به در ببرد.

اهمیت اراده اروپایی‌ها در ماه‌های پیش رو دوچندان خواهد شد، چون به نظر می‌رسد ترامپ می‌خواهد اولتیماتوم «با ما یا علیه ما» را اجرایی کند این در حالی است که دور دوم تحریم‌ها در اوایل نوامبر اجرایی خواهد شد.

برای بسیاری از شرکت‌های تجاری بزرگ بین‌المللی، منع دسترسی به بازارهای آمریکا و مهم‌تر از آن عدم دسترسی به سیستم مالی جهانی که تحت سلطه آمریکاست، مانند حکم اعدام می‌ماند. این مسأله هم برای دولت‌ها و هم شرکت‌های اروپایی بسیار مهم‌تر از پیروی از «قانون انسداد» اتحادیه اروپا است که از لحاظ نظری با آن می‌توان جلوی تحریم‌های آمریکا ایستاد.

براساس راهکار جدید، ایران می‌تواند نفتش را در ازای کالا با کشورهای اروپایی مبادله کند؛ بدون اینکه پولی رد و بدل شود.

ایران از سال 2015 که توافق هسته‌ای نهایی شد، عضویتش در سیستم بانکی بین‌المللی به نام سوئیفت را دوباره به دست آورده است و از این طریق می‌تواند راهی برای انتقال پول به خارج پیدا کند اما سوئیفت که در بلژیک مستقر است، در گذشته یک بار تسلیم فشارهای آمریکا در زمان دولت اوباما شده و ایران را از این سیستم مالی خارج کرده است. اگر ایران دوباره دسترسی‌اش را به سوئیفت از دست بدهد، به جد در تجارت ناتوان خواهد شد.

از نظر کارشناسان، ایران فعلا پایبند به توافق خواهند ماند و الزامات آن را رعایت خواهد کرد. روحانی می‌داند که اگر ایران از توافق کنار برود، اتحادیه اروپا نیز تحریم‌ها را مجددا اجرا خواهد کرد.

چین، ترکیه و چند کشور دیگر با ادامه خرید نفت از ایران به مقابله با ترامپ برخاستند و این احتمال را ایجاد کردند که مقاومت‌های این چنینی در برابر فشارهای آمریکا می‌تواند صنعت اصلی ایران را سرپا نگه دارد اما کشورهایی که از تلافی آمریکا می‌ترسند، یکی یکی در حال پایان دادن به تجارت با ایران هستند. آخرین مورد هند بود که به نظر می‌رسد می‌خواهد خرید نفت از ایران را به صفر برساند. با گذشت زمان ایران احتمالا تسلیم این وسوسه خواهد شد که به طور مخفیانه برنامه هسته‌ای‌اش را از سر بگیرد.

دیوید آلبرایت، متخصص انرژی اتمی، می‌گوید: «به نظر من بازرسان سازمان انرژی اتمی به محل‌هایی که باید از آنها سرکشی کنند برده نمی‌شوند. مسأله نگران‌کننده این است که کشورهای اروپایی به تنهایی نمی‌توانند ایران را وادار به پیروی کنند. ایرانی‌ها احتمالا به طور مخفیانه و روزافزون در حال تقلب هستند. بنابراین کشورهایی اروپایی دستشان در پوست گردو مانده است. آنها واقعا می‌خواهند که توافق را حفظ کنند، اما به ایران گفته‌اند که اگر از توافق تخطی کند، اتحادیه اروپا تحریم‌ها را دوباره اعمال خواهد کرد».

دونالد ترامپ این رقابت را خواهد برد چون محتمل‌ترین نتیجه از بین رفتن توافق، احتمالا تندروتر شدن ایران خواهد بود، ایرانی که در حال حاضر نسبت به سال 2013 در منطقه قدرت بیشتری دارد و بیش از هر زمانی می‌تواند به بمب اتم دست پیدا کند.