مروری بر آثار اقتصادی یک هشدار؛
«آسمان ایران را فعلا ترک کنید»
محمود نوروزیه
آژانس امنیت هوایی اتحادیه اروپا به ایرلاین‌های اروپایی هشدار داده که از پرواز بر فراز آسمان ایران خودداری کنند. این محدودیت به دنبال سقوط یک فروند هواپیمای مسافربری بویینگ ۷۳۷-۸۰۰ متعلق به ایرلاین اوکراینی در حوالی تهران با 176 مسافر و خدمه رخ داد که علت آن اصابت موشک پدافند سپاه پاسداران در وضعیت هشدار پس از پاسخ موشکی ایران به پایگاه عین‌الاسد ایالت متحده آمریکا در عراق بود.
آژانس امنیت هوانوردی اروپا به عنوان یک نهاد تخصصی تحت‌نظر اتحادیه اروپا که در زمینه ایمنی هوانوردی غیرنظامی و مسافربری به وضع و اعمال قوانین و مقررات می‌پردازد، پیشتر نیز در اطلاعیه‌ای به ایرلاین‌ها اعلام کرده بود که در ارتفاع زیر ۲۵ هزارپایی در آسمان ایران پرواز نکنند.
بر اساس اطلاعات سایت «فلایت رادار بیست و چهار» که ترافیک هوایی جهان را به صورت زنده نشان می‌دهد، هم اکنون میزان پروازهای عبوری از آسمان ایران به کمتر از نصف کاهش یافته است. تا جایی که ازدحام ترافیک هوایی روی نوار پایینی حاشیه خلیج فارس نشان می‌دهد بسیاری از ایرلاین‌های خارجی از جمله هواپیمایی امارات پروازهای اروپایی خود را از آسمان کویت و عراق انجام می‌دهند هرچند که رویترز در گزارشی اعلام کرده است که شرکت‌های هواپیمایی در صورت عدم پرواز از آسمان ایران و عراق متحمل هزینه سوخت بیشتری خواهند شد.
در سال جاری پس از ساقط شدن پهپاد جاسوسی آمریکا نیز میزان پروازهای عبوری از فضای کشور در بازه زمانی خاص کاهش یافت، اما یک هفته بعد از اطمینان از امن بودن آسمان ایران، میزان تردد پروازهای عبوری به روال سابق برگشت.
براساس آخرین اطلاعات ارائه شده از سوی مدیرعامل شرکت فرودگاه‌ها و ناوبری هوایی ایران تا پیش از این واقعه روزانه بیش از ۹۰۰ پرواز عبوری در آسمان ایران تردد داشتند. میزان درآمد ایران از محل پروازهای عبوری در سال گذشته یک‌میلیون و ۷۰۰ هزار دلار محاسبه شده که این رقم نسبت به سال ۱۳۹۶ حدود ۱۴ درصد کاهش داشته است.
سهم خواهی نهاد نظامی از پروازهای عمومی
در نیمه شهریورماه سال جاری جانشین قرارگاه پدافند هوایی خاتم‌الانبیا برای دومین بار پیشنهاد تخصیص بخشی از درآمدهای شرکت فرودگاه‌ها و ناوبری هوایی ایران را مطرح و طی آن درخواست کرد که 30 درصد از درآمدهای شرکت فرودگاه‌ها و ناوبری هوایی ایران از محل دریافت عوارض هواپیماهای عبوری از آسمان کشور به پدافند هوایی اختصاص یابد.
این درخواست در شرایطی مطرح شد که با وجود بالا بودن تعرفه پروازهای عبوری آسمان ایران نسبت به کشورهای همسایه، فرمول پیشنهادی شرکت فرودگاه‌ها برای کاهش تعرفه یا ارائه تخفیف به هواپیماهای پهن پیکر تایید نشده بود؛ اما جانشین امیر سرتیپ قادر رحیم‌زاده علت چنین پیشنهادی را امن شدن آسمان ایران برای هواپیماهای عبوری و 3 برابر شدن میزان پروازهای عبوری عنوان کرد. به گفته رحیم‌زاده، چون تامین امنیت و ایمنی پرواز هواپیماهایی که از کشور عبور می‌کنند، یکی از وظایف قرارگاه پدافند هوایی خاتم الانبیا است، براین اساس برای انجام دقیق این مسئولیت، تعداد ایستگاه‌ها، تعداد نفرات و تجهیزات رصد و پایش خود افزایش یافته است که مستلزم یک‌سری هزینه‌ها است بنابراین شرکت فرودگاه‌ها و ناوبری هوایی ایران باید بخشی از این درآمدها را تامین کند.
در مقابل، واکنش راهبر امور عملیات هوانوردی شرکت فرودگاه‌ها و ناوبری هوایی ایران به این درخواست این بود که امنیت آسمان ایران حتی در زمان جنگ هم تامین می‌شد ضمن اینکه آنچه موجب افزایش پروازهای عبوری از فضای کشور طی سال‌های 93 تا 96 شده است بسته شدن فضای کشورهای رقیب نظیر عراق و اوکراین است.
سعید اکبری ارایه خدمات ایمن به پروازها را اصلی‌ترین وظیفه شرکت فرودگاه‌ها و ناوبری هوایی ایران عنوان کرد و یادآورشد که این شرکت به صورت «درآمد-هزینه‌ای» مدیریت می‌شود و از بودجه عمومی دولت استفاده نمی‌کند. براین اصل این شرکت به همه ارگان‌های نظامی و انتظامی کشور در دو حوزه فرودگاهی و ناوبری هوایی خدمات عملیاتی ارائه می‌کند که ارزش خدمات ارائه شده به بخش‌های نظامی از سوی این شرکت حدود 300 میلیارد تومان در سال است ضمن اینکه با وجود الزامات قانون رفع خدمات تکلیفی، همچنان این خدمات به صورت رایگان به ارگان‌های نظامی ارائه می‌شود؛ براین اساس این ارگان‌ها نیز باید رویکرد متقابل داشته باشند.
مدیرعامل شرکت فرودگاه‌ها و ناوبری هوایی ایران نیز در مورد سهم نهادهای نظامی تامین‌کننده امنیت آسمان ایران از محل درآمد پروازهای عبوری گفت: «برخی نهادهای امنیتی با این استدلال که در تامین امنیت آسمان نقش دارند خواهان تخصیص بخشی از درآمد پروازهای عبوری هستند؛ اما به دلیل آنکه سرویس‌هایی به پروازهای عبوری ارائه می‌دهیم که مبتنی بر تجهیزات و دستگاه‌های راداری تهیه شده از محل منابع شرکت فرودگاه‌ها است معتقدیم این درآمد به شرکت فرودگاه‌ها اختصاص دارد. نهادهای نظامی تامین‌کننده امنیت آسمان نیز بر اساس وظایف خود سهمی از بودجه عمومی خواهند داشت، ولی ما درآمد پروازهای عبوری را برای توسعه و نوسازی تجهیزات هوانوردی هزینه می‌کنیم.»
به گفته این مقام مسئول در وزارت راه و شهرسازی ۶۸ درصد درآمد ما از محل پروازهای عبوری و ۲۰ درصد نیز از محل خدمات هوانوردی است. همچنین از هر بلیت پرواز داخلی ۷ هزار تومان و از هر بلیت پرواز خارجی ۳۵ هزار تومان سهم فرودگاه مبدا است که شرکت فرودگاه‌ها و ناوبری هوایی ایران با دو وظیفه اصلی مدیریت فرودگاه‌ها و راهبری پروازها مالکیت و مسئولیت ۵۳ فرودگاه را برعهده دارد.
براساس قوانین ایکائو به عنوان متولی صنعت هوانوردی دنیا، درآمدهای حاصل از محل ارائه خدمات ناوبری هوایی به پروازهای عبوری باید از سوی کشورها صرف زیرساخت‌های هوانوردی و فرودگاهی شود و هیچ نگاه انتفاعی به آن نباشد.
ایکائو درسند 9082 خود به صراحت اعلام کرده کشورهای عضو این سازمان نباید بابت هزینه‌های برقراری امنیت عمومی (هزینه‌های دفاعی) و امنیت ملی خود عوارضی را به صنعت هواپیمایی کشوری تحمیل کنند و جمهوری اسلامی ایران هم از اولین اعضای این نهاد بین‌المللی است که اجرای قوانین و مقررات آن مصوب مجلس شورای اسلامی شده است. بنابراین تخطی از این سند می‌تواند اعمال تحریم برای شرکت فرودگاه‌ها و ناوبری هوایی ایران را به همراه داشته باشد.
براساس آخرین اطلاعات ارائه شده از سوی مدیرعامل شرکت فرودگاه‌ها و ناوبری هوایی ایران تا پیش ازسقوط هواپیمای اوکراینی روزانه بیش از ۹۰۰ پرواز عبوری در آسمان ایران تردد داشته‌اند. میزان درآمد ایران از محل پروازهای عبوری در سال گذشته یک‌میلیون و ۷۰۰هزار دلار محاسبه شده است
دور زدن در آسمان ایران چقدر هزینه دارد؟
درآمد روزانه پروازهای عبوری را می‌توان براساس آیین‌نامه اجرایی ماده ۶۳ قانون وصول مطالبات برخی درآمدهای دولت در حوزه هوانوردی و فرودگاهی محاسبه کرد؛ با این احتساب که به ازای هر تن از حداکثر وزن هنگام برخاست هواپیما در یک کیلومتر پرواز در آسمان ایران، درآمد۰۰۴/۰ دلار در نظر گرفته می‌شود. بنابراین در شرایطی که گفته می‌شود به‌طور متوسط روزانه هزار پرواز از آسمان ایران عبور می‌کنند و با در نظر گرفتن متوسط وزن ناوگان عبوری در متوسط اندازه مسیر پروازی، درآمد روزانه یک‌میلیون و ۷۰۰ هزار دلاری می‌توان درآمد سالانه پروازهای عبوری از آسمان ایران را به‌طور متوسط ۶۵۷ میلیون دلار دانست؛ یعنی حدود ۲هزارمیلیارد تومان. تازه‌ترین اظهارات مدیرعامل شرکت فرودگاه‌ها و ناوبری هوایی ایران نشان می‌دهد که تعرفه پروازهای عبوری از ایران نسبت به کشورهای همسایه ۲ تا ۳ برابر بیشتر است به طوری که هزینه متوسط برای هر پرواز عبوری از ایران حدود ۱۵۰۰ تا ۲۰۰۰ دلار برآورد می‌شود.
سیاوش امیرمکری در این زمینه بیان می‌کند، مصوبه هیات وزیران برای محاسبه عوارض عبوری از فضای کشورمان براساس مسافت طی شده و وزن هواپیما است که در عددی به دلار ضرب می‌شود. بنابراین هر چه مسافتی که هواپیما طی می‌کند طولانی‌تر باشد، یا هواپیما پهن‌پیکر‌تر باشد، هزینه دریافتی از آن نیز افزایش می‌یابد. در این مورد کشورهایی که عدد ثابتی را دریافت می‌کنند می‌توانند پروازهای عبوری بیشتری را به سمت خود جذب کنند بر همین اساس مقرر شده در اصلاحیه آیین‌نامه اجرایی ماده 63 قانون وصول برخی درآمدهای دولت، این فرمول یا روش محاسبه به‌گونه‌ای تنظیم شود تا جذابیت عبور از فضای کشور افزایش پیدا کند.
بر اساس مقررات بین‌المللی هر پرواز عبوری از آسمان کشور بر اساس میزان ماندگاری در آسمان و وزن هواپیما مکلف است مبلغی را به شرکت فرودگاه‌ها بپردازد. برای این منظور اطلاعات همه طرح‌های پروازی توسط سیستم عوارض عبوری پردازش شده و با کمک داده‌های دریافتی از مرکز کنترل و با نسبتی از وزن هواپیما و مسافت طی شده روی فضای ایران، مقدار عوارض آن محاسبه می‌شود، بنابراین افزایش تعداد پروازهای عبوری از آسمان کشور به معنای افزایش درآمد ارزی ایران خواهد بود.
رشد پایدار درآمد ایمن در سال‌های اخیر
نوروز سال ۱۳۹۵ بود که ایران با هدف جذب بیشتر پروازهای عبوری، ۷۵۰۰ کیلومتر راه هوایی جدید ایجاد کرد که شامل ۱۹ مسیر جدید داخلی و خارجی بود و از این رقم، ۱۴ مسیر آن بین‌المللی بود.
آژانس امنیت هوایی اتحادیه اروپا به ایرلاین‌های اروپایی هشدار داده که از پرواز بر فراز آسمان ایران خودداری کنند. این محدودیت به دنبال سقوط هواپیمای مسافربری اوکراینی در حوالی تهران بر اثر اصابت موشک پدافند سپاه پاسداران به وجود آمده است
در آن زمان مدیرعامل وقت شرکت فرودگاه‌ها با هدف اصلاح ساختار فضای کشور در طرح «مدیریت آسمان ایران شهر» تلاش کرد تا ایران به نقطه تعادل منطقه‌ای تبدیل شود. برای رسیدن به این هدف اعلام کرد که برای افزایش راه‌های هوایی احتیاج به رفع گلوگاه‌هایی است که باید با همکاری ستاد کل نیروهای مسلح و شورای عالی امنیت ملی انجام شود و بر پایه آن نقاط بحرانی از بین برود تا زمینه برای بهره‌برداری راه‌های جدید هموارشود.
در آن زمان جنگ داخلی اوکراین و سرنگونی پرواز شماره ۱۷هواپیمایی مالزی بر فراز این کشور باعث شد تا خیلی از شرکت‌های خارجی برای رسیدن به اروپا به سراغ آسمان ایران بیایند؛ از سوی دیگر هم زمان جنگ داخلی در عراق و تحریم هوایی قطر از سوی چهار کشور باعث شد تا تمام پروازهای ایرلاین‌های قطری برای تردد به آفریقا و اروپا از آسمان ایران عبور کنند. شرکت فرودگاه‌ها در سال ۹۵ با رسیدن رقم پروازهای عبوری از آسمان ایران به بیش از یک هزار پرواز توانست در چندین ماه پیایی فقط از عبور پروازهای ایرلاین قطری ۵۱ میلیارد تومان به صورت ماهانه با نرخ ارز همان سال درآمد داشته باشد.
دیدگاه تان را بنویسید