مستندهایی درباره استاد شجریان
ای ساکن جانِ من، آخر تو کجا رفتی؟
این مطلب درباره مستندهایی‌ست که در میان آثار پرداخته شده به محمدرضا شجریان، آثاری قابل‌اعتناتر هستند.
بزم رزم
این مستند احتمالا احساسی‌ترین مورد این فهرست است، بزم رزم با نگاهی به روند آن چه که بر سر موسیقی آمده در دهه شصت و امتداد آن در دهه‌های بعدی آمده، به نقش نفراتی چون شجریان، علیزاده، مشکاتیان و حتی کلهر و ناظری در احیای موسیقی پس از انقلاب می‌پردازد. مستند زبانی محرک و در عین حال عمیق دارد، با آن که زمان مستند طولانی‌ست اما ریتم مناسبی هم دارد. در مجموع تماشای این مستند بسیار تجربه دلچسبی‌ست با آن می‌خندید و افسوس می‌خورید و گریه هم خواهید کرد. با این حال در لایه‌های عمیق‌تر ماجرا انتقاداتی هم به این مستند شده که البته نافی کیفیت قابل قبول آن نیست.
این نقد منتشر شده در وب‌سایت میدان، یکی از آن‌هاست: «موسیقیدانان «مرکز حفظ و اشاعه» (که عده‌ایشان بعدتر به رادیو رفتند)، یعنی همان استخوان‌بندی چاووش‌ها تنها یکی از طیف‌های فعال در میدان موسیقی آن دوران بودند. کسانی که به مدد برنامه گلچین هفته و جشن هنر شیراز به مخاطبان موسیقی معرفی شدند و روایت این مستند منحصر به آن‌هاست، عمده افرادی که از قضا با حذف اکثریت انواع موسیقی یادشده در دهه اول انقلاب، یکه‌تاز عرصه تولید موسیقی مجاز شدند.
آیا این انتظار زیاده‌ایست که از راویان تاریخ پرسش کنیم که چگونه می‌توان از موسیقی و انقلاب صحبت کرد و نسبت به سرنوشت تمامی دیگر انواع موسیقی به کل سکوت پیشه کرد؟
ممکن است در پاسخ گفته شود که این جهت‌گیری به دلیل تمرکز موردی روی موسیقی اصیل و چاووش‌ها بوده یا شاید گفته شود بدیهی‌است که به دلیل محصورات موجود از خیلی چیزها نمی‌توان سخن گفت.
پرسش این است: چگونه پس می‌توان به راحتی هجوم به روی صحنه و توقف اجرای موسیقی را بازگو کرد اما نمی‌توان یک لحظه هم به وضعیت «موسیقیدانان» به صورت کلی در همان لحظه‌ی تاریخی موردِ بررسی پرداخت؟ اگر مساله بر سر بسته بودن دست راویان است دستِ کم به ما حق بدهید که فکر کنیم... اتفاقا راویان از میان اطلاعات تاریخی قابل ذکر چیزهای به خصوصی را برگزیده و مابقی را به کناری گذاشته‌اند.»
از سپیده تا فریاد
ساخته مهدی طوسی البته که خیلی دیده شده، چون بی‌بی‌سی چندین بار آن را پخش کرده، مستند روایت سریع و دوست‌داشتنی از شجریان دارد. یادداشت آصف سعادتی در سلام سینما را درباره «از سپیده تا فریاد» بخوانید:
«مهم‌ترین نکته فنی مستند از سپیده تا فریاد ریتم خوب آن است. در عین حال روایت بدون لکنت و با استحکام اثر آن جذابیت را برای مخاطب دوچندان خواهد کرد، صدای مخملین ناصر طهماسب مثل همیشه هم کیفیت کار را برای مخاطب تایید می‌کند و هم آرامش خاصی در دل او ایجاد می‌کند، نگاه جانب‌دارانه به پرتره ندارد و سعی دارد منصفانه به موضوعات بپردازد، انتخاب افراد مورد مصاحبه هم بسیار هوشمندانه صورت گرفته و یک اثر قابل قبول از هر
نگاهی را می‌سازد.
سیر محتوایی مستند به کنش‌گری‌های سیاسی شجریان در دوره‌های مختلف می‌پردازد از همراهی مداوم با مردم تا یک تحلیل هیجانی و احساسی از فضای غبارآلود جامعه که مسیرش را دچار تغییر می‌کند و در نهایت کارگردان به زیبایی فرم و محتوا را در صحنه‌ای که کلاه بر سر شجریان می‌گذارد، بهم می‌آمیزد تا بر توانایی‌های خود صحه بگذارد، مهدی طوسی و همکارانش این سیر را در مستند با رعایت صداقت تمام به تصویر کشیده‌اند»
چاووش؛ از درآمد تا فرود
«چاووش؛ از درآمد تا فرود» روایت مستندی از جوانان موسیقی‌دان در دهه 50 خورشیدی است که تلاش کردند به شکل دیگری به موسیقی ایرانی نگاه کنند و امروز، اعضای آن همگی از بزرگان موسیقی ایران محسوب میشوند. در این مستند روند شکل‌گیری دو گروه «شیدا» و « عارف» و در ادامه تشکیل کانون چاووش و در نهایت دلایل از هم پاشیدگی آن مورد بررسی قرار می‌گیرد، این مستند ساخته مشترک هانا کامکار و رئیسیان است. اسن مستند البته به طور مستقیم درباره شجریان نیست اما در حاشیه خودش نکات جالبی درباره شجریان دارد.
همسفر با مرغ سحر
متفاوت‌ترین مورد این فهرست از این جهت که شخصی‌ترین لحظات استاد را به نمایش می‌کشد و راوی سفر شجریان به آمریکا برای تور کنسرت با گروه شهناز، حدود هشت سال پیش است. اگر روایتی خودمانی‌تر از شجریان می‌خواهید این مستند لحظات ماندگار زیادی دارد. مستند را حسن سربخشیان ساخته است.
دیدگاه تان را بنویسید