وحشت از طبیعت تاریک

علیرضا بخشی استوار

نمایش آثار سارا نظری با عنوان «شام تاریک» این روزها در گالری «اُ» برپاست. آثار او همه در یک قالب مشخص و گرد نقاشی روی بوم، در ابعادی کوچک شکل گرفته است. این هنرمند در هر قاب خود چشم‌اندازی از طبیعت در شب را به تصویر کشیده است. تصویرهایی که زمینه‌ای تاریک دارند و تماشای جزئیات آن به راحتی قابل مشاهده نیست.

آن‌گونه که از تصاویر پیداست نظری، برخوردی امپرسیونیستی را در خلق آثارش لحاظ کرده است. آن‌چه به عنوان کار قوام یافته در برابر چشم ما قرار می‌گیرد حاصل نوعی لحظه‌نگاری مداوم از یک محیط، فضا و یا موقعیت مشخص است. نخستین مسئله قابل توجه در آثار او انتخاب زمان شب برای خلق این آثار است. در شب به دلیل نبود میزان کافی نور از تصاویر، اغلب شبحی پیداست. در واقع به نظر می‌رسد در فضای تاریک شب آن‌چه که در برابر چشم ما قرار می‌گیرد سایه‌ای مبهم است از آن‌چه در واقعیت وجود دارد. در طبیعت به دلیل پیچیدگی‌های فرمی که وجود دارد این مسئله تشدید می‌شود و خطاهای دیداری به بالاترین سطح خود می‌رسد.

او با به تصویر کشیدن این موقعیت که همزمان رازآلودگی و رازآمیزی بسیاری هم دارد وحشت نهفته در متن واقعی خلق اثر را به درون اثر انتقال داده است. از سویی هنرمند از پوشیدگی، حجاب، ترس و رازآلودگی طبیعت استفاده موثری کرده است تا احساس خود را انتقال بدهد. احساسی که رابطه پیوسته‌ای با زندگی ما در این روزها دارد. سکوت، تاریکی، عدم شفافیت و رازآلودگی این فضاها همگی در خدمت درک آن روحی است که در جریان جهان رخداد‌محور امروز رسوخ کرده ‌است. زیبایی طبیعت در آثار نظری اگر چه هنوز حفظ شده است اما خالی از هرگونه توقع و خواستی است که انسان شهرزده امروز از طبیعت دارد. تصاویر او آرامش‌دهنده و رهایی‌بخش نیستند و ترس جاری در آن از لذت تماشای طبیعت کاسته است.

اما اگر از تحلیل محتوایی این آثار بگذریم آثار نظری را باید در ادامه یک نگرش جدید به طبیعت دانست که مدتی است در میان هنرمندان جریان پیدا کرده است. به دلیل نوع زندگی سخت و درگیر انسان امروز در شهر نوعی میل (گاهای نوستالژیک) بازگشت به طبیعت در او شکل گرفته است. بازگشت به ساحت زندگی پیشامدرن که در آن اساس زیست انسانی رابطه مستقیمی با اتفاق‌های طبیعی دارد و نه رخدادهایی که به واسطه تکنولوژی به وجود آمده و تحمل و کنترل آن از ید قدرت انسان خارج است.

در کل آثار سارا نظری اگرچه به لحاظ شکل و تکنیک کار بدیعی به نظر نمی‌آید؛ اما خوانش او از طبیعت و شب؛ خوانشی است متفکرانه که رابطه‌ای تنگاتنگ با شکل و ایده هنرمند دارد

نظری به نظر می‌رسد این نگاه بازگشت به طبیعت را به بوته نقد گرفته است. اگرچه زیبایی شب در طبیعت خود جزئی از حظی است که انسان مایل است با حضور در طبیعت از آن بهره ببرد اما آن نامکشوف‌بودن طبیعت در شب، امر و امکانی همه‌گیر برای لذت‌بردن از حضور در طبیعت نیست. البته عنوان این نمایشگاه هم در جهت‌دهی به ذهن مخاطب بی‌تاثیر نیست. «شام تاریک» در زبان فارسی وجهی استعاری دارد و معمولاً در مواقعی استفاده می‌شود که گوینده آن می‌خواهد از یک خفقان یا یک وضعیت معلق و مبهم و یا از یک اتفاق یا رخداد تلخ صحبت کند.

از این منظر حتی می‌توان گفت موضوع یا ایده هنرمند و پرداختن به سوژه طبیعت در شب خود به شاعرانگی تصاویر هنرمند افزوده است. او انگار با انتخاب تکنیک و فضای طبیعت در آثارش در پی انتقال مفهوم ذهنی خود در یک قالب شاعرانه است. عدم حضور انسان در دل این فضا از سویی دیگر، فضای آثار او را به سمت نوعی شرایط پساانسانی می‌برد. این تفسیر البته می‌تواند تفسیری باشد که از لایه‌های بسیار زیرین اثر هنرمند به ذهن متبادر می‌شود.

موفقیت نظری در ایجاد این فضای پر تفسیر، جدای از ایده و موضوع، بیشتر به واسطه اجرای تمیز و دقیق او رقم خورده است. جزئیاتی که او در تصویر می‌دهد نه زیاد است و نه کم. او اندازه قرار دادن جزئیات در اثرش را به خوبی درک کرده است و از امکانات سوژه خود متناسب با زمانی که برای نقاشی‌اش انتخاب کرده، به خوبی بهره برده است. او همزمان که فضای تقریباً آشنایی را برای ما ترسیم می‌کند به واسطه انتخاب زاویه دید‌های متنوع حس مکانی دقیق‌تری را دریافت و به مخاطب خود منتقل می‌کند. به واسطه زاویه‌دیدهای عکاسانه‌ای که نظری در هرکدام از این قاب‌ها ارائه می‌دهد انگار ما را با یک داستان یا روایت مواجه می‌کند. داستان یا روایتی که هر بیننده‌ای می‌تواند در آن حضور پیدا کند و به واسطه تجربه‌های خود روایت و داستان خود را در آن خوانش کند.

در کل آثار او اگرچه به لحاظ شکل و تکنیک کار بدیعی به نظر نمی‌آید؛ اما خوانشی که او از طبیعت و شب دارد خوانشی است متفکرانه که رابطه‌ای تنگاتنگ با شکل و ایده هنرمند دارد. در واقع تنیدگی نقطه‌نظر، ایده، تکنیک و درنهایت کلیت اثر هنرمند آن نکته‌ای است که به خوبی در آثارش قابل رویت است و از این منظر آثار سارا نظری تماشایی است. گفتنی است امروز (15 مهرماه) آخرین روز نمایش آثار این هنرمند در گالری «آ» است.